کتاب فضا، تفاوت و زندگی روزمره دربردارنده ۱۷ مقاله درباره هنری لوفور فیلسوف مارکسیست فرانسوی است که « نظریه انقلابی را شهری کرد، و انقلابی در نظریه شهری برپا نمود». شهرت لوفور به عنوان چهره ای پیشرو در فلسفه اروپایی و نظریه اجتماعی به شدت افزایش یافته؛ و آثار او درباره فضا، زندگی روزمره و شهری شدن، سبب احیای نظریه، جغرافیا، برنامه ریزی، معماری شهری و مطالعات فرهنگی در سطح جهان شده است. کتاب حاضر تاریخی طولانی دارد و ویراستاران آن مدتهای زیادی درباره هانری لوفور و حتی فراتر از آن، مشغول پژوهش بوده اند. آنها از دهه ۱۹۸۰ با یکدیگر کار کرده اند و در واقع حتی برخی از کسانی که در این اثر سهم دارند از دهه ۱۹۶۰ با لوفور مواجه شده اند. قرائت موجود در کتاب از هانری لوفور به شدت تحت تأثیر تلاشهای اجتماعی و درگیری های سیاسی شهرهای محل زندگی ویراستاران قرار گرفته است. تأثیرپذیری های گفته شده را می توان در این رویدادها دید: شورش جوانان و جنبش حاشیه نشین ها در زوریخ دهه ۱۹۸۰؛ معترضان ضد المپیک، بسیج های کارگری، فعالان مسکن، سیاستهای ضد جهانی شدن، ضد جنگ و ضد نژادپرستی در تورنتوی دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰؛ شورشهای سال ۱۹۹۲ در لوس آنجلس و شماری از منازعات شهری در پاریس.
کتاب پیش رو از جنبه های بسیار، هانری لوفور متفاوتی را معرفی می کند. در حالیکه در کشورهای انگلیسی زبان، قدرتمندترین خوانشهای آثار لوفور بر اقتصاد سیاسی مارکسیستی شهری و تفاسیر جغرافیایی پسامدرن متمرکز شده اند، اکثر مقالات کتاب حاضر از این دیدگاهها فراتر رفته اند. برخی از این مقالات، مبنای معرفت شناسانه لوفور را بازسازی کردند تا مفاهیم نظری او از قبیل فضا، تفاوت و زندگی روزمره را درک کنند. برخی دیگر پیوندهای میان لوفور و برخی از روشنفکران معاصر او از قبیل: اکسلوس، باشلار، برتون، دبور، گرامشی، هایدگر، کرول، لوکاس و مرلوپونتی را ردگیری می کنند. اگرچه بیشتر نویسندگان مقالات کتاب حاضر به محدودیتهای زندگی و برنامه نظری لوفور توجه کرده اند، ولی او را یکی از منابع مهم الهام بخش آثار خود می دانند و بر اهمیت ترجمه کار او برای جهان و ارزیابی های سیاسی تأکید کرده اند. در این مفهوم، می توان به صورت بندی سوم لوفور پژوهی اشاره کرد که اندیشه های شهری – فضایی او را با نویدبخش ترین جنبه های دیالکتیکی برنامه های نظری و پایبندی های سیاسی گسترده تر او پیوند می دهد. هدف از این کار، به هیچ وجه گشودن «مکتب لوفور جدید» یا ایجاد چشم اندازی یکپارچه نیست، کسانی که در این مجموعه قلم زده اند، کار لوفور را در خدمت سرآغاز نویدبخشی می دانند و می کوشند تا برای گشودن چشم اندازهای جدید برای تفسیر تحلیلی و کنش سیاسی، گامی از آن فراتر نهند (ص ۵۱۹-۵۲۰).
نوشته‌های مرتبط
موج «سوم» لوفورپژوهی که در اینجا مطرح می شود، مباحثات شهری-فضایی را به نحو پایدارتر و جوهری تر با برداشتی آزادتر از معرفت شناسی متافلسفی وی پیوند می دهد که محصول فلسفه قاره ای و مارکسیسم غربی است. این خوانش، دوگانگی دردسرساز میان «اقتصاد سیاسی» و «مطالعات فرهنگی» را که در واقع متمایزکننده موجهای اول و دوم مطالعات لوفوری است، رد می کند و به همین دلیل امکان ندارد که به نسخه به روزشده یا بسط یافته ای از نحله های پیشین اندیشه درباره لوفور بازگردیم. این کتاب به آن دسته از کوششهای تفسیری متفکرانی همچون والتر بنیامین، آنتونیو گرامشی، فرانتس فانون و دیگران می پیوندد که تلاش می کنند به طریقی اساسی بر شکاف میان فرهنگ گرایی و اقتصادگرایی فائق آیند.
مجموعه مقالات کتاب مسیر راس، مریفیلد و شماری از نویسندگان دیگر را ادامه می دهد که لوفور را از محدوده قرائتهای حرفه ای، دوگانه انگار و تاریخگرا در مباحث انگلیسی – آمریکایی درباره فضا که تا کنون مسلط بوده اند، بیرون می آورد. مشارکتهای صورت گرفته در این مجلد دارای اشتراکهایی هستند که موارد ذیل را در بر میگیرد:
• به خوبی به لوفور می پردازند و در عین حال می کوشند تا به جهت گیری کلی و بستر تاریخی کار وی توجه دقیق داشته باشند؛ به قرائت غیر جزمی لوفور متعهدند و از بسیاری آثار پیشین دقیقتر و بازتر هستند؛
• لوفور را نقطه گسست می دانند. تلاش می کنند تا با وارد کردن متون و نظریه های او در بسترهای معاصر و به کار بستن متون و نظریه ها به تأمل و تحلیلهایی که از خود لوفور فراتر می روند، فراتر از آنها بیندیشند؛
• این مقالات بر نقش ادراک لوفور از فضا، زمان و امر شهری در رویکرد کلی (فرا)فلسفی وی و برعکس، تأکید می کنند؛
• بسیاری از این مقالات، از لوفور برای نوعی پژوهش تجربی استفاده می کنند که نه تنها در آن از کار لوفور یاد می شود، بلکه نظریه ها و مفاهیم وی در قلب پژوهش جا می گیرند (ص ۴۲-۴۳).
می توان از نوشته های مقالات مسیر ناهموار قرائت سومی از لوفور را مشاهده کرد. البته این به معنای رویکردی واحد به لوفور نیست و توافق بر سر همه جوانب کار لوفور را نشان نمی دهد. نویسندگان مقالات در خصوص ماهیت دقیق و اهمیت مفهومی مارکسیسم وی توافق ندارند و همه درباره میزان محوریت امر شهری برای بقیه دل مشغولی های لوفور یکسان نمی اندیشند. همچنین تصور بر این است که می توان با این کتاب منظومه ای از لوفور پژوهی را شناخت که بر تلاش برای بسط الزامات سیاسی انفجاری ناشی از پیوندهای میان جهتگیری فرافلسفی خاص لوفور و تحقیقات وی درباره فضا، زمان و امر شهری مبتنی است.
در مجموع اثر حاضر، عرصه های جدیدی در رشته های مرتبط با فضا و همچنین نظریه انتقادی می گشاید. این کتاب پیوندی است میان اندیشه های لوفور درباره فضا و سهم او در اندیشه انتقادی. همچنین تأملات انگلیسی – آمریکایی و اندیشه های قاره ای درباره لوفور در این کتاب مقایسه شده اند. این اثر به شکلی خلاق درگیر مباحثات روشنفکری پس از جنگ جهانی دوم شده و راهبردهای مختلف ورود به پرسشهایی درباره فضا، زمان، تفاوت، شهری شدن، دولت، استعمار و سیاست رادیکال را به تصویر می کشد. کتاب حاضر برای علاقه مندان به جامعه شناسی، مطالعات شهری، مارکسیسم، نظریه انتقادی، برنامه ریزی شهری، جغرافیا و فلسفه قابل توصیه است.
مشخصات کتاب:
گونواردنا، کانیشکا (و دیگران) (۱۳۹۴). فضا، تفاوت، زندگی روزمره، ترجمه افشین خاکباز و محمد فاضلی، تهران، تیسا