مطالعه علل و عوامل مؤثر بر تخریب شهری در بین جوانان ۱۸ تا ۳۰ ساله شهرستان قاین

تصویر تزئینی است

چکیده: پدیده وندالیسم یا تخریب اموال عمومی‌یک پدیده اجتماعی منفی است که ریشه در ضمیر انسان‌ها دارد؛ و به جنسیت، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، سن، قومیت، مدرک، نوع خانواده و جامعه بستگی ندارد و در همه جوامع، دیده می‌شود. وندال یا فرد خرابکار، به صورت ارادی و آگاهانه به تخریب اموال عمومی می پردازد. هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر بررسی ابعاد مختلف وندالیسم در شهرستان قاین می باشد. روش پژوهش پیمایش و تکنیک مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده ها پرسشنامه بوده است. جامعه آماری پژوهش جوانان ۱۸ تا ۳۰ سال سطح شهر قاین در سال ۱۳۹۰ می باشند؛ که مطابق با فرمول کوکران ۳۷۳ نفر به عنوان نمونه برآورد شده است. ابزار مورد استفاده جهت تحلیل داده ها استفاده از نرم افزار۱۷spss بوده است. نتایج حاصل از تحلیل آماری نشان داد که بین مشاهده تخریب، متن مشاهده شده، عمل فرد، تأثیر رفتار گروه بر فرد، واکنش فرد در مقابل خرابکار، وضعیت اجتماعی، شهرنشینی و وضعیت اقتصادی با پدیده تخریب شهری رابطه معنا داری وجود دارد؛ و همچنین بین متغییرهای زمینه ای با پدیده تخریب شهری رابطه ای وجود نداشت. نتایج بدست آمده اهمیت تخریب شهری را نشان می دهد، موضوعی که مستلزم برنامه ریزی دقیق از سوی مسئولان می باشد؛ و با کنترل دسترسی به هدفهای مستعد اقدامات تخریب شهری از طریق استفاده از ابزارهای و موانع فیزیکی، برداشتن یا حذف آماج تخریب شهری، عملیات روانی، کنترل مردمی و کنترل رسمی، تبلیغات می توان در کاهش این معضل اقدام نمود؛ که نیازمند توّجه و دقّت بیشتر می باشد.

واژه های کلیدی: امنیت شهری، اموال عمومی، تخریب شهری، تخریب گر، وندالیسم.

مقدمه

«وندالیسم به معنای تخریب کنترل نشده اشیاء و آثار فرهنگی با ارزش یا اموال عمومی است که به نوعی ناهنجاری اجتماعی در سطح جوامع محسوب می گردد؛ و دلایل متعددی برای آن می توان قابل ارزیابی دانست. این پدیده در سطح دانش جامعه شناختی در زمره انحرافات و بزهکاری های جوامع مدرن طبقه بندی می گردد و آن را عکس العملی خصمانه و واکنشی کینه توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف ها و شکست ها تحلیل می کنند.» [۱،ص۳ ]

با توجه به این مسئله و در ارتباط با حوزه امنیت اجتماعی در سطح جوامع، امنیت شهری یکی از مهم ترین کیفیت های مورد نیاز برای فضاهای شهری است. نبود این کیفیت، مسائل متعددی را به همراه دارد که پدیده وندالیسم یکی از عوامل تاثیر گذار بر این مسئله اجتماعی خواهد بود؛ با توجه به خسارت های مالی و غیر مادی که پدیده وندالیسم به همراه دارد، نیاز به مقابله با آن بیش از پیش امروزه در هر جامعه ای از جمله ایران مطرح می گردد.

«الگوهای کالبدی در طراحی فضاء یکی از راهکارهای مقابله با وندالیسم است. الگوهای طراحی مؤثر در کاهش وندالیسم و به طور کلی افزایش امنیت اجتماعی رویکرد مؤثری است که تحت عنوان (CPTED) مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس، طراحی شهری باید فضاهای عمومی را به گونه ای خلق کند که زمینه بروز جرم و وندالیسم به حداقل برسد. رویکرد کاربری مختلط، طراحی مسیرهای قابل پیش بینی، نورپردازی مناسب، الگوی طراحی فضاهای قابل دفاع از جمله راهکارهای اجرایی برای دست یابی به امنیت شهری و کاهش جرم و وندالیسم در این رویکرد است.» [۱،ص۱ ]

تخریب ارادی اموال عمومی به عنوان یک مسئله اجتماعی موضوعی است که فکر بسیاری از متخصصان و محققان علوم اجتماعی را در جوامع از جمله ایران به خود مشغول کرده است؛چراکه می توان تخریب عمدی اموال را به عنوان یک معضل اجتماعی و نوعی انحراف قلمداد کرد. وندالیسم پدیده اجتماعی نوظهوری است که در جوامع جدید و مختلف ظهور و بروز پیدا کرده است این پدیده را به ناسازگاری نوجوانان و کودکان با محیط اجتماعی تعبیر می کنند. با توجه به گسترش جوامع صنعتی در شهرهای بزرگ همه روزه شاهد ویرانگری عمدی و رفتارهای غیر مسئولانه و ضد اجتماعی برخی از افراد هستیم که به طور عمد به تخریب و نابودی هر آنچه زیبا و هر آنچه متعلق به همگان است می پردازند.در اصطلاح جامعه شناسی به این گونه افراد وندال اطلاق می شود.

«امروزه، اصطلاح وندال به کسانی اطلاق می‌شود که به دلائل مختلف با حالت اعتراض دست به تخریب می‌زنند تا تخلیۀ روانی شوند. وندال­ها مانند موریانه شهرها را ذرّه ذرّه می‌خورند؛ مثل نوجوانی که با چاقو صندلی ماشین را می‌بُرد، وندال یک واژه وارداتی در فرهنگ ماست و به جای آن می‌توانیم بگوییم افراد معارض قانون، وندال­ها جوانان معارض قانون هستند. که شاید از زیانی که به جامعه می‌رسانند، بی‌اطلاع باشند. »[۲،ص۲۰ ]

« بعضی از رفتارهای بزهکارانه مربوط به سن خاصی است و دریک زمان کوتاهی از زندگی جوانان ظاهر می شود؛ برای مثال جوان تا پانزده سالگی ممکن است تخریب اموال عمومی و خصوصی و دعوا کردن را بعنوان الگوهایی از رفتار بزهکارانه در مدرسه از افراد هم سن خود فراگرفته و انجام دهد این در حالی است که رفتارهای بزه کارانه ای نظیر مصرف داروهای مخدر و الکل در بین جوانانی که سن و سال بیشتری دارند معمول است.» [۳،ص۱۳۰ ]

«بر این اساس کنش متقابل افراد با دیگران، در بسترسازی رفتارهای اجتماعی و ضد فرهنگی نقش بارزی دارد، همین امر می تواند نظم اجتماعی جامعه را به چه صورت مادی و معنوی و یا به صورت ظاهری و صوری از هم گسیخته نماید، با توجه به این امر تخریب اموال عمومی در سطح جوامع از جمله جوامع شهری نیازمند بسترسازی مناسب فرهنگی و اجتماعی برای جلوگیری می باشد، لذا مدیریت شهری با توجه به اهتمام به این مساله باید راهکارها و راهبردهای کوتاه و بلند مدت را برای کاهش این نوع تخریب شهری بسترسازی نمایند.» [۴،ص۳۰ ]

« در اکثر کشورها، کودکان و نوجوانان با شکستن وسایل روشنایی معابر و جاده ها و اماکن عمومی، شکستن صندلی پارک های عمومی و شیشه در و پنجره ساختمان هایی که بدون سکنه بوده، همچنین کندن و ویران ساختن علایم راهنمایی و رانندگی که به منظور حفاظت جان عابرین و مسافرین و رانندگان نصب شده و پاره کردن روکش صندلی اتوبوس ها، مینی بوس ها و واگن های راه آهن، سالیانه میلیون ها ریال خسارت به جامعه و دولت و صاحبان آن وسایل وارد می سازند. در اکثر کشورها، کودکان و نوجوانان با شکستن وسایل روشنایی معابر و جاده ها و اماکن عمومی، شکستن صندلی پارک های عمومی و شیشه در و پنجره ساختمان هایی که بدون سکنه بوده، همچنین کندن و ویران ساختن علایم راهنمایی و رانندگی که به منظور حفاظت جان عابرین و مسافرین و رانندگان نصب شده و پاره کردن روکش صندلی اتوبوس ها، مینی بوس و واگن های راه آهن، سالیانه میلیون ها ریال خسارت به جامعه و دولت و صاحبان آن وسایل وارد می سازند. »[۵،ص۵ ]

نظریه پردازان مختلفی بر پدیده وندالیسم تاکید داشته و به مطالعه پرداخته اند و هر یک بر مبنای طرز فکر خود عقیده خاصی دارند چنانچه که هارلوک و گود و لاونولث بر نهاد خانواده تاکید کرده و هوبر بر خشونت و ساترلند با نظریه همنشینی افتراقی بر رفتار بزهکارانه و فرایند یادگیری به پدیده وندالیسم نگاه می کند و در بررسی مختلف آر.کلارک با نظریه برآیند وندالیسم را در همه جنبه ها مورد بررسی قرار داده و در این پژوهش به کمک آمده اند و دیدگاه تلفیقی را انتخاب کرده و از نظریه مبحثی را مورد نظر قرار داده است.

باتوجه به مطالب مذکور پدیده وندالیسم به عنوان یک معضل اجتماعی که در تمامی عرصه ها و حوزه های زندگی افراد جامعه شهری تأثیر داشته است. این امر حائز اهمیت است تا چگونگی بوجود آمدن و تأثیرات مثبت و منفی این پدیده را مورد بحث و بررسی در سطح جامعه شهری قاین قرار دهیم. بدین منظور و با توجه به اهمیت مقوله فوق، نیت اصلی از انجام پژوهش حاضر بررسی ابعاد مختلف وندالیسم در سطح جامعه شهری قاین به خصوص نسل جوان آن می باشد، در راستای هدف اصلی پژوهش این سوال مهم مطرح است که پدیده وندالیسم در بین چه طبقه ای از گروه نسل جوان جامعه شهری مورد مطالعه بیشتر دیده می شود؟ و چه پیامدهایی بر روی زندگی افراد جامعه دارد؟

روش تحقیق

روش تحقیق پروژه حاضر پیمایشی است یعنی پیمایش از نوع میدانی می باشد « تحقیق پیمایشی دشوارترین تحقیق است زیرا بیرون کشیدن واقعیت از افراد دشوار است. در ایران پاسخها عمداً هنجاری است. از طریق پیمایش می توان داده های بسیار گسترده ای در باب ارزش ها، نگرش ها، کنش ها و سایر اطلاعاتی که درباره صفت های فرد باشد گردآوری کرد. تکنیک مورد استفاده جهت گردآوری اطلاعات پرسشنامه- دارای ۲۸ سوال باز و بسته- می باشد.

جامعه آماری کلیه افرادی که محقق می خواهد شرایط آنها را بررسی کند و متغیرهای تحقیق را بر روی آنها مورد سنجش قرار دهد را جامعه آماری تحقیق می گویندجامعه آماری این پژوهش جوانان ۳۰-۱۸ ساله شهر قائن ( ۱۴۰۰۰ نفر) براساس آخرین سرشماری سال ۸۵ می باشد که می خواهیم متغیرهای این تحقیق را بر روی آنها آزمایش کنیم و بسنجیم که آیا این متغیرها بر روی آن ها و عمل شان تأثیرگذار است یا خیر؟

گاهی اوقات می توان چارچوب نمونه گیری را به گروه ها و طبقه هایی از افراد و نمونه گیری را جداگانه در داخل هر طبقه اجرا کرد این طرح نمونه گیری را نمونه گیری طبقه بندی شده می نامند. از روش طبقه بندی مطبق، زمانی استفاده می شود که جامعه آماری ما از تعدادی گروه، لایه یا طبقه تشکیل شده باشد.در این تحقیق از شیوه طبقه بندی ( مطبق) استفاده می شود. از این شیوه زمانی در تحقیقات استفاده می شود که جامعه آماری ما از تعدادی گروه، لایه یا طبقه تشکیل شده باشد. در این تحقیق برای طبقه بندی افراد از دو متغیر جنسیت و تحصیلات که مد نظر محقق بوده استفاده می شود و برای بدست آوردن حجم نمونه از روش نمونه گیری بوسیله فرمول کوکران[۱] استفاده شده است.مقدار حجم نمونه براساس ۱۴۰۰۰ نفر جامعه آماری ۳۷۳نفر می باشد همچنین ۵درصد بعنوان احتمال خطا در نظر گرفته شده است.

یافته ها

در دوبخش یافته های توصیفی و تبیینی مطرح شده است. در بخش اول به توصیف داده ها پرداخته شد و در بخش دوم با ارائه جداول تبیینی و استفاده از آزمون های آماری مناسب به بررسی روابط بین متغیرها پرداخته شد.

الف) داده های توصیفی

بررسی داده های بدست آمده نشان داد که از کل پاسخگویان مورد بررسی ۵۱درصد را مرد و ۴۹ درصد را زن تشکیل می دهند و در این بین ۲۵ درصد در گروه سنی ۲۳تا ۲۵ سال قرار دارند و ۵/۵۶ درصد آنها مجرد و ۵/۴۳ درصد نیز متأهل هستند و ۵/۵۱ درصد دارای تحصیلات با مدرک دیپلم می باشند. جزئیات بیشتر در ارتباط با ویژگی نمونه مورد بررسی در جدول شماره یک مشهود است.

جدول شماره ۱: توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ویژگی های اجتماعی- جمعیت شناختی

ب) آزمون فرضیه ها

جدول زیر نتایج حاصل از آزمون های آماری انجام شده جهت بررسی فرضیات تحقیق را نشان می دهد. با توجه به سطح سنجش متغیرها از آزمون مناسب استفاده شد.

جدول شماره ۲: نتایج حاصل از آزمون متغیرهای مورد بررسی

در این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر پدیده وندالیسم در بین جوانان ۱۸ تا ۳۰ ساله شهرستان قائن پرداخته است. روش تحقیق در این پژوهش، کمی و با استفاده از پرسشنامه صورت گرفته است. سطح تحلیل و سطح سنجش و واحد تحلیل آن افرد خرابکار بین ۱۸ تا ۳۰ ساله می باشند. باتوجه به نتایج جداول توصیفی و استنباطی می توان بیان کرد که:

مشاهده تخریب و انجام عمل وندالیستی پرداخته و رابطه معنی دار این دومتغیر اثبات شده است. زیرا افراد با دیدن عمل تخریب آن عمل را یادگرفته و متناسب با اعتقاد و ارزش های فردی خود اقدام به تخریب مانند همان مورد یا شدیدتر و شاید کمتر بپردازند.

فرضیه دوم که به بررسی متن های مشاهده شده و رابطه آن با وندالیسم پرداخته ورابطه معنی دار این دو متغیر معلوم اثبات شده است زیرا افراد با دیدن متن های نوشته شده بر روی اماکن و اموال عمومی اقدام به نوشتن متن های دیگری مشابه همان متنی که دیده اند یا در نظر دارند می پردازند.

بر اساس فرضیات سوم که به بررسی موارد مشاهده شده به ترتیب اولویت و تأثیر آن بر وندالیسم پرداخته و رابطه معنی دار آنها تائید شده است زیرا افراد با دیدن هریک ار موارد تخریب تحت تأثیر این موارد قرار گرفته و سعی دارند با دلایلی که برای خودشان منطقی می باشد اقدام به تکرار آن عمل یادگرفته شده نمایند.

فرضیه چهارم به بررسی رابطه ی عمل تخریب فرد و اعمال وندالیستی پرداخته و براساس آزمون مورد استفاده رابطه ی معنی دار بین آنها تائید شده است، زیرا تخریب توسط فرد بر دیگران تأثیر دارد و باعث شدت یافتن این تخریب ها در جامعه می شود.

فرضیه پنجم که به بررسی رابطه ی تأثیر رفتار گروه بر فرد و عمل وندالیستی پرداخته و با توجه به آزمون مورد استفاده رابطه ی معنی داری بین آنها وجود دارد زیرا عضویت در گروه باعث انجام اعمالی می شود که گروه از اعضای خود می خواهد هرچند ممکن است این اعمال مطابق با ارزشهای جامعه نباشد که یکی از این موارد وندالیسم است که تحت تأثیر روابط بین گروهی ایجاد می شود.

فرضیه ششم به بررسی رابطه ی واکنش فرد نسبت به خرابکار و عمل وندالیستی پرداخته و برطبق نتایج آزمون استفاده شده رابطه معنی دار بین آنها تائید گردیده است زیرا وقتی فرد در مقابل عمل خود هیچ واکنشی را مشاهده نکند بیشتر اقدام به انجام آن عمل می کند.

فرضیه هفتم به بررسی رابطه ی بین وضعیت زندگی فرد و اعمال وندالیستی پرداخته است وگفته شد که هرچقدر وضعیت زندگی فرد بالاتر باشد اعمال وندالیستی کمتری انجام خواهد داد و بر طبق نتایج آزمون استفاده شده رابطه بین آنها تأئید گردید.

فرضیه هشتم به بررسی رابطه ی بین موقعیت اجتماعی فرد و اعمال وندالیستی پرداخته و با توجه به نتایج ازمون مورد استفاده رابطه معنی دار بین آنها اثبات شده است زیرا هر چقدر موقعیت اجتماعی فرد در جامعه بالاتر باشد کمتر اقدام به اعمال وندالیستی می کند.

براساس فرضیه نهم که به رابطه ی بین شهرنشینی و افزایش جمعیت با اعمال وندالیستی می پردازد و معنی داری این رابطه مشخص شده است هر شهرهای بزرگ و پر جمعیت به دلیل افزایش مهاجرت و تفاوت بین فرهنگ ها تخربی های وندالیستی بیشتر از روستاها و شهرهای کوچک و با جمعیت بسته می باشد.

فرضیه دهم به بررسی رابطه ی وضعیت اقتصادی فرد و اعمال وندالیستی پرداخته و با توجه به نتایج آزمون مورد استفاده رابطه معنی دار بین آنها اثبات شده است زیرا وضعیت اقتصادی فرد بر انجام عمل وندالیستی تأثیرگذار است و هرچقدر وضعیت اقتصادی فرد پایین تر باشد از موقعیت اجتماعی پایین تری در جامعه برخوردار است و اعمال وندالیستی بیشتری را انجام می دهد.

با توجه به بررسی های انجام شده می توان به مباحث یاد شده در تحقیق اینگونه جواب داد: وندال‌ها به طبقه خاصی تعلق ندارند و تنها در محدوده‌های مشخص از شهرها به خرابکاری نمی‌پردازند. یک خرابکار اعمال ناهنجار خود را در همه جای شهر به نمایش می‌گذارد و محدودیتی قائل نمی‌شود. با این حال، می‌توان ادعا کرد وجود خرده فرهنگ‌ها و مهاجرنشینی در یک محدوده مشخص شهری به افزایش وندال‌ها و وندالیسم در آن قسمت کمک می‌کند. در حقیقت طبقات مختلف اجتماعی و افزایش فاحش فاصله میان خاستگاه عمده وندالیسم محسوب می‌شود. این پدیده قشر خاصی را مدنظر ندارد ولی بیشتر از همه در بین نوجوانان و جوانان دیده می شود وافراد دیگر میانسالان و کهن سالان بدلیل مشغله فکری و تجاربی که در زندگی دارند به انجام چنین اعمالی مبادرت نمی ورزند و حتی سعی در کاهش این موارد دارند.

نتیجه گیری

تخریب اموال عمومی در سطح جامعه شهری را باید نوعی هرج و مرج طلبی شهری و ضد رفتارهای شهرنشینی دانست که امروزه در سطح جوامع ناشی از عوامل فشار و محرومیت های اجتماعی، ناکامی ها، از خود بیگانگی ها و آنومی و… در حال افزایش می باشد. امروزه این رفتار نابهنجار در سطح جوامع شهری ، شهر را بی امنیتی اجتماعی و فرسایش بی اعتمادی در روابط متقابل شهری روبرو کرده است. چنین تخریبی از سوی گروه های جوان دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی است، عدم فرایند جامعه پذیری و تربیت صحیح در خانواده و مدرسهف ارتباط افراد خرابکار با گروه های منحرف، وجود منزلت های اجتماعی و اقتصادی پایین این افراد، فقدان برنامه های فرهنگی و جذاب برای جوانان در سطح جامعه، در راستای پرکردن اوقات فراغت، برخوردار بودن از مشکلات روانی و ناکامی و پرخاشگری در بین نوجوانان و جوانان از سوی خانواده و نهادهای اجتماعی و… باعث بروز پیامدهای منفی از جمله گرایش به اعمال وندالیستی گردیده است. لذا ارائه راهبردها و راهکارهای فرهنگی و اجتماعی تاحدی می تواند به کاهش این رفتارهای مخرب اثر گذار باشد، بر این منوال در سطور ذیل به برخی از این پیشنهادها خواهیم پرداخت.

پیشنهادها

با توجه به خسارت های مالی و غیر مادی که پدیده وندالیسم به همراه دارد، در این مقاله سعی براین است ضمن بررسی اصول موثر در ارتقاء کیفیت امنیت و کاهش وندالیسم در فضاهای شهری، راهکارهای اجرایی و عملیاتی طراحی فضا به منظور کاهش پدیده وندالیسم شرح داده شود.

آموزش فرهنگی و اجتماعی به شهروندان جهت آشنایی با پیامدهای تخریب شهری.
نظارت پایدار و مستمر نیروی انتظامی در سطح شهر جهت برخورداری فیزیکی و فرهنگی با این تخریب گران.
فقدان قوانین و دستور العمل های قضایی و مدیریت شهری جهت جریمه و کاهش این پیامد شهری.
عدم دقت و توجه مسئولین و مدیران شهری در برنامه های مدیرت شهری خود نسبت به این پیامد منفی.
حمایت لازم از پروژه ها و تحقیقات جامعه شناختی و روانشناختی در سطح شهر برای کاهش این پیامد.

آموزش سواد رسانه ای به شهروندان نسبت به فرایند جامعه پذیری مشارکت شهری.
فقدان تبلیغات فرهنگی و اجتماعی در راستای کاهش تخریب های شهری.
برنامه ریزی جامع و کارآ در جهت درمان و پیشگیری معضی وندالیسم متناسب با هر جامعه.
افزایش و استحکام وسایل مورد استفاده عموم برای مقابله با وندالیسم و استفاده از مواد اولیه که قابلیت شکستن و سوزاندن سریع را ندارند.
بهبود و زیبا سازی فضاهای عمومی و شهری برای اینکه افراد با دیدن مکان های زیبا کمتر اقدام به تخریب آنها می کنند.

منابع

[۱] بهمن پور هومن. سرکاری امیر. سلاجقه بهرنگ. جستاری پیرامون وندالیسم زیست‌محیطی در شهرها. ۱۳۸۹.

[۲] حسینی محسن. پیشگیری از وندالیسم از طریق بکارگیری الگوهای طراحی شهری؛ ۱۳۸۹.

[۳] طهماسبی محسن. عوامل موثر بر وندالیزم و راه های مقابله با آن. نشریه اینترنتی معماری منظر. ۱۳۸۷.

[۴] احمدی حبیب. بزهکاری و خرابکاری. فصلنامه تازه های روان درمانی. سال پنجم شماره ۱۷ و ۱۸. ۱۳۷۴.

[۵] محسنی تبریزی علیرضا. وندالیسم مبانی روان شناسی، جامعه شناختی و روان شناسی رفتار وندالیستی در مباحث آسیب شناسی وکژرفتاری اجتماعی. تهران: آن؛ ۱۳۸۳.

[۶] روشن پور مجتبی. وندالیسم در بین جوانان . اداره کل زندان های استان لرستان. ۱۳۸۸.

محمد حسن شربتیان عضو علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نورsharbatiyan@pnu.ac.ir

ریحانه پرورش: دانش آموخته کارشناسی علوم اجتماعی.

[۱] Cochran