لری گاتهایم* متولد ۱۹۳۶ و یکی از پیشقراولان سینمای آوانگارد امریکا است که البته چندان در خود آمریکا نیز شناخته شده نیست. او فیلمسازی مستقل است که در دههی ۶۰ به صورت خودآموخته به فیلمسازی ۱۶ میلیمتری روی آورد. فیلمهای او چه آنهایی که در اواخر ۱۹۶۰ به صورت صامت ساخته و در یک نما فیلمبرداری شدند و چه آنهایی که در اواسط دههی ۷۰ ساخته شدند و متشکل از ساختاری فشرده از صدا و تصویر بودند، همگی حکایت از سینمایی دارند که حاضر، مشاهدهگر و در جستجوی مشارکتی عمیق است. (Edmonds, 2016) مسائلی که این روزها با سرعت یافتن ریتم تولیدات رسانهای بیش از پیش در زندگی روزمرهی ما مورد غفلت قرار میگیرد. تماشای فیلمهای گوتهایم برای مخاطبِ بیقرار معاصر که توسط میلیونها تصویر پیدرپی در حال بمباران شدن است کاری سخت به نظر میرسد. اینکه مخاطب بتواند بنشیند و در قاب تصویر به صحنهای ثابت از یک منظرهی مهآلود نگاه کند، امروزه امری نامأنوس به نظر میآید. مخاطب معاصر به برشهای تند، پرشها، تنشها، حادثهها و بحرانهای بصری معتاد شده است. او دیگر تمایلی به تفکر دربارهی دادههای دریافت شده ندارد و حتی اگر تمایلی هم داشته باشد دیگر توان و یا تحملی برای اختصاص زمان به اندیشه و تفکر در این زمینه ندارد.
گاتهایم تنها در هفت سال توانست خود را به صف اول فیلمسازان مستقل برساند. او خبرگی خود در فیلمسازی هنری را بین سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۱ با ساخت پنچ فیلم مینیمالیستیِ کوتاه Blues، Corn، Fog Line، Doorway و Harmonica به اثبات رساند. در اواخر ۱۹۷۱ او فیلم ۳۵ دقیقهای Barn Rushes را ساخت. در ۱۹۷۳ بعد از سه سال ساخت کارهای فشرده، فیلم بلند Horizons را در ۷۵ دقیقه به اتمام رساند. در ۱۹۷۶ Muches Volantes را در ۶۸ دقیقه ساخت. ذکاوت و پیچیدگی فیلمساز در این فیلم به حدی بود که حتی برای افرادی که با فیلمهای گاتهایم آشنا بودند چالشهای جدیدی در تماشای فیلم بوجود آورد. (McDonald (A), 1978)
نوشته‌های مرتبط
یکی از اتفاقی که در فیلمهای افرادی چون گاتهایم افتاد به چالش کشیدن لزوم وجود اصل حرکت در فیلم بود. یعنی زمانی که بسیاری از نظریهپردازان فیلم بر روی اصل حرکت در فیلمسازی تأکید داشتند، افرادی مثل لری گاتهایم، اندی وارهول و مایکل اسنو، این اصل اساسی فیلمسازی را نقض کردند. (Justine, 2012) گاتهایم بنیانگذار دانشکدهی سینما در Binghamton نیویورک بوده و بیش از سه دهه است که در این دانشکده مشغول تدریس است. (Edmonds, 2016) اکثر آثار گاتهایم توسط موزهها و گالریهای بزرگ نگهداری میشوند.
معرفی آثار:
Blues: 1969 – ۸ دقیقه و نیم – ۱۶ میلیمتری –رنگی- صامت. پرترهای مینیمالیستی از کاسهای زغال اخته در شیر. (Higgins & Ross, 2005) گاتهایم دربارهی این فیلم میگوید: «تغییر شعاع نور بر روی زغال اختهها در کاسهی لعابدار، تبدیل شعاع دائمی شیر به نوری تابان با قطعهای سایهی مختصر پاسخگوی بازی پیچیدهی سایهها است. شعاعهای مرتب نور، ریتم آزادِ قاشق را، در قاب میکشد و گوشهی هر قاب را با انرژی ویژهی خود پر میکند. با و بدونِ، سفید و آبی، خط و منحنی. روند سادهی طبیعی شعاعها، روح را جلا میدهد». (Edmonds, 2016)
Fog Line: 1970- 11 دقیقه – ۱۶ میلیمتری. این فیلم یکی از خیرهکنندهترین آثار آوانگارد است. تصویری از یک منظره که در حال «اجرایی» بینظیر است. گاتهایم در این فیلم از حرکت مه از روی تپه در یازده دقیقه زمان واقعی فیلم گرفته است. (Kehr, 2009) این فیلم مثالی از سبکِ دارای ساختار است که در یک نما گرفته شده است و در آن درختانی که در مه قرار گرفتهاند گاهی پدیدار شده و گاه دوباره در مه قرار میگیرند. (Sterritt (B), 1988)
Corn: 1970 – 11 دقیقه و نیم – ۱۶ میلیمتری- رنگی- صامت. گاتهایم دربارهی این فیلم میگوید: «دوربین ثابت است مانند Fog Line. برگهای سبز براق از ذرت جدا شده و بعد ذرتِ زرد پررنگ با بخارهای متصاعد، در ظرفی که انتظار آن را میکشد، قرار داده میشود. هرکدام از این کنشها آغازگر مرحلهای است که در آن یک تصویر دیده میشود که تغییر آن آنقدر آرام است که به سختی قابل درک است – حرکت ظریف و آهستهی نور و سایه، حرکت تدریجی و دقیق بخار و تبدیل آن به ذرات فیلم. تعمقی در لحظات شکنندهی تبدیل ذرت از گیاهی زنده که زیر نور آفتاب تغذیه میکند به مادهای غذایی و بعد به تصویری از نور. ذهن در این میان در تلاش فهم مفهوم «مدت زمان» است تا بتواند میان ساخت از دریافت تمایز قائل شود، اما این تمایز در میان جریان یکپارچهی زمان و آگاهی محو میشود». (Edmonds, 2016)
Barn Rushes : 1971 – ۳۴ دقیقه – ۱۶ میلیمتری – رنگی- صامت. این فیلم مطالعهای است در شناخت رنگ و حرکت منظرهای روستایی. (Higgins & Ross, 2005) کنارد میگوید: این فیلم «یکی از فیلمهایی است که به ندرت ساخته میشود، و میتواند بیننده را بارها و بارها شگفتزده کند. حیرتی را که برای اولین بار از نمایش این فیلم در کلاس داشتم به خاطر میآورم. این فیلم به قدری هیجانانگیز و چشمنواز است که ترسیدم جو آموزشی حس فیلم را خراب کند. در حالی که فیلم نه تنها خراب نشد بلکه (مانند ققنوس)رو به بهبودی رفت!». (Conard)
Doorway: 1971 – ۸ دقیقه – ۱۶ میلیمتری- سیاه و سفید- صامت. این فیلم سیاحتی در نور و مرزهای آن از طریق قابِ یک در است. (Higgins & Ross, 2005) «کارهای بینقص، راههایی ساده و فروتنانه برای پدیدار شدن دارند که در آن پیچیدگیها آنقدر به درستی جریان مییابند که از طریق فرم به اغواگری میپردازند. فرمی که حاکی از وجود توازن در تمامی جنبههای زیباییشناسانهی آن دارد. Doorwayِ لری گاتهایم چنین فیلمی است. علاقهی او به کار با اضلاع، جزئیات منفرد، برجستگی قاب به عنوان یک شکل و نمایانگر زوایا، علاقه به بافتهای تصویری، همگی از عوامل درخشش این فیلم هستند. گاتهایم توجه ما را به این تصاویر زیبا از طریق کیفیسازی تصویری احساسات شاعرانه، جلب مینماید – برای مثال با نور، حرکت، بافت – او قادر به تبدیل یک منظره از طریق کاربرد دقیق قاب میشود. این قاب توجه چشمِ کاملاً حساس نسبت به ظاهر شدن زیباییِ نهفته را با جداسازی به خود جلب میکند». (Gerson)
Thought: 1971- 7 دقیقه- ۱۶ میلیمتری.
Four Shadows: 1978- 64 دقیقه- ۱۶ میلیمتری. یکی از فیلمهایی است که میتواند به عنوان منبع خوبی برای آموزش از آن استفاده شود. (Hoberman, 1980)
Harmonica: 1971-1970 – ۸۰ دقیقه – ۱۶ میلیمتری.
Horizons: 1973-1971- 80 دقیقه- ۱۶ میلیمتری. فیلمی بلند که به بررسی تغییرات فصلی پرداخته است. این فیلم به عنوان شاهکار سینمای چشمانداز شناخته شده است. (Higgins & Ross, 2005) گاتهایم در این فیلم به پرورش فصول با استفاده از تمهیدات ریتمیک میپردازد. برای مثال در بخش زمستانِ فیلم، گروهی از چهار نما با گنجاندن لحظاتی از راهنمایی قرمز رنگ، از یکدیگر جدا شده و ریتم A,B,A,B دارند. در نمای اول و سوم و در نمای دوم و چهارم دادههای بصری خاصی تکرار میشوند و «ریتم» مییابند. هنگامی که بیننده از این ساختار غیرعادی آگاه میشود، حساسیت بیشتری هم برای درک جزئیات فیزیکی چشماندازها و هم برای درک جنبههای گوناگون تدوین، حرکت دوربین، قاببندی، نور و رنگ، پیدا میکند. هنگامی که فیلم پایان مییابد، مخاطب فعال، به آگاهی بیشتری از ساختار و دادههای به کار گرفته شده، دست یافته است. (McDonald (B), 1981)
Mouches Volantes: 1976- 68 دقیقه- ۱۶ میلیمتری.
Tree of Knowledge: 1980- 57:45 دقیقه – ۱۶ میلیمتری.
Elective Affinities: 1980-1971. این فیلم متشکل از چهار فیلم Horizons، Mouches Volantes، Four Shadows، Tree of Knowledge است. و حدود چهار ساعت نیم به طول میانجامد. گاتهایم در این فیلم به کاوش پیوستگیهای موجود در پردهی سینما میپردازد که یکی از مهمترین و شناختهشدهترین آنها، رابطهی میان تصویر و صدا است. اما پیوستگیهای دیگری نیز وجود دارند، از جمله: اسطوره و نماد، تفکر و بروز، زبان و تصویر و… (Sterritt (A), 1981) گاتهایم برای شکل دادن به این اثر از انباشتگی استفاده میکند. او از اصول ساده و پایهای شروع کرده و بعد به سمت پیچیدگی حرکت میکند. اولین بخش این فیلم کاملاً صامت است. نماهایی از طبیعت در جزءهای دوگانه یا سهگانه که ریتمی بصری دارند، با سرعت از روی پرده میگذرند. این درآمد Horizons بسیار دلربا است اما فاقد وزنی بصری است. بخش بعدی فیلم، Mouches Volante، با استفاده ار تصویر مردم در ساحل که از کنتراستی بالا نسبت به اتفاقات اطراف برخوردار است، درگیر کنندهتر است. این قسمت توسط موسیقی قومیِ تلخی که یادآور تاریخی غمانگیز است، همراهی میشود. بخش بعدی Four Shadows، میتواند به عنوان فیلم آموزشی خوبی در نظر گرفته شود. چهار صحنه و چهار موسیقی هر کدام چهار بار و در تمامی حالتهای ترکیبی ممکن تکرار میشوند. و جادوی فیلم در اینجاست که فرقی نمیکند فیلمساز کدام یک از این تصاویر و موسیقیها را در کنار هم جفت کرده است، چرا که همگی درست به نظر میرسند. در نگاه اول به نظر میرسد که این تجربه از روی الگویی مشخص شکل گرفته است. در نگاه دوم همچنان الگودار به نظر میرسد، اما جذابیتی حقیقی در تماشای این خیابانهای تاریک که از پرده میگذرند و شنیدن صدای میمونهایی که در گوشمان میپیچد وجود دارد. و بعد به قسمت چهارم فیلم وارد میشویم که واضحترین و در عین حال مبهمترین بخش فیلم است. Tree of Knowledge که در آن قطعههای مستند به صورتی عجیب میان صحنههایی از طبیعت و برشهایی از زندگی معاصر برش خورده است. و در عین حال صداهای ترکیبی گوناگونی تصاویر را در روند سینمایی دلپذیری تغذیه میکنند. «جرأت حرکت آزادانه در میانه و فراتر از آن» این یادداشت گاتهایم برای این فیلم است که نشاندهندهی تمایل او به بهرهگیری از نوعی دید ابتکاری و آزاد است. (Sterritt (A), 1981)
Natural Selection: 1984- 35:15 دقیقه – ۱۶ میلیمتری. در این فیلم حرکت از بخشهایی از متن نوشتاری داروین به سمت اجزایی که بیشتر قابلیت بیانی و تصویری دارند، و در رابطه با مسائلی چون ارتباطات، ترجمه، پویاییِ ادراک، هنر، علم، فردیت، انفعالات اجتماعی و غیره قرار میگیرند، صورت میگیرد. به بیانی، معنا از تمامی اینها حاصل میشود. (L.A. Times)
Sorry / Hear Us: 1986 -8 دقیقه – ۱۶ میلیمتری.
The Red Thread: 1987- 17 دقیقه – ۱۶ میلیمتری.
Mnemosyne Mother of Muses: 1987- 18 دقیقه – ۱۶ میلیمتری- رنگی- مصوت. MNEMOSYNE خدای یونانی حافظه و مادر موسی است. این فیلم نسخهی رونوشت گاتهایم از چگونگی انعکاس حافظه در زندگی و تجربهی شخصی اوست. (برای مثال در لحظات و قطعههایی از صدا و تصویر). گاتهایم در اینجا به نقل خاطرات خود از کنج خیابانها، جملات فیلمها، اعضای خانواده و آهنگهای جانی هارتمن میپردازد. (Fritsche as quoted in Edmonds, 2016)
Machete/Gillette . . . Mama: 1989- 45 دقیقه – ۱۶ میلیمتری.
Your Television Traveler: 1991- 18 دقیقه – ۱۶ میلیمتری- رنگی – مصوت. این فیلم به گفتهی گاتهایم دربارهی «تاریخ فضا، جایگاه رموز، معمای آثار به جا مانده، فضای تاریخ» است. (Edmonds, 2016)
Chants and Dances for Hands: 2016-1991- 42دقیقه- دیجیتال- رنگی- مصوت. این فیلم میان سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۶ در هائیتی فیلمبرداری شده و برخی از بخشهای این فیلم از مراسم وودو گرفته شده است. (Sun-Bulletin, 2017) گاتهایم در این باره میگوید: «صحنههایی از این فیلم مربوط به مراسم وودویی است که خودم در آنها شرکت کرده بودم، برخی از صحنهها مربوط به شورشهایی است، برخی دیگر از صحنهها شخصی هستند (صحنهای از دست پسرم در مراسم ازدواجی در هائیتی) که این فیلم را از یک مستند دور میکند. صدایی به جز صداهای همگام شده با تصویر در آن وجود ندارد. بخشهایی که به نمایش پنج مراسم اختصاص یافته، توسط فاصلههایی از هم تفکیک شدهاند که به معرفی عوامل دیگری میپردازد که برخی از آنها تماماً مجزا شدهاند. فیلم افکاری را در ذهن مخاطب در زمینهی رابطهی میان آئینها و زندگی شخصی و سیاسی، تماشاگری از درون و برونِ سینما، ویدیو و رؤیا برمیانگیزد. (Edmonds, 2016)
* Larry Gottheim
منابع
Conard, T. (n.d.). larry-gottheim-barn-rushes. Retrieved 10 19, 2018, from film-makerscoop: http://film-makerscoop.com/catalogue/larry-gottheim-barn-rushes
Edmonds, J. (2016, June 14). spektrum. Retrieved from https://spektrumberlin.de/events/detail/light-movement-22-larry-gottheim.html
Gerson, B. (n.d.). http://film-makerscoop.com/catalogue/larry-gottheim-doorway. Retrieved 19 10, 2018, from http://film-makerscoop.com/catalogue/larry-gottheim-doorway
Higgins, S., & Ross, S. (2005). Cinema Journal, 44(2), 134-145.
Hoberman, J. (1980). Independents. Film Comment, 16(1), 42-44,80.
Justine, R. (2012, July). Motion(less) pictures: The cinema of stasis. British Journal of Aesthetics, 52(3), 257.
Kehr, D. (2009, Mar 01). Marching backward into the avant-garde. Retrieved 19 10, 2018, from New York Times: https://search.proquest.com/docview/434055469?accountid=45153
McDonald (A), S. (1978). The expanding vision of Larry Gottheim’s films. Quarterly Review of Film Studies, 3(2), 207-235.
McDonald (B), S. (1981). AGAINST FALSE DISTINCTIONS. Film Quarterly (ARCHIVE), 35(1), 58-60,1.
Sterritt (A), D. (1981, Nov 05). In an ‘independent’ film, almost anything can happen. Retrieved 10 19, 2018, from The Christian Science Monitor: https://search.proquest.com/docview/1038834485?accountid=45153
Sterritt (B), D. (1988, Apr 29). Experimental films get a personal touch. Retrieved 10 19, 2018, from The Christian Science Monitor: https://search.proquest.com/docview/1034474932?accountid=45153
Sun-Bulletin, P. &. (2017, Sep 28). Filmmakers to speak, show movies at fall BU series. Retrieved 10 19, 2018, from https://search.proquest.com/docview/1943507395?accountid=45153
