ملی گرایی ورزشی (بخش پنجم: ترکیه؛ پیش به سوی اروپا از دروازه های فوتبال)

در طول دوران مدرنیته، میدان ورزش همواره بستری مساعد برای بیان و تقویت انواع ملی گرایی و محلی گرایی بوده است، مفهوم “ملی گرایی ورزشی”[۱] به این مساله می پردازد (هابرمن به نقل از بیرنر ۲۰۰۱: ۱۷-۱۸)، البته واژه های دیگری نیز، مثل “میهن پرستی ورزشی”[۲] نیز در برخی آثار به همین مساله ی پیوند ورزش مدرن و ملیت اشاره می کنند (گومبرگ ۲۰۰۰: ۸۷-۹۸)، در این سلسله نوشتار به معرفی این مفهوم و بررسی کاربرد آن در کشورهای مختلف جهان پرداخته می شود.

ترکیه: تجربه این کشور همسایه ایران، از این نظر منحصر به فرد است که در فوتبال ملی و باشگاهی خود همواره راهی به سوی آرمان اروپایی شدن می گشته است. این آرمان هم بر تاریخ تیم ملی ترکیه و هم باشگاه های آن سایه پرپشتی افکنده است.

به نظر دکتر صدر این که فوتبال نمایشگر هویت ملی است بیش از هرجا در ترکیه قابل پیگیری است، در ترکیه حتی قبل از بازی های باشگاهی هم سرود ملی خوانده می شود، در دیدارهای اروپایی، از آنجا که خواندن سرود ملی قبل از بازی ممنوع است ترک ها یک ساعت قبل از آغاز بازی وارد زمین می شوند سرود می خوانند و به رخت کن بر می گردند تا هم سنت ملی خود را حفظ کنند و هم از مجازات یوفا در امان باشند، از دیدگاه صدر همین تاکید پر رنگ همیشگی ترک ها بر “ما” و فاصله گذاری با “دیگران” از جمله عوامل رانده شدن ترکیه از جامعه اروپایی است:

“دیدگاه ناسیونالیستی در آمیخته به تعصب ترک ها از دهه ۱۹۸۰، درگیری آن ها با کردهای تجزیه طلب که در قابل حزب کارگران کردستان به مبارزه ی مسلحانه علیه دولت ترکیه دست زده اند، را تشدید کرد ]تشدید شد[. در حقیقت، اشاره ی همیشگی ترک ها به «دیگران» و اهمیت «ما» یکی از دلایل بی اعتمادی جامعه ی اروپایی به آن ها است” (صدر: ۲۵۹).

بدین ترتیب صدر بازتاب هویت ترکیه را در زمین چمن به وضوح می بیند، و توضیح می دهد آرمان پذیرفته شدن به عنوان یک ملت اروپایی نه فقط بر بازی های ملی ترکیه، بلکه بر رقابت های باشگاهی نیز سایه انداخته است، در این رقابت ها همیشه تیم ملی یا باشگاهی ترکیه، زنگ تفریحی برای حریفان اروپایی به شمار می رفته است (همان ۲۶۴).

“شعارهای روی سکوهای استادیوم ها بیش از هر واکنشی، حساسیت ترک ها نسبت به اروپا را عیان ساخت. شعار معروف ترک ها در دیدارهای اروپایی: «اروپا به ما گوش بده/ این صدای پای ترک هاست / هیچ کس نمی تواند بر ما حکم براند»، علاقه ی ترک ها به اروپا از یک سو و احساس نوعی نفرت از آن ها را از سوی دیگردربر داشت. استفاده از واژه «همجنس گرا» در اشاره به اروپایی ها در شعارشان «اروپای همجنس گرا، مراقب خودت باش» حداکثر نفرت آن ها را می رساند. این واژه در ترکیه، شدیدترین توهینی است که در فرهنگ مردسالارانه ی فوتبال به کسانی که از آن ها نفرت دارند ابراز می شود. اروپایی ها که از حساسیت ترک ها نسبت به خود باخبر هستند، معمولا در استادیوم ها با شعار نیش دار «ما اروپایی هستیم؛ شما کجایی هستید؟» به ترک ها خاطرنشان ساختند که از ادیرن به آن سو تر نرفته اند ]ادیرن غربی ترین نقطه ترکیه و در قسمت اروپایی خاکش است[. یکی از شعارهای طرف داران گالاتاسرای با تکرار جمله ی «ما هم اروپایی هستیم و در جام باشگاه های اروپا بازی می کنیم» نشان می داد آن دلمشغولی تا چه حد در ترک ها رسوخ کرده” (همان: ۲۶۹).

به هر حال در پایان قرن بیستم فوتبال ترکیه چنان پیشرفت می کند که حالا دیگر نه زنگ تفریح بلکه صخره ای نفوذناپذیر در برابر تیم های قدرتمند اروپایی به شمار می رود. ترکیه در جام ملت های اروپا، در سال های ۱۹۹۶و ۲۰۰۰ به فینال راه می یابد، در همان سال ۲۰۰۰ باشگاه ترکیه ای گالاتاسرای جام یوفا را فتح می کند، فاتح تریم، مربی گالاتاسرای خیلی مختصر با اشاره به آرمان پذیرفته شدن در اروپا می گوید: “دیگر نمی توانند ما را نادیده بگیرند”، همچنین از موفقیت های ملی فوتبال ترکیه باید به حضور در نیمه نهایی جام جهانی ۲۰۰۲ و کسب رتبه سوم آن جام اشاره کرد (ن.ک: همان: ۲۵۷-۲۷۶).

بیرنر هم به ملی گرایی ورزشی ترکیه اشاره می کند، او توضیح می دهد وقتی در سال ۱۹۹۸ تیم ملی ترکیه توانست تیم آلمان را شکست بدهد در خیابان های آلمان همان قدر شادی و رقص بر پا بود که در خیابان های ترکیه، به نظر بیرنر این نشان می دهد زندگی طولانی مدت ترک ها در آلمان، حتی کسانی که در آلمان به دنیا آمده بودند را از هویت و تبار خود جدا نکرده است، آن ها “آلمانی” نشده اند و از برد ترکیه تا این حد دچار هیجان می شوند (بیرنر ۲۰۰۱: ۱۶۹).

منابع

صدر، حمیدرضا (۱۳۹۰). روزی روزگاری فوتبال؛ جامعه شناسی فوتبال. تهران: چشمه، چاپ دوم
Bairner, Alan (2001). Sport, Nationalism, and Globalization. State University of New York Press, Albany
Foer, Franklin (2004). Soccer vs. McWorld. IN: Foreign Policy, No. 140 (Jan. – Feb)
Gomberg, Paul (2000). Patriotism in Sports and in War. IN: Tannsjo, Torbjorn and Tamburini. Values in Sport. London and New York: Taylor and Francis Group

[۱] – sportive nationalism OR sporting nationalism

[۲] – sports patriotism

پیوست اندازه
Microsoft Office document icon ۱۵۵۸۰.doc 37 KB