نخستین سؤالی که در مبحث حقوق بین الملل در اسلام مطرح میگردد این است که حقوق بین الملل، به اعتقاد بسیاری از نویسندگان، از پدیده های عصر حاضر است و در قرون گذشته مجموعه مقرراتی تحت این عنوان مطرح نبوده است و حتی نام حقوق بین الملل برای اولین بار در اواخر قرن هجدهم از سوی بنتام مطرح گردیده است؛ بنابراین حقوق بین الملل اسلامی به چه معنی است؟ پاسخ این که، تردیدی نیست که مجموعه مشخصی تحت عنوان حقوق بین الملل هر چند تا گذشته ای نه چندان دور مطرح نبوده و نام حقوق بین الملل نیز برای اولین بار به وسیله بنتام مطرح گردیده است و گروسیوس کشیش و حقوقدان هلندی نیز که به عنوان پدر حقوق بین الملل شناخته شده است کتاب خود را تحت عنوان جنگ و صلح تألیف نموده، بحثی تحت عنوان حقوق بین الملل ندارد، بلکه در این کتاب مقرراتی را پیشنهاد می کند که بر ملل اروپایی لازم است آن را در جنگ های میان خود، به کار گیرند. ولی در عین حال بحث از حقوق بین الملل اسلامی از جهات متعددی لازم به نظر می رسد چه این که: اولا، روابط بین الملل از پدیده های عصر حاضر نیست، بلکه تا آن جا که تاریخ نشان می دهد ملت ها و دولت ها در ارتباط با یکدیگر بوده و چه در زمان جنگ و چه در زمان صلح،اصول و مقرراتی را هر چند در قالب مقررات اخلاقی مراعات می کرده اند. این اصول و مقررات را هر چند بسیاری از نویسندگان به دولت شهرهای یونان نسبت داده و مدعی شده اند که ریشه های حقوق بین الملل در آغاز در یونان مطرح بوده و سرانجام در عصر حاضر به وسیله کشورهای اروپایی تجدید حیات یافته و لازم الرعایه گردیده است؛ اما حقیقت این است که ریشه های تاریخی حقوق بین الملل مخصوص دولت شهرهای یونان نبوده و در جوامع دیگری وجود داشته که هم از نظر زمان و هم از نظر پای بندی به مقررات بین الملل از یونانیان مقدم بوده اند. از جمله این جوامع، جامعه جزیره العرب پیش از اسلام را می توان ذکر کرد که به حکم شرایط ویژه خودشان،مقرراتی را در روابط قبایل با یکدیگر لازم الرعایه می دانسته و هیچ گاه حاضر به نقض آن ها نبوده اند. ثانیا، آیین مقدس اسلام که یک آیین جهانی و بنیان گذار یک تمدن اجتماعی خاص خود است نمیتواند در زمینه حقوق بین الملل مقرراتی عرضه نکرده باشد چنان که در حقوق داخلی بی تردید اسلام دارای نظام حقوقی خاص خود می باشد و بلکه می توان گفت مقررات عرضه شده در زمینه حقوق بین الملل از همان آغاز پیدایش اسلام بمراتب گسترده تر وجدی تر و پر رنگ تر از حقوق و مقررات داخلی نظام اسلامی بوده است و لذا آیات بسیاری از قرآن کریم ناظر به روابط بین المللی مسلمانان و غیر مسلمانان وچگونگی این روابط در زمان صلح و جنگ می باشد که به اعتقاد ما این مقررات اسلامی زمینه ساز پیدایش حقوق بین المللی در جهان بوده است و فقهای اسلام از همان آغاز تألیفاتی مستقل در زمینه حقوق بین الملل داشته اند.
ثالثا، بر فرض اگرمقررات بین الملل اسلامی را که از همان دوران پیامبر گرامی اسلام شکل گرفته نادیده بگیریم ،در اصل این معنی که اسلام ارزش هایی را باور دارد و مسلمانان را برای تحقق خارجی این ارزشها بسیج نموده تردیدی نیست بنابراین، جا دارد که برای حسن روابط دولت های مسلمان که بخش عظیمی از اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می دهند یک مقایسه تطبیقی بین آن چه اسلام پیشنهاد نموده است با آن چه امروزه به عنوان حقوق بین الملل مطرح است داشته باشیم؛ لذا ارائه مطلبی تحت عنوان اسلام و حقوق بین الملل ضرورت می یابد.
نوشته‌های مرتبط
کتاب «سلوک بین المللی دولت اسلامی» تالیف محمد حمیدالله با ترجمه و تحقیق دکتر سیدمصطفی محقق داماد از سوی مرکز نشر علوم اسلامی در شمارگان ۲۰۰۰ نسخه و ۴۴۰ صفحه منتشر شده است.
پروفسور محمد حمید الله، محقق نامدار اسلامی به زبان انگلیسی، عربی، فرانسه، آلمانی، اردو و اسلامبولی تسلط دارد و آثار گوناگونی به زبانهای مزبور مجامع علمی منتشر کرده است. کتاب حاضر یکی از بزرگترین آثار او در زمینه حقوق بین الملل عمومی از دیدگاه اسلام است. این کتاب برای اولین بار در بن به زبان آلمانی منتشر شد و پس از آن توسط مولف به زبان انگلیسی، فرانسه و هندی ترجمه گردید و تا کنون بیش از ۷ بار تجدید نظر و چاپ شده است.
تتبع انجام شده نشان می دهد که پس از انتشار این کتاب آنچه تا کنون به عناوین مختلف به زبان پارسی درباره حقوق بین الملل عمومی نوشته شده یا اعراب تحت عنوان «الفقه سیاسیه» نگاشته اند و نیز آنچه در آکادمی لاهه تحت عنوان Doctrine of international Low Islamic تدریس شده، اقتباس با واسطه یا بی واسطه یا لااقل متاثر از این اثر بزرگ است.
پژوهشگر و مترجم این کتاب به منظور حفظ امانت و نیز ارائه روش جدید در تحقیق فقهی و حفظ غنای منابع که می تواند بهترین راهگشای پژوهشگران باشد متن اصلی را به پارسی برگردانده است. اگرچه مترجم کتاب نیز خود از علمای فقه و حقوق در ایران است و تسلط کاملی بر این دو علم دارد.
تخصص اصلی محمد حمید الله فقه است. اما به سبک رایج در حوزه های معاصر تفقه نمی کند، بلکه با اشراف کامل بر کلیه آثار مطبوع و خطی در کتابخانه های مختلف دنیا و آگاهی بر تمدن، تاریخ، جغرافیا، و فرهنگ اسلامی در جهان از یک سو و از سوی دیگر آشنایی کامل به حقوق مدرن به ویژه فقهی نگاه افکنده و نظریه پردازی کرده است.
کتاب حاضر از چهار قسمت تشکیل شده است. در واقع در این اثر نگارنده، مطالب خود را طی چهار بخش اصلی ( ۴۹فصل) با استناد به منابع فقهی فراهم ساخته است.
در بخش نخست به کلیات اشاره شده که برخی از آنها عبارتند از : تعریف و ماهیت حقوق بین الملل اسلامی، اصطلاحات معمول در صدر اسلام، موضوعات حقوق بین الملل اسلامی، غایت و هدف حقوق بین الملل اسلامی، تاریخ حقوق بین الملل اسلامی، مبانی اخلاقی فقه اسلامی.
بخش دوم به موضوع صلح می پردازد. در این بخش مسائلی مانند استقلال، اموال، صلاحیت، برابری مقام و شان دولتها، و دیپلماسی بررسی می شود.
در بخش سوم ذیل عنوان “روابط خصمانه “به این موضوعات اشاره شده است : انواع روابط خصمانه، ماهیت و تعریف جنگ، جنگ‌های مشروع، دشمنان، ارتداد، جنگ‌های داخلی و یاغیان، دزدان دریایی و راهزنان بین‌المللی، جنگ با بیگانگان غیر مسلمان، اعلان جنگ، آثار اعلان جنگ و مانند آن .
در بخش چهارم مبحث “بی‌طرفی ” با این موضوعات درج شده است : اصطلاح علمی مبین بی‌طرفی، تعالیم قرآن درباره بی‌طرفی، مقررات بی‌طرفی از نظر فقها، مفهوم تعارض، قوانین در اسلام، دستور به فرماندهان، و معاهدات بی‌طرفی در زمان پیامبر اسلام.
در انتهای کتاب دو ضمیمه با عنوان «دستورات به فرماندهان» و «مفهوم تعارض قوانین در اسلام» آمده است.
