معرفی کتاب
کتاب «مقدمه‌ای بر مستند» بر مبنای مجموعه‌ای پرسشها درباره فیلم و ویدیوی مستند سازمان یافته است و نظری اجمالی درباره این شکل شگفت‌آور فیلمسازی ارائه میدهد.کتاب حاضر فنی‌ترین اثر یکی از نظریه‌پردازان سینمای مستند، بیل نیکلز، است که برای اندیشه‌های خود یک دستگاه نظری ارائه می‌کند و به صورتی روش‌مند از طریق فیلم مستند به عنوان یک سازمان و کلیتی که به صورتی آگاهانه از عناصر مختلف استفاده می‌کند، به پرسشهایی پاسخ می‌گوید که از ابتدا در سینمای مستند مورد مناقشه بوده و یا به همراه مستند آمده است. بیل نیکلز با عنایت بر فازی بودن تعریف مستند، آن را شکلی متفاوت از داستانی، تجربی و آوانگارد می‌داند و بر جهان تاریخی به عنوان پایه و مبنای نظری تمام بحث‌هایش تأکید می‌ورزد.
کتاب «مقدمه‌ای بر مستند» با ترجمه سلیس و روان محمد تهامی‌نژاد که خود از شناخته شده‌ترین چهره‌ها در عرصه فیلمسازی مستند ایران به شمار می‌آید و به علاوه در این زمینه کتابها و مقالات بسیاری را نوشته و ترجمه کرده است، در سال ۱۳۸۹ انتشار یافته است. تهامی‌نژاد درباره این کتاب توضیح میدهد: با مرور آثار بیل نیکولز متوجه می‌شویم او بر نظریاتی که درباره سینمای مستند دارد به طور مطلق پافشاری نمی‌کند. جهان تاریخی سینما به اعتقاد او یعنی رخدادهای واقعی که در زمان به وقوع پیوسته نه در خیال و عرصه داستان. از دیدگاه وی مهم‌ترین ویژگی کتاب دیدگاه بلاغی بیل نیکولز نسبت به سینمای مستند است.
نوشته‌های مرتبط
کتاب حاضر شامل ۸ فصل است و هر یک از فصلهای کتاب دربرگیرنده یک پرسش است و در طول هر فصل نویسنده در پی پاسخگویی به پرسش مطرح شده برآمده است. این پرسشها به مباحثی چون اخلاق، تعریف، محتوا، شکل، نوع‌ها و خط‌مشی میپردازد، زیرا مستندها به جای جهان خیالی و ساخته فیلمساز به جهانی که در آن زندگی می‌کنیم می‌پردازند و با بسیاری از انواع قصه‌گویی فرق دارند. آنها بر مبنای فرضهای متفاوتی که درباره هدف از مستندسازی دارند، ساخته می شوند و با روابط متفاوتی بین فیلمساز و موضوع مطالعه درگیرند، که سبب بروز انتظارات متنوع از جانب مخاطبان می شوند. کتاب در هر یک از فصلهای خود پرسشهای زیر را دنبال می‌کند:
فصل اول: «چرا مباحث اخلاقی، امری محوری در مستندسازی است و در قلب آن جای دارد؟» این فصل به تحقیق در مباحث اخلاقی میپردازد که مستندسازی را در برگرفته و گواه بر این است که این مباحث چگونه می‌توانند از انواع مقوله‌های اخلاقی مطرح شده در فیلم داستانی، متفاوت باشند. در فصل دوم پرسش این است که «مستندها با سایر انواع فیلم، چقدر تفاوت دارند؟» و برای پاسخگویی به این پرسش، نویسنده آن را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داده است.
سوال فصل سوم این است که «چه چیزی به فیلمهای مستند، صدای خاص خودشان را می بخشد؟» این پرسش مفاهیمی از هنر بلاغت را عرضه می‌دارد تا معلوم شود مستند تا چه حد وام‌دار سنت بلاغی باقی می‌ماند. فصل چهارم می خواهد بداند: «مستندها به چه چیزهایی می‌پردازند؟». این فصل به مطالعه مشخصه موضوعاتی می پردازد که معمولا تأمین‌کننده محتوا یا مضمون فیلم مستند هستند. فصل پنجم می‌پرسد که «فیلم مستندسازی، چگونه آغاز شد؟» تا برخی فرضیه‌های غالب درباره مستند را که می گوید مستند یا با سینمای اولیه از نوع “کارگران از کارخانه خارج می شوند” (۱۸۹۵) برادران لومیر، و یا کلا با سینمای غیر تخیلی مترادف است را مورد تردید قرار دهد. فصل ۶ به قصد پاسخ به این سوال مطرح می شود که: «چه انواعی از فیلم مستند وجود دارد؟»، و در جهت پاسخگویی به این پرسش ۶ شیوه یا نوع متفاوت شناسایی و معرفی می‌شوند.
فصل هفتم این سوال را مطرح می‌سازد که: «مستندها چگونه به مسائل و مباحث اجتماعی و سیاسی پرداخته‌اند؟». این فصل هم مانند فصول ۴ و ۵ دارای یک بعد تاریخی است، زیرا درباره چگونگی بازنمایی موضوع محوری “اجتماع” در مستند و پیوند نزدیک این موضوع با مسائل دولت-ملت، فمینیسم، سیاست هویتی، چندفرهنگ‌گرایی و هویتهای چند‌رگه، به مطالعه میپردازد. سرانجام در فصل ۸ این پرسش مطرح است که چگونه می‌توانیم به طور مؤثر درباره مستند بنویسیم؟ پاسخ، مستلزم این است که به آرامی در چند مسیر اصلی نگارش یک مقاله، گام برداریم. این فصل با فراهم آوردن دو نمونه مقاله دارای دو دیدگاه و عقیده کاملا متفاوت درباره فیلم کلاسیک نانوک شمال (رابرت فلاهرتی – ۱۹۲۲) می‌کوشد تا نشان بدهد که چگونه نظرگاه یا تز خود دانشجو به صورت محور یک واکنش نوشتاری بر فیلمی معین در‌می‌آید.
در پس کتاب مقدمه بر مستند، این فرض نهفته است که آگاهی از مفاهیم اصلی مستندسازی، در جوار درک از تاریخ مستندسازی، ابزاری فوق‌العاده ارزشمند برای فیلمساز و منتقد فراهم می آورد. کتاب ممکن است قاعده استفاده از یک فهرست آثار معتبر و معیارآفرین را تقویت کند، اما بر این موضوع تأکید دارد که هیچ فیلمی لایق جایگاه بهترین یا بزرگترین نیست و یقینا در مفهوم ازلی و ابدی چنین چیزی وجود ندارد. همچنین نویسنده بسیاری از رویدادهای مشابه و گاه موازی، همچون شکلهای مختلف واقع‌گرایی در فیلمهای داستانی، را به کناری می‌نهد، در واقع فرض اصلی کتاب حاضر این است که پیوند بین تصاویر عکاسی، ویدیویی دیجیتالی و مصادیق بازنمایی آنها، حتی در صورت جعلی بودن، می تواند فوق‌العاده محکم باشد.
مشخصات کتاب:
نیکلز، بیل (۱۳۸۹). مقدمه‌ای بر فیلم مستند، ترجمه محمد تهامی‌نژاد، تهران: جامعه نو، ۴۱۶ صفحه