ماه رمضان در منطقه عرب نشین (( حُرّ بن ریاحی ))
رمضان به معنایی در فرهنگ ایرانی فرایندی برای پاک سازی روحی و بازگشت به نوعی معصومیت شاید کمابیش از دست رفته و نزدیک به معنایی باشد که ما در فرهنگمان از مفهوم «توبه» داریم: محرومیت بدن از تغذیه، عبادت، پرهیز بیش از پیش ازگناهان «آلوده ساز» همچون دروغ و غیبت و غیره، معانی هستند که کاملا با فرهنگ ایرانی قرین شده اند و در سنت ایرانی جا افتاده و درونی شده اند . البته در فرهنگ ایرانی دست کم تا نیم قرن پیش و حتی در دورانی که تلاش می شد عنصر دینی از آن بیرون رانده شود، چهره شهردر ماه رمضان تغییر کرده و قالبی مذهبی تر می یافت . اما امروز بسیاری از این آداب به فراموشی سپرده شده و یا شکل رسانه ای مدرن و جشنواره ای به خود گرفته است. از طرفی هر چند ممکن است امروز به هر دلیلی ، و بیشتر به دلایل واکنشی، افراد در سطح شهرهای بزرگ کمتر آنها را درک کرده، ببینند یا رعایت کنند، اما در سطح مردمان غیر شهری و یا در سطوح اقتصادی ضعیف تر که سنتی تر نیز باقی مانده اند هنوز این معانی دارای مفاهیم عمیقی هستند ولو اینکه به صورت مقطعی عمل می کنند .
با این مقدمه در ادامه این نوشتار به بررسی آداب و رسوم ماه رمضان در یکی ازهمین مناطق سنتی ایران پرداخته شده است :
نوشته‌های مرتبط
منطقه (( حُربن ریاحی )) از مناطق عرب نشین حومه شهرستان ((شوش )) در شمال خوزستان است . نام پیشین این شهرروستای ((شیخ خلف حیدر)) میباشد.این شهر در سال ۱۳۹۰، ۸٬۶۲۴ نفر (۲٬۲۰۵ خانوار) جمعیت داشته است و به لحاظ بافت شهری، سنتی محسوب می شود .برپایی مناسک مذهبی ازقدیم الایام برای ساکنان این منطقه اهمیت فراوانی داشته است . ازجمله اینکه درایام ماه رمضان و به ویژه عید فطر مراسم خاصی برپا می شود و آداب و رسومی وجود دارد .
درماه رمضان مردم این منطقه سفره افطاری را معمولا” قبل از اذان پهن میکنند ودر مساجد اذان دوبار گفته می شود ؛اذان اول برای افطار و اذان دوم برای اقامه نماز جماعت است . در این میان افرادی هم با این اعتقاد هستند که ثواب نمازخواندن با زبان روزه بیشتر است ؛ بنابراین قبل افطار نماز می خوانند .
بر روی سفره افطاری هم پیش غذا و هم غذای اصلی قرار داده می شود . گاهی مقداری از افطاری تهیه شده سهم همسایه ها است ((آبگوشت بامیه و چلوخورش بامیه )) و ((مطبگ)) از جمله غذاهای سنتی خاص این منطقه است که اغلب با نان های محلی و حلوای خرمایی سفره های افطاری را تشکیل می دهند.
شبهای ماه رمضان بعد ازافطاربعضی از خانم ها برای خواندن دعا وقرآن به حسینه شهرمیروند و مردان به مساجد. بعد از نماز صدای دعا از بلندگوی مساجد شهر بلند می شود که حال و هوای معنوی به شهر می دهد و رمضان را ملموس تر می سازد. دید و بازدید از فامیل هم بخش دیگری از رسوم مردم در این ایام است که در تابستان بخاطرکوتاه بودن شب معمولا” تا سحر ادامه دارد .
همچنین دراین شهر مقدماتی هم برای رسیدن عید فطر وجود دارد . یک هفته مانده به عید دربعضی ازخانه ها ،خانه تکانی مختصری صورت می گیرد؛ تا برای عید همه جا تمیز وپاکیزه باشد .اکثرافراد از کودک وجوان گرفته تا زن و مرد به دنبال خرید لباس نو می باشند . مردم چند روزمانده به عید به سراغ خرید آجیل ، میوه وشیرینی نیزمی روند. مهمترین روز در این ایام که همه مخصوصا کودکان آن را دوست دارند ؛یک روز مانده به عید فطر میباشد که به آن ((ام الحلس)) یعنی ((مادر پاکی)) می گویند . در این روزهمه افراد خانواده باید استحمام کنند و آقایان محاسن وموهای خود را کوتاه کنند تاشب عید فطرهمه پاک و پاکیزه باشند.
براساس یک سنت دیرینه مردم عید را در کنار اعضای خانواده، دوستان و دیگر مسلمانان با شکرگزاری به درگاه خداوند سپری کرده و یا پس از بازگشت ازنماز عید فطر- که در میدان بزرگ شهر اقامه می شود – و زیارت اهل قبور ، افراد کوچک تر به خانه بزرگ ترهای خود می روند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند. این بازدیدها درمحله‌ها به صورت دسته جمعی صورت می‌گیرد.نکته جالب اینجاست که این دید و بازدید ها ابتدا از همسایه ها شروع می شود .از جمله رسوم جالب توجه در این ارتباط باز گذاشتن درب خانه‌ها در روز عید فطر است که همسایه ها به راحتی و بدون تکلف برای تبریک و شادباش عید به خانه های همدیگر سر بزنند.
برای اینکه این امکان وجود داشته باشد که به همه آشنایان تبریک عید گفته شود؛ دید وبازدیدها درصبح عید خیلی کوتاه و در حد چند دقیقه است. مهمانان بعد از چند دقیقه نشستن همگی از جا برخاسته و با شاد باش و تبریک عید به صاحب خانه به دیدن خانه بعدی می‌روند. دید و بازدید عید فطر معمولا” از بزرگترها شروع شود. البته این نکته هم باید ذکر شود که در این دید و باز دیدهای صبح عید ، زنان حضور ندارند و در خانه می مانند . بنابراین معمولا بعد از ظهر روز عید دید و بازدید زنان صورت می گیرد.
بسیاری از مردم روز عید سفره هایی به همین مناسبت پهن کرده و انواع شیرینی و آجیل روی آن می چینند. البته فلسفه سفره چیدن در این روز با سفره ای که مردم در عید نوروز پهن می کنند متفاوت است و به نظر میرسد راهی ست برای کمتر کردن زحمت میزبان ها در پذیرایی از تعداد زیاد میهمانانی که در این روز در نوبت های مختلف به خانه ها می آیند .
در این مناطق، جشن عید فطر، مانند عید نوروز چند روز به طول می انجامد و در دید بازدیدهای بعدی که طولانی تر است، پذیرایی معمولا” به صرف غذاست . در بعضی ازخانواده ها که تعداد میهمانان زیاد است برای مردها و زن ها سفره های جدا گانه چیده می شود . غذای این میهمانی ها هم معمولا” مرغ و پلوی تزئین شده با زعفران یا قورمه سبزی است.
عید فطر معمولا” برای ساکنان عرب زبان این منطقه ازعید نوروزاهمیت بیشتری دارد و در واقع آداب و مراسم این عید به گونه ای است که بیشتر از یک روز ادامه می یابد .
جشن عید فطر و به طور کلی مناسک ماه رمضان در این گونه مناطق عرب نشین خوزستان به بسیاری از کشورهای عربی شباهت دارد ؛ که ((هم برگزاری مراسم جشن در تلویزیون و مهمانی های شبانه رمضان گرفتن از گذشته در میان آنها وجود داشته است و هم با سر بر آوردن دولت ملی تقویت شده وبه بخشی از هویت ملی آنها تبدیل شده است)). بنابراین برگزاری این مراسم از نظر مصداق (( مناسک شادی)) بودن با سایر نقاط ایران متفاوت است . چرا که؛ (( در ایران، رمضان را در فرهنگ مرکزی ایران که عناصر عمده فرهنگ ملی در آن یافت می شود باید در چارچوب منسکی شیعه در نظر گرفت. از این لحاظ شبانه بودن جشن حفظ می شود، اما جشن را بیشتر از آنکه در معنایی تقویمی همچون اسلام عربی بفهمیم باید در معنایی مناسکی درک کنیم که در چارچوب سایر مناسک شیعه قرار می گیرد. از جمله در میانه رمضان ما مراسم عزاداری برای حضرت علی (ع) را داریم که به کلی از مفهوم جشن در معنای شادمانی از تغییری تقویمی و فصلی می گیرد و آن را در بعد تقدسش قرار می دهد)).
