معرفی کتاب توسعه اجتماعی

چشم انداز جهانی و وضعیت ایران

دیالکتیک میان عین و ذهن را طی تاریخ تحول ساختارهای اجتماعی – اقتصادی جوامع معاصر، به خوبی می توان در تغییرات ادبیات مفهوم توسعه دریافت.

توسعه و توسعه اجتماعی مفاهیم بسیار مهمی هستند،که در دوره های اخیر از جایگاه ویژه ای در برنامه ریزی ملی برخوردار بوده اند. بطوریکه هیچ تحولی بدون توسعه و تکامل اجتماعی و فرهنگی مطلوب و مقدور نیست. مفهوم فرهنگ توسعه ناظر بر شکل اقتصادی – اجتماعی توسعه جوامع است. توسعه یافتگی یعنی فراهم آوردن شرایط و امکاناتی برای آحاد جامعه تا بتوانند به شاخص های رشد و توسعه، جامه عمل بپوشانند. ارکان این تعاریف مشخص می سازد که در تغییرات اجتماعی، فرهنگ به عنوان کلیدی ترین عنصر، قابل توجه و حایز اهمیت است. در این خصوص توسعه ی اجتماعی یکی از مباحث بحث انگیز است، که بسیاری از نظریه های تغییرات اجتماعی از آن به عنوان نقطه ی شروع توسعه و دگرگونی اجتماعی یاد می کنند. با توجه به مفهوم توسعه در نظریه های تغییرات اجتماعی، اهمیت طرح بحث توسعه ی اجتماعی بیشتر نمایان می گردد؛ چرا که توسعه به معنی رشد و ترقی و تکامل انسان ها در همه ی ابعاد وجودی بشر است و تنها شاخصه های مادی در آن ملاک و معیار نمی باشد؛ بلکه شاخص های غیر مادی حیات انسانی نیز در این موضوع، از اولویت بالایی برخوردار است.

توسعه اجتماعی از دیدگاههای متفاوت معناهای مختلفی را داراست از جمله: گذر از جامعه سنتی به صنعتی یا مدرن از طریق تقسیم کار که در نظر دورکیم مطرح بود و دیگرانی که آنرا به معنی سرمایه اجتماعی، هویت انسانی، عقلانیت ارتباطی، اعتماد، انسان بودن و غیره می‌گرفتند. در ایران این مفهوم با شاخص‌های هویت و اعتماد اجتماعی بیشتر مدنظر بوده است.

توسعه اجتماعی در سال ۱۹۹۵ به معنی مبارزه با فقر مطرح شد که مسئولیت اصلی مقابله با فقر به عهده دولت‌های ملی و نظارت آن بر عهده اجتماع بین‌المللی گذاشته شده بود. این نظارت در بیانیه ژنو بر رعایت حقوق بشر، بخشودگی بدهی‌های خارجی کشورهای فقیر، تجارت خارجی کشورها، سرمایه‌گذاری در بخش‌های اجتماعی و نقش بانک جهانی تاکید داشت. شاخص‌های توسعه نیز عبارت بودند از: دسترسی به خدمات آموزشی، درصد جمعیت با سواد، طول عمر، میزان مرگ و میر نوزادان، سوء تغذیه و تغذیه مناسب، سطح بهداشت و کنترل بیماریها، مسکن مناسب، برابری زن و مرد و … مهمترین موضوع از این نظر توسعه انسانی و آنهم در عمل به معنی مقابله با فقر و نابرابری است که باید با سیاست‌گذاریهای اجتماعی تامین شود.
توسعه اجتماعی با تقسیم حیات اجتماعی به چهار حوزه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خاص‌تر شده است و مؤلفه های آن حول انسجام و یگانگی از هویت و استقلال نسبی و منطق درونی خاصی برخوردار شده است. عدم توجه به دو عامل انسجام و یگانگی به صورت آسیب‌های اجتماعی، طراوت و شادابی حیات اجتماعی را تهدید می کند.
(Societal Community) کانون بحث توسعه اجتماعی اجتماع جامعه‌ای است، که مطابق آن همه ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مطمع نظر است چه در سطح خرد و کلان و چه از نظر جنبه‌های عینی و ذهنی.
توسعه اجتماعی مستلزم شناخت هستی شناسی اجتماعی یعنی وضعیتی که اکنون در آن قرار داریم و هدف شناسی اجتماعی که وضعیت مطلوب را ترسیم می‌کند و بسیار هنجاری است، و سرانجام امکان شناسی است که به مقدورات و محدودیت‌هایی اشاره دارد که در گذار از وضعیت موجود به مطلوب با آنها روبرو هستیم.
کتاب توسعه اجتماعی ؛ چشم انداز جهانی و وضعیت ایران تالیف دکتر عبدالحسین کلانتری، پیام روشنفکر، فرشید مقدم سلیمی در ۲۱۲ صفحه توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
کتاب فوق مشتمل بر پنج فصل به شرح ذیل می باشد:
فصل اول: توسعه اجتماعی
در این فصل به تعریف مفاهیم پایه توسعه، توسعه اجتماعی، توسعه اقتصادی و شاخص های توسعه اجتماعی پرداخته شده است.
فصل دوم: جوامع توسعه یافته
در این فصل توسعه اجتماعی در کشورهایی نظیر ژاپن، کره جنوبی و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.
فصل سوم: جوامع در حال توسعه
در این فصل توسعه اجتماعی در کشوری نظیر هند و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.
فصل چهارم: جوامع توسعه نیافته
در این فصل توسعه اجتماعی در کشورهایی نظیر تایوان و بنگلادش و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.
فصل پنجم: توسعه اجتماعی در ایران
در این فصل بررسی وضعیت توسعه اجتماعی در ایران در دستور کار قرار گرفته است.
بررسی ادبیات توسعه نشان دهنده تشتت تعاریف و عدم وفاق در تعریف مفهوم توسعه اجتماعی است. این تفاوت ها را نزد اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی که به مفهوم توسعه اجتماعی توجه نشان داده اند نیز می توان ردیابی کرد. در ابتدای این فصل اشاره ای گذرا به این موضوع شده و در ادامه، وضعیت توسعه اجتماعی در ایران بر اساس شاخص های آموزش، بهداشت، اشتغال و تولیدسرمایه اجتماعی و عدالت اجتماعی بررسی شده است.