ذکایی، محمد سعید و اسماعیلی، محمد جواد، جوانان و بیگانگی تحصیلی و دانشگاهی (۱۳۹۳) تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
دانشگاه به عنوان یکی از مهترین نهادهای امروزی، نقش غیر قابل انکاری در پرورش و رشد شهروندان جامعه و نیروهای مولد دارد. در این میان مسائل و مشکلات دانشجویان به عنوان مهترین قشر جامعه که نقش بسزایی در پیشرفت و توسعه ایفا میکنند باید مورد توجه جدی سیاستگذاران و کارگزاران نهاد دانشگاه قرار گیرد. بیگانگی دانشگاهی و تحصیلی از جمله این آسیبها و مشکلات است. «برخی تحقیقات در ایران نشان میدهد که این نوع از بیگانگی نه تنها در میان دانشجویان بلکه در حتی در میان دانشمندان نخبه نیز ریشه دوانیده و باعث کاهش کارایی آنها شده است». بیگانگی به معنای «بی قدرتی، بی معنایی، ناتوانی، انزواطلبی، و حس غربت و غریبگی» در ادبیات نظری جامعه شناسان مطرح است. نشانگان فروانی در میان دانشجویان و دانشگاه های ایرانی وجود دارند که میتوان آنها را ذیل مفهوم بیگانگی دانشگاهی و تحصیلی دسته بندی کرد. «خستگی و عذاب در کلاس درس، عدم درگیر شدن عمیق در مباحث کلاس، غیب های غیر موجه، سرقت علمی، احساس بیهودگی تحصیل در رشته های علوم انسانی، بی رغبتی در انجام پایان نامه متناسب با مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد، داشتن زندگی ذهنی و غیر واقعی و طرد واقعیت های جامعه ایران و احساس عدم کنترل بر زندگی و هویت فردی و اجتماعی که در میان طیف وسیعی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی رخنه کرده» از جمله این نشانگان است که در کتاب بدان اشاره شده است.
نوشته‌های مرتبط
کتاب جوانان و بیگانگی تحصیلی و دانشگاهی حاصل طرحی پژوهشی است که که توسط دکتر محمد سعید ذکایی در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی انجام شده و در ۴۶۳ صفحه به همراه دیباچه و فهرست منابع و در شش فصل سامان یافته و امسال (۱۳۹۳) توسط همان پژوهشکده منتشر شده است. ایشان دانش آموخته رشته جامعه شناسی از دانشگاه شفیلد انگلستان است و هم اکنون عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی می باشد. حوزه علائق اصلی وی مطالعات جوانان، مطالعات فرهنگی، مصرف و فراغت، و جامعه شناسی ارزش ها است.
در فصل اول، مسئله اصلی کتاب، که کشف و شناسایی دلایل، چرایی و چگونگی بیگانگی تحصیلی و پیامدهای آن است، مورد بررسی قرار میگیرد. واکنش ها و راهبردهای دانشجویان به موقعیت های بیگانه کننده و نیز اهمیت و ضرورت پرداختن به موضوع بیگانگی تحصیلی و دانشگاهی نیز مواردی است در کنار مسئله اصلی بدان پرداخته شده است.
در فصل دوم خواننده ضمن آشنایی یا سیر اندیشه ها در جامعه شناسی علم و معرفت و زمینه های فلسفی آن، با مفاهیم و دیدگاه های مطرح در خصوص بیگانگی، اهمیت آن در معارف بشری و صورت بندی آن در میان اندیشمدان اجتماعی آشنا میشود. عوامل بیرونی و درون دانشگاهی، فرهنگ یادگیری وآموزش، فرهنگ سازمانی و مدیریت نیز از دیگر موضوعاتی است که بدان توجه شده است. در انتهای فصل نویسنده ضمن مروری بر پژوهشهای صورت گرفته درباره بیگانگی تحصیلی در داخل و خارج از ایران به جمع بندی و ارائه چهارچوب مفهومی خود برای درک و فهم بیگانگی تحصیلی میپردازد.
روش شناسی و روش تحقیق موضوع فصل سوم است. با توجه به اینکه هدف از پژوهش حاضر تبیین چند علتی مسئله است، لاجرم نویسنده از پارادیم اثباتی و تفسیری به طور همزمان استفاده کرده و جهت اختصار به ارائه نتایج و تحلیل های مربوط به بخش کیفی که با استفاده از روش نظریه مبنایی حاصل شده، میپردازد.
در فصل چهارم، که در حدود ۱۲۰ صفحه است، ماحصل پژوهش و یافتههای تحقیق ارائه می شود. نویسنده تلاش میکند با توجه به معانی بیگانگی تحصیلی در ادبیات نظری جامعه شناسان با بررسی نگرشهای دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه های تهران، تجلی معنای فرهنگی و مضامین خاص مفهوم بیگانگی را در عرصه دانش و دانشگاه ایرانی نشان دهد.
در فصل پنجم، نویسنده، ضمن بیان اینکه به یافتههای کمی به صورت حداقلی و تنها برای تایید و تشریح سوالات و اهداف بخش کیفی اشاره شده است، در بیست و دو بند نتایج تحقیق خود را ارائه میدهد. سپس با توجه به پیچیدگی مقوله تحصیلات عالی پیشنهادهایی را برای طراحی و انجام پژوهش های قابل توصیه با روش شناسی مناسب ارائه می کند.
راهبردهای برآمده از تحقیقات و پژوهش ها برای سیاستگذاران و مدیران وکارگزاران، بسیار مهم و حیاتی است. به همین منظور نویسنده فصل ششم (پایانی) را به ارائه راهبردها و برنامه هایی برای کاهش بیگانگی دانشگاهی و تحصیلی اختصاص داده است. نویسنده اشاره میکند که بر اساس یافته های این تحقیق «برای اغلب دانشجویان رابطه عاطفی بین تحصیلات و فرهنگ دانشگاهی برقرار نیست و در این معنا، وضعیت و یا حالت بیگانگی دانشگاهی حاکم است» به همین دلیل نویسنده سی و یک راهبرد و برنامه برای کاهش بیگانگی دانشگاهی ـ تحصیلی متناسب با تجلی های بیگانگی دانشگاهی و عومال موثر بر آن عرضه میکند.
کارشناس پژوهشی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
http://anthropology.ir/node/26734
