ترجمه و تلخیص
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحدد یا یونسکو، در طول دوران فعالیت خود در حوزه سواد اقدامات مهمی را در سراسر دنیا ارائه داده است. یکی از مهم ترین اقدامات یونسکو در این حوزه، ارائه تعاریف مختلف از مفهوم سواد و طرح ریزی کارکردهای اجتماعی و فرهنگی آن است. سازمان یونسکو با معرفی و برگزاری زمانبندی های چندساله، پروژه های دهه سواد (Literacy decade) را هر چندسال یکبار به تناوب برگزار کرده است. یکی از مهم ترین این برنامه ها در دهه ۱۹۷۵ میلادی و با سمپوزیوم بین المللی پرسپولیس (Persepolis Symposium) در ایران برگزار شد که در طی آن مفهوم سواد به معنای توانایی صرف خواندن و نوشتن با کارکرد تولید نیروی کار انسانی ماهر جهت فعالیت های اقتصادی به چالش کشیده شد و این معنا از سواد را به شکلی بنیادین متحول کرد. در بیانیه رسمی این سمپوزیوم اعلام شد که دیگر سواد توانایی صرف خواندن و نوشتن نبوده و با تاسی از مفاهیم سواد انتقادی متفکر بریزیلی پائلو فریر به مجموعه ای از توانایی های تفکر و خواندن انتقادی با هدف ارتقاء آگاهی اطلاق شد. به طور کلی، یونسکو در این زمینه دستاوردهای درخشانی داشته که شامل گزارشات طبقه بندی بندی شده و پروفایل های سواد در کشورهای مختلف است. مهم ترین فعالیت این سازمان، ارائه مفاهیم جدید از سواد بر مبنای آخرین مدل های پژوهشی سواد است، به شکلی که هم اکنون با توجه به ترکیب بندی جمعیتی کشورها، سواد چندفرهنگی را به عنوان بازتعریف مفهوم کلی این واژه ارائه کرده است. دستاوردهای درخشان یونسکو در حوزه سواد و تعاریف مختلف آن در یادداشتی دیگر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
در یادداشت حاضر که بخشی از گزارش یونسکو با عنوان «فهم مفهوم سواد» (۲۰۰۵) است، مفهوم و معنای تحت اللفظی و واژگان سواد در دو زبان انگلیسی و فرانسه به اختصار ریشه یابی و ارائه شده اند.
معنای اصلی و اولیه واژه «سواد» در زبان انگلیسی با معانی و ترجمه های این واژه در زبان های دیگر تفاوت های بنیادینی دارد. در زبان انگلیسی، واژه باسواد (literate) به معنای فردی است که «با ادبیات (literature) آشنایی دارد» و یا به طور کلی «تحصیل کرده و دانش آموخته» است. این واژه از قرن نوزدهم برای ارجاع به توانایی های خواندن و نوشتن متن به کار گرفته شده و مدام در حوزه های مختلف دانش مثل فرهنگ، کامپیوتر، مالی و اقتصادی، دیجیتال و غیره تعابیر و معانی مختلفی به خود می گیرد. توانایی خواندن و نوشتن در حالی معنای اصلی این واژه در زبان انگلیسی محسوب می شود که معنای گسترده تر خود را نیز حفظ کرده است: یعنی کسب دانش در یک حوزه تخصصی خاص. بنابراین معنای اصلی واژه انگلیسی «سواد» با معنای تحت اللفظی این واژه در دیگر زبان ها متفاوت است.
برای مثال، در زبان فرانسه مفاهیم باسواد و بی سواد به ترتیب با دو واژه alphabétisme و analphabetism به کار گرفته می شوند که عموما معنای سواد و بی سوادی را به شکلی عام نشان می دهند. درحالیکه، الفابتیزیشن (alphabetisation) به معنای یادگیری سواد است و در زبان فرانسه در مفهوم فرآیند اکتساب سواد یه کار برده می شود. تا دهه ۸۰ میلادی، بی سوادی در زبان فرانسه مختص جمعیت مهاجری بود که از آفریقا و کشورهای مستعمره به این کشور می آمدند. با این حال، زبان فرانسه این دو واژه را برای ارجاع به مسئله سواد در بین مهاجران مطرح می کرد، هنوز با این مسئله مواجه بود که مهارت های خواندن و نوشتن در زبان فرانسه به عنوان زبان دوم نه تنها در جمعیت های نسل دوم مهاجران وجود داشت که به میزانی مشابه در جمعیت های فرانسوی الاصل که به زبان های محلی فرانسه صحبت می کردند نیز مشاهده می شد ( فرانسوی هایی با زبانی محلی مثل، مثل باسک، کاتالان و برتون).
در سال ۱۹۸۱، گزارش آهکس (oheix) درباره فقر، بر مهارت های محدود خواندن و نوشتن بسیاری از فرانسوی ها به شدت تاکید کرد. در همان زمان، موسسه کوارت موند واژه جدید بی سوادی (illrtrisme) را ابداع کرد به شکلی که فرانسوی های فقیری را که فاقد مهارت های خواندن و نوشتن بودند دیگر احساس نمی کردند که با کارگران مهاجر فرانسوی و با واژه analphabete مقایسه می شوند. بنابراین این واژه برای اطلاق به افرادی که در سیستم آموزش ابتدایی فرانسه شرکت کرده اند ولی مهارت های لازم را کسب نکرده بودند به کار گرفته می شود. در نتیجه، یک بدنه وزارتی دائمی برای پرداختن به این مسئله شکل گرفت.
اخیرا، گفتمان های بین المللی (خصوصا آنگلوفون) به درک جدیدی از سواد کمک کردند. در کانادا به طور خاص، پژوهش بین المللی سواد بزرگسالان معنای جدیدی برای واژه analphabetism ارائه داد. در این جا، سواد به معنای یادگیری فراگیر و تسلط بر اطلاعاتی است که افراد را قادر به ارائه کارکردهای موثر در جوامع دانش بنیان می کند، جوامعی که در قرن بیست و یکم برتر هستند. در این دیدگاه، سواد نقش کارکردی در هم بافت دنیای در حال جهانی شدن ایفا می کند.
آخرین بازنگری بر مقهوم فرانسوی سواد از طریق واژه litteratie و با کاربرد کمتری litteraties ایتدا در کبک ظهور کرد. در حالی که واژه اولی از مفهوم انگلیسی سواد ریشه می گرفت و به ظرفیت هایی اطلاق می شود که برای «جوامع اطلاعاتی» حیاتی هستند؛ مفهوم دوم برای مثال، به درک مفهوم انگلیسی چندسوادی و همگام با مدل فراگیر مطالعات جدید سواد است. برای مثال، این معنا در مرکز تحقیقات آموزش در دانشگاه مانکتون و نیو برانزویک به شدت دنبال می شود.
در اوت ۲۰۰۵، زبان فرانسه واژه littérisme در معنای «توانایی خواندن و فهم یک متن ساده، و کابرد و انتقال اطلاعات کتبی در زندگی روزمره» را ابداع کرد. بدین ترتیب، سواد با مفهوم بی سوادی یا illettrisme متضاد بوده و معادل مفهوم انگلیسی سواد است که اعداد، شمارش و حساب را نیز در بر می گیرند.
* این متن ترجمه و تلخیصی از گزارش یونسکو (۲۰۰۵) است.