نویسنده : سیّد محمّد زرهانی
دی ماه ۱۳۹۴- نظریه های انسان شناسی / انسان شناسی دین / کارشناسی ارشد
خلاصه:
فیلم مستند “نه به نام من” به کارگردانی امیر آرام و به سفارش شبکه خبری presstv در مورد گروه های تکفیری شکل گرفته در سالهای اخیر و آبشخور های فکری و مالی ایشان ساخته شده است. این مستند ۲۷ دقیقه ای با بیان مصادیقی از اعمال گروه های تکفیری چون ترور ، تخریب اماکن مقدس و اجرای حکم اعدام با توسل به حربه تکفیر سعی در نشان دادن درک سطحی و خطرناک ایشان از احکام اسلامی دارد. سیر اصلی مباحث از طریق مصاحبه با چند تن از علمای شیعه و سنی روایت می شود و نتیجه گیری مستند ناچیز بودن جمعیت گروه های تکفیری در مقابل اکثریت مسلمانان مخالف ترور و خشونت در کشور های اسلامی است.
خشونت در قاب تصویر
از مسائلی که داعش و گروه های تکفیری معاصر را نسبت به نسل های قدیمی گروه های تکفیری چون طالبان متمایز می سازد ، استفاده گسترده از رسانه های تصویری است. گروه های تکفیری به خوبی دریافته اند که آگاهی از قتل با تماشای آن در قالب فیلم و عکس تفاوت قابل توجهی دارد. در راهبرد رسانه ای گروه های تکفیری خشونت و قتل با صراحت تمام عرضه می شود و مصلحت سنجی های رسانه ای در ارائه منطق جهادی کاملا کنار رفته است.
ایجاد خرده فرهنگ تکفیری نیز از جمله دستاوردهای رسانه ای گروه های تکفیری در سال های اخیر به شمار می آید. امروزه لباس و بیرق های سیاه رنگ ، سلاح های نشانه رفته به آسمان و انگشت اشاره ای که به بالا اشاره دارد از جمله نماد های مشترکی است که میان داعش، جبهه النصره و بوکو حرام پیوندی فرهنگی ایجاد کرده است . قسمت جالب توجهی از این فیلم مستند در مورد عبدالوحید الماجد تروریست انگلیسی الاصلی است که در ادامه با انجام عملیات انتحاری کشته می شود. در یکی از ویدئو هایی که پیش از مرگ وی ضبط شده است شخصی در کنار وی با زبان اشاره به او می فهماند که می خواهد با او عکس بگیرد ، این نشان دهنده آنست که زبان مشترکی بین این دو برای برقراری ارتباط وجود ندارد.
در ادامه عبد الوحید و شخصی که با زبان اشاره به او فهمانده که می خواهد عکس مشترکی داشته باشند بلافاصله رفتار مشترکی نشان می دهند و انگشت های خود را به بالا نشانه می روند. این همان چیزی است که می توان آن را خرده فرهنگ تکفیری نام برد.
حربه تکفیر
تکفیر در قاموس گروه های سلفی منطق ساده ای دارد. ابتدا اعمال و باور هایی کفر آمیز در نظر گرفته می شوند، سپس هرکس به این اعمال و باور ها منتسب باشد جان و مال و ناموسش حلال می گردد.البته در مصاحبه ای که با مولوی قندآبادی صورت گرفته است میان سلفی های دعوی یا دعوتگر و سلفی های جهادی یا تکفیری تمایز ایجاد می شود.
ریشه شناسی تکفیر در وهابیت با افکار محمد ابن عبدالوهاب و ایده های ابن تیمیه مطرح می گردد. فرق مسلمان در طول تاریخ جهان اسلام عمدتا مباحثه، مجادله و بعضا جنگ داشته اند اما تکفیر در سطحی به این گستردگی پدیده ای نو ظهور است که از دامان حجاز برخاسته است. در آیین وهابیت بارگاه نماد شرک درنظر گرفته می شود و توسل موجب خروج از دین قلمداد می گردد. در ابتدا ممکن است چنین برداشت شود که باور هایی از این دست صرفا از آن جهت که موجب جنگ و ترور در منطقه هستند غیر قابل پذیرش خوانده می شوند. اما واقعیت تکان دهنده در این مورد بیشتر متوجه ابعاد فرهنگی و انسان شناختی در جهان اسلام است. گروه های تکفیری و ایده های سلفی از آن جهت که تمایل روزافزونی در یکسان سازی فرهنگی دارند ، با تسلط یافتن در هر منطقه دست به تخریب اماکن مذهبی و تاریخی می زنند و اقلیت های فرهنگی-مذهبی را ریشه کن می سازند. هرچند اوج آمال اکثر گروه های تکفیری برقراری حکومتی اسلامی معرفی می شود اما جنگ و درگیری های درونی این گروه ها نشان داده است که حتی بینش واحدی در ارائه مفهوم یکسانی از حکومت اسلامی میان ایشان وجود ندارد.
نه به نام من
شاید هدف اصلی این مستند را بتوان از نامی که برای آن برگزیده شده است برداشت کرد. عقاید ، مناسک و فرهنگ جمعیت میلیاردی مسلمانان جهان امروز در رسانه ها زیر سایه اخبار مرتبط با داعش و گروه های تکفیری پنهان شده است . مردمانی با فرهنگ های متفاوت ، از نژاد های گوناگون و با زبان های مختلف که همگی خدای واحدی را می پرستند و به یک قبله سجده می کنند و محمد را آخرین فرستاده سلسله پیامبران می دانند نباید با ISIS شناخته شوند. جمعیت بی هویت و کم فرهنگی که متشکل از ۸۰ ملیت است چطور ممکن است نمایانگر فرهنگ دینی باشد که در هرجایی ازجهان با علم و هنر پیوند خورده است. جزم اندیشی و تعصب بیماری مختص به اسلام و مسلمانان نبوده و نیست . باید در نظر داشت که اقدامات ضد فرهنگی و قوم مدارانه در هر جایی از جهان محکوم است. بی مهری مرزبانان اروپایی با پناه جویان مسلمان دل هر انسان آزاده ای را به رنج می کشاند. افزایش محبوبیت شعار های بعضا نژاد پرستانه میان کاندیداهای ریاست جمهوری آمریکا یک اعلان خطر جدی است. هر میزان که جنگ طلبی و اضافه خواهی در میان سران کشورهای توسعه یافته بیشتر مجال بروز یافته است در مقابل گروه های جهادی بیشتری سر از خاک در آورده اند.
امروز گویا جهان اسلام بیش از هرچیز و هرکس با خود دشمنی دارد. زد و خورد های دیپلماتیک و نفتی میان ایران و عربستان نشان دهنده عمق انحراف در بروز تئوری امت واحده است. بنظر می رسد در فضای فرهنگی امروز ایران باور های شیعه گرایانه افراطی از یکسو و ناسیونالیسم ایرانی و عرب ستیزی از سوی دیگر دست به دست هم داده اند تا دشمنی ها ریشه دار تر از هر زمان دیگری افکار عمومی ایران را علیه عربستان بشوارند. از سوی دیگر عربستان با تشویق غرب و اسرائیل از اظهار هرگونه دشمنی در سیاست خارجی خود اهمال نمی کند و تمام توان خود را بر پایین نگه داشتن قیمت نفت متمرکز کرده است. گویا دو کشور پهناور و ثروتمند اسلامی منافع مشترک خود را کاملا فراموش کرده اند. مجموعا متغیرهای دخیل در اتفاقات منطقه انقدر گسترده اند که توانایی محاسبه و پیش بینی را نمی توان از متخصصین انتظار داشت ، با اینحال نباید از بررسی ریشه های فرهنگی افراطی گری در جهان اسلام غافل بود.
