در این یادداشت با مطالعه کتاب چهاردهم مجموعه «دانش زیباسازی شهری» تحت عنوان «هویت و مبلمان شهری» به معرفی آن خواهیم پرداخت. «هویت و مبلمان شهری» عنوان کتابی است که گروه علمی متشکل از سید رضا مرتضایی و سید حامد بهشتی با همکاری موسسه «چشم انداز توسعه عصر» نوشته شده است و نشر هنر معماری قرن در سال ۱۳۹۳ آنرا در ۵۶ صفحه به چاپ رسانده است. طرح جلد با فواد علیجانی است و تصویر روی جلد تهران قدیم را با نمایی از مهمانخانه قصر نشان می دهد.
سید رضا مرتضایی دارای لیسانس طراحی صنعتی از دانشگاه هنر، فوق لیسانس طراحی صنعتی از دانشگاه تهران و دارای دکتری طراحی محصول در رشته تحصیلی طراحی صنعتی از دانشگاه برایتون انگلستان است. همچنین وی در زمینه های تخصصی، تدریس وتحقیقاتی مانند حوزه صنعتی: طراحی محصولات روزمره، خانگی و صنعتی، حوزه شهری: زیباسازی، طراحی محیطی و مبلمان شهری و موارد دیگر فعالیت دارد. وی استادیار، عضو هیات علمی از مهرماه ۱۳۸۷ و مدیر گروه طراحی صنعتی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران از مرداد۱۳۸۹ است. سوابق پژوهشی مرتضایی شامل مقالات، سخنرانی ها و کتب وی است. از جمله کتب منتشر شده او می توان به «طراحی محصول» دانشگاه هنر، تهران: ۱۳۷۹، «رهیافتهایی در طراحی مبلمان شهری»سازمان شهرداری های تهران، تهران:۱۳۸۱ و «پیاده راه» از همین مجموعه و موارد دیگر را نام برد. سید حامد بهشتی نیز در کتب دیگر این مجموعه از جمله «ابعاد هنری و روان شناختی رنگ»، «زیباسازی میادین»، «مفاهیم اولیه در صنعت رنگ» همکاری داشته است. تیم نویسنده این اثر از حوزه طراحی صنعتی با تمرکز بر حوزه «طراحی مبلمان شهری» با دید «هویت» و «منظرشهری » در «طراحی شهری» است.
نوشته‌های مرتبط
کتاب «هویت و مبلمان شهری» شامل ده بخش «تعاریف و مفاهیم»، «مفهوم هویت»، «هویت در ایران»، «هویت در شهر»، «مبلمان شهری و نسبت آن با هویت»، «عوامل تاثیرگذار در هویت دهی به مبلمان شهری»، «مبلمان شهری و ایجاد هویت محله ای»، «یکپارچه سازی مبلمان شهری»، «نماد ها و نشانه ها»، و «جمع بندی» است.
در مقدمه آمده؛ امروزه مبلمان شهری علاوه بر رفع نیازهای شهروندان و عملکرد آن در حفظ هویت، زیبایی و منظر شهری دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است. اما به دلیل رشد جمعیت و غالب بودن نیازهای کمی بر کیفی، وقع کمتری به هویت و زیبا سازی شهر ها داده شده است. با توجه به این نکته و در راستای رفتار، فرهنگ و سنت های شهر، مبلمان هر شهری را باید طراحی نمود.
«تعاریف و مفاهیم» نگاهی کوتاه به تعاریف مختلف «مبلمان شهری» و تاریخچه آن می اندازد و به کارکردهای مهم این تسهیلات یعنی «تعیین جهت»، «توزیع یا جمع آوری کالا»، «حفاظت»، «استراحت یا پناهگاه» و «روشنایی» اشاره می کند. اثر قدمت «مبلمان شهری» ایران را در معماری کاخ های شاهی و سفر نامه ها جستجو نموده و از آبنما ها و تختگاه ها در دوره هخامنشی ها، مادها و در دوره اسلامی نیز از سکوها در کنار درب منازل و سقاخانه ها یاد می کند. تا در دوره معاصر با اختراع برق و تلفن و موارد بیشمار پیشرفت تکنولوژی موثر در تنوع مبلمان شهری را نام می برد. همچنین تاریخچه جهانی مبلمان را شرح داده و تاثیر و توجه به جلوگیری از تخریب محیط زیست، سازگاری با طبیعت را پیش رو و آینده طراحی بر می شمرد.
«مفهوم هویت» “طبق تعریف متداول «هویت، احساس تعلق خاطر به مجموعه ای مادی و معنوی است که عناصر آن از قبل شکل گرفته اند.»”(صفحه ۱۹) هویت حاصل طبقه بندی و متمایز کردن است و در جدیدترین رویکردها با سه مفهوم متن، محتوا، تعهد و وابستگی مرتبط است. آن چیزی که با ذهن، تفکر و سبک زندگی ما تشابه و تعامل دارد دارای هویت است.
«هویت در ایران» باید در هارمونی سه منبع ایران، اسلام و لیبرالیسم غرب حل و فصل گردد و هر کدام از این موارد در ساخت و طراحی منظر شهرهای ایران تاثیر مستقیم دارد.
«هویت در شهر» در مفهوم شهر نگاه صرف به کالبد شهر به تلقی فرهنگی آن چرخیده است. در نتیجه هویت شهر از جهت شناخت شهر و حس تعلق بواسطه تداعی خاطرات عمومی دارای اهمیت است. چرا که هویت و شهروند سازی هر دو متاثر از یکدیگرند.
«مبلمان شهری و نسبت آن با هویت»؛ مبلمان به عنوان شکل دهنده منظر شهری سه هدف عملکردی، زیبایی شناختی و هویت بخشی را دنبال می نماید و طراحی آن از هویت و اندیشه یک جامعه نشآت می گیرد. در روند تاریخ هنر ایران هویت و نسبت آثارهنری با جهان بینی آن دوره قابل تامل است و استفاده از موتیو ها و نماد های تاریخی در فضاهای شهری موجب برقراری ارتباط بیشتر با شهروندان است.
از «عوامل تاثیرگذار در هویت دهی به مبلمان شهری» به کاربرد موتیو ها، فرم ها و رنگ های تاریخی، آشنا و در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و انتخاب مصالح بوم آورد اشاره شده و توضیح داده می شود.
برای «مبلمان شهری و ایجاد هویت محله ای» توجه به پارامتر های زیر لازم است. کتاب آنها را نام برده و یک به یک شرح می دهد؛ انتخاب مناسب رنگ، طرح، شکل و خود مبلمان،عملکرد و دوام مبلمان و استقرارآن.
«یکپارچه سازی مبلمان شهری» برای هماهنگی بصری، کاهش هزینه و مصرف مصالح انجام می گیرد. پایه های اتصال مشابه از آن جمله اند البته این اشتراک نباید افراطی باشد و در نظر گرفت که هنوز هم محله های متفاوت، جذاب و به یاد ماندنی هستند.
«نماد ها و نشانه ها» “یکی از کارکرد های ایجاد و تقویت حس هویت مردم و پرهیز از بیگانگی شهروند از شهر و محله، ایجاد و حفظ نماد یا نشانه برای محله یا شهر است.”( صفحه ۴۶)
«جمع بندی» مبلمان را از مهمترین عناصر منظر شهری و آینه ای برای هویت شهر معرفی نموده و در یک نگاه کلی هماهنگی بین عملکرد و فرم مبلمان والمان های محلی را برای ایجاد تعلق و هویت یادآوری می نماید و با در نظر گرفتن فرهنگ و سبقه هنری غنی ایران با حفظ خلاقیت و نوآوری گوشزد می نماید.
در شماره قبلی این مجموعه یعنی کتاب «تاریخچه مبلمان شهری»، مفصل به تاریخچه و مفهوم مبلمان شهری پرداخته شده است لذا در این اثر، «هویت و مبلمان شهری» نگاهی اجمالی به روند تاریخی و مفهوم این تسهیلات در فضای شهری ایران و جهان شده و مفهوم کلی هویت، هویت در ایران، شهر و نسبت هویت آن با مبلمان شهری مورد بررسی قرار گرفته است. طراحی، دوام و عملکرد، استقرار و یکپارچه سازی مبلمان شهری نیز مطرح شده و نماد ها و نشانه ها در ایجاد هویت محله و شهر عنوان می گردد. از آنجایی که طراحی و فعالیت در زمینه مبلمان شهری یک حوزه بین رشته ای است و طراحی و پژوهش کمی در این زمینه صورت گرفته و منابع محدود است. این اثر باب آشنایی برای پژوهشگران و دارای مطالب مفیدی برای مدیران، متخصصان رشته های طراحی و برنامه ریزی شهری، معماری، شهرسازی، طراحی صنعتی، جامعه شناسی، هنر می باشد.
منبع:
– کتاب هویت و مبلمان شهری؛ سید رضا مرتضایی و سید حامد بهشتی با همکاری موسسه «چشم انداز توسعه عصر»: نشر هنر معماری قرن ؛تهران: ۱۳۹۳