مصاحبه (۵): مصاحبه با پرسش های آزاد یا هدایت شده و مصاحبه متمرکز مادلن گراویتز ترجمه ناصر فکوهی

روش شناسان بر سر تفاوت های ظریف این دو گونه از فن مصاحبه، از لحاظ میزان آزادی و عمق آنها با یکدیگر توافق ندارند. در هر دو مورد این مصاحبه های با پرسش های زیاد، فرموله نشده از قبل، که صرفا مضمون های آنها روشن شده اند، انجام می شوند و این امر به پژوهشگر یک راهنمای قابل انعطاف ولی در عین حال آزادی زیادی می دهد . مصاحبه متمرکز یا focused به ویژه به وسیله ر.ک. مرتن (K.R.Merton) (1955) مورد مطالعه قرار گرفته است. همانگونه که از نام این نوع مصاحبه نیز درک می شود هدف مصاحبه متمرکز، ایجاد تمرکز بر یک تجربه و یا بر اثرات یک یا چند انگیزه خاص است. فرایند این نوع از مصاحبه به نظر سخت تر از مصاحبه با پاسخ های آزاد می آید زیرا انتخاب افراد مورد مصاحبه و به خصوص هدف دقیق تر هستند. در واقع کسانی که مورد مصاحبه قرار می گیرند کسانی هستند که در موقعیت محسوسی که ما قصد تحلیلش را داریم، درگیر اند. برای نمونه کسانی که فیلم خاصی را دیده اند یا مقاله خاصی را خوانده اند، یا کسانی که به گروهی تعلق داشته اند که تجربه خاصی را داشته است و یا ماجرای خاصی را از سر گذرانده است.

پیش از آنکه این افراد مورد مصاحبه قرار بگیرند فرضیاتی چند تدوین می شوند. پژوهشگر عواملی موقعیتی را که قصد پژوهش بر نفوذ آنها را دارد معین می کند و چارچوبی مشخص و یا راهنمایی برای مصاحبه خود معین می کند. پژوهشگر در مورد نحوه پرسیدن پرسش ها ، شکل آنها، نظم پرسش ها و افزودن پرسش های جدید آزاد است، اما لازم است که اطلاعات مورد هدف پژوهش را در طول مصاحبه گرد آوری کند. این اطلاعات شامل واکنش های ذهنی مصاحبه شوندگان در برابر موقعیتی است که پژوهشگر قصد تحلیل آن را دارد. این اطلاعات امکان می دهند که فرضیه های پیش بینی شده مربوط به عوامل مختلف را وارسی کرد و پاسخ های انحرافی برخی از مصاحبه شوندگان را که حاصل وضعیت شخصی آنها است توضیح داد. بدین ترتیب این اطلاعات را می توان به نوعی جایگزینی برای یک آزمایش واقعی به حساب آورد.

آزادی پژوهشگر و افراد مورد مصاحبه در اینجا کامل نیست بلکه با چارچوب پژوهش محدود می شود. مصاحبه شونده می تواند به صورتی که مایل است به پرسش ها پاسخ دهد اما نمی تواند از هر چیزی بخواهد صحبت کند. پژوهشگر هر بار او را به موضوع اصلی باز می گرداند. پژوهشگر باید متوجه میزان عمق پاسخ های فرد مورد مصاحبه باشد و آنها را به سوی هدف مصاحبه هدایت کند.

تحلیل در اینجا هنوز کیفی است اما نتایج دیگر صرفا به فرد محدود نمی شوند. آنچه که بیش از هر چیز ما در پی اش هستیم تعیین گونه های واکنش ممکن در برابر یک مضمون، یک سوژه و تقسیم بندی ای ممکن در رویکردها است که به همین دلیل نیز می توان نوعی عامل کمی و آماری را نیز در این جریان آن مشاهده کرد که به ما جهتی را که باید عوامل مختلف را بر آنها قرار داد نشان دهد.

Grawitz, Masdeleine, 1993, Methodes des sciences socials, Paris, Precis Dalloz, p. 573 پایان قسمت پنجم – ادامه دارد قسمت بعدی : مصاحبه با پرسش های باز