مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه

تلخیص و ترجمه سعیده بوغیری

مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه که بیشتر با عبارت مخفف آن، CNRS شناخته شده است، بزرگ ترین سازواره عمومی پژوهش های علمی در فرانسه است. این مرکز که به عنوان یک موسسه عمومی با ویژگی علمی و تکنولوژیک طبقه بندی شده، تحت قیمومیت دولتی وزارت آموزش عالی و پژوهش فرانسه قرار دارد.
این مرکز که با حکم قانونی ۱۹ اکتبر ۱۹۳۹ به منظور “تنظیم فعالیت آزمایشگاه ها با هدف کسب راندمان بالاتر در زمینه پژوهش های علمی” پدید آمد، پس از جنگ دوم جهانی تحت سازمان دهی دوباره قرار و به صورت کامل به سمت هدایت پژوهش های بنیادین جهت گرفت.

شمار کارمندان آن در سال ۲۰۰۹ نزدیک به ۳۰۰۰۰ نفر می رسید: ۲۶۱۰۰ کارمند دایم (۱۱۷۰۰ پژوهش گر و ۱۴۴۰۰ مهندس، تکنیسین و کارمند اداری) و نیز ۴۰۰۰ کارمند قراردادی. بودجه سالانه آن نیز حدود ۳.۳ میلیارد یوروست که ۵۰۰ میلیون آن از منابع شخصی تامین می شود. این مرکز با ۱۱۰۰ واحد پژوهشی و خدماتی معین در تمامی زمینه های دانش فعالیت می کند. اغلب این واحدها به مدت چهارساله و به شکل دولتی “واحدهای مختلط پژوهشی” با ساختارهایی دیگر مدیریت می شوند (دانشگاه ها، سایر موسسات عمومی علمی و فنی، مدارس بزرگ، صنایع و…).

CNRS بر اساس رده بندی جهانی “وبومتریکس” که موسسات پژوهشی را در اینترنت در معرض آگاهی عموم قرار می دهد، پس از (ناسا و سه موسسه آمریکایی دیگر) در ردیف پنجم جهانی و نخست اروپایی (پیش از انجمن ماکس پلانک و سازمان اروپایی پژوهش های هسته ای) قرار دارد. یازده سازواره دیگر فرانسوی نیز در میان صد جایگاه نخست جهانی قرار دارند. (موسسه اطلاعات علمی و فنی و موسسه ملی فیزیک هسته ای و فیزیک ذرات که جزو این مرکز هستند از این جمله اند.)
CNRS بر اساس اطلاعات موسسه اسکیماگو که موسسات پژوهشی و دانشگاه ها را در رده بندی خود – که بر اساس ویژگی هایی چون تولید علمی، شمار پاداش ها، همکاری های بین المللی صورت می گیرد- وارد می کند، نیز نخستین جایگاه را به خود اختصاص داده است.

تاریخچه

CNRS در ۱۹ ماه اکتبر ۱۹۳۹، از ادغام یک آژانس اموال، صندوق ملی پژوهش های ملی و یک موسسه بزرگ متشکل از آزمایشگاه ها و پژوهشگران پدید آمد و مرکز ملی پژوهش های علمی کاربردی نام گرفت.
در سال ۱۹۶۶ که واحدهای همکار آن به وجود آمد. این واحدها متشکل از آزمایشگاه های دانشگاهی هستند که CNRS به مدد امکانات انسانی و مالی خود از آن ها حمایت می کند. در سال ۱۹۶۷ موسسه ملی ستاره شناسی و ژئوفیزیک پدید آمد که در سال ۱۹۸۵ به موسسه ملی علوم کیهانی بدل شد. موسسه ملی فیزیک هسته ای و فیزیک ذرات نیز به نوبه خود در سال ۱۹۷۱ ایجاد شد.
در سال ۱۹۸۲ بر اساس قانون ۱۵ ژوییه موسوم به قانون شونمان (Chevènement) برنامه ریزی امکانات پژوهش عمومی، پرسنل پژوهشگر، مهندسان تکنیسین و دولتی به آئین نامه کارکرد دولتی پیوستند: آنان مامور دولت محسوب شده و جایگاهی مطابق با جایگاه دانشیاران و اساتید دانشگاه ها دارند.

نقش و سازماندهی

بر اساس قانون مربوط به شیوه سازماندهی و کار مرکز ملی پژوهش های علمی، این مرکز ماموریت های زیر را بر عهده دارد:
ü ارزیابی، انجام یا زمینه سازی انجام تمامی پژوهش های دارای سود برای پیشرفت علم و نیز پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فرانسه؛
ü شرکت در کاربری و ارزش گذاری نتایج این پژوهش ها؛
ü پیشرفت اطلاعات علمی در عین کمک به استفاده از زبان فرانسه؛
ü ایجاد رقابت در بدنه پژوهشی و از طریق پژوهش؛
ü شرکت در تحلیل موقعیت ملی و بین المللی علمی و چشم اندازهای آن در زمینه تحول با هدف تدارک سیاست ملی در این زمینه.
مرکز ملی پژوهش های علمی به این منظور می تواند:
ü به ایجاد، مدیریت و کمک به واحدهای پژوهشی اقدام کند.
ü در گسترش پژوهش هایی سهیم شود که در آزمایشگاه های دیگر سازمان های دولتی پژوهشی، دانشگاه ها و دیگر موسسات تحصیلات عالی، شرکت های ملی، شرکت ها و مراکز پژوهشی خصوصی صورت می گیرد.
ü برنامه های پژوهشی و گسترش فناوری را به اجرا درآورد.
ü نسبت به استخدام و تخصصی کردن نیروهای پژوهشی در چارچوب استخدامات مجاز براساس قانون دارایی های دولتی اقدام کند. جابجایی ها و اقامت های مربوط به پرسنل را در هر مکانی عهده دار شود که ماموریت های مرکز آن را ایجاب می کند. در صورت لزوم در چارچوب قراردادهای ملی یا بین المللی، تدارکات بزرگ پژوهشی را فراهم و مدیریت کند.
ü برای ساخت شعبه ها و بهره مندی از مشارکت ها اقدام کند.
ü به خصوص در چارچوب دسته بندی منافع عمومی در اقداماتی شرکت کند که به طور مشترک با سرویس های دولتی، مجموعه های محلی یا دیگر سازواره های عمومی یا خصوصی فرانسوی یا خارجی هدایت می شود. در تدارک و اجرای قراردادهای مربوط به همکاری های علمی بین المللی و نیز همکاری های باعث پیشرفت شرکت نماید.
ü تدارک و اشاعه سندسازی های علمی و چاپ و نشر نتایج کارهای انجام شده را تضمین نماید.
به طور کلی می توان سه نقش بنیادین برای مرکز ملی در امر پژوهش مشخص کرد:
ü تامین مالی کارکرد بخش پژوهش: مرکز ملی ۱۱۷۰ آزمایشگاه پژوهشی را تامین می کند که ۹۸ تای آن واحدهای صرف پژوهشی و ۱۰۷۲ تای دیگر واحدهای مختلط پژوهشی هستند که با یک موسسه تحصیلات عالی، یک ارگان پژوهشی، یک بنیاد یا شرکت دیگر همکاری می کنند. مرکز ملی در تامین بودجه و پرسنل و گاه حتی مکان مورد نیاز به آنان کمک می کند. کارگروه ملی مرکز پژوهش هر چهار سال یکبار این واحدهای پژوهشی را ارزیابی می کند. این ارزیابی، کمک های مالی مرکز را به صورت مشروط درمی آورد و می توان به سازماندهی دوباره یا فسخ قرارداد همکاری با واحد مذکور بینجامد.
ü استخدام و مدیریت پرسنل پژوهشی: مرکز ملی اعطای حقوق پژوهشگران، مهندسان و تکنیسین هایی را بر عهده دارد که طبق قاعده کلی در واحدهای پژوهشی این مرکز یا واحدهای همکار به کار مشغولند. پژوهشگران از سوی کارگروه ملی هر دو سال یکبار مورد ارزیابی قرار می گیرند. ممکن است برخی نیز در چارچوب یک پروژه پژوهشی از موسسه ای دیگر “به کار دعوت شوند.”
ü تامین مالی پروژه های پژوهشی: مرکز نسبت به گزینش و تامین مالی پروژه های پژوهشی خاصی اقدام می کند که پژوهشگران با هرگونه مقرراتی دارای صلاحیت قانونی شرکت در آن ها هستند.
این نقش سه گانه در مشکل کردن تعیین سهم مرکز ملی در امر پژوهش در فرانسه بی اثر نیست. در واقع یک پژوهشگر مرکز ملی اغلب در آزمایشگاه یک دانشگاه یا هرجای دیگری در فرانسه کار می کند: این امر معمولا به نوعی پیچیدگی و ابهام در عضویت ها در هنگام انتشار آثار پژوهشگران فرانسوی می انجامد. نیز باید در میان پژوهش های مورد حمایت مالی مرکز ملی و نیز پژوهش های مربوط به پژوهشگران این مرکز تمایز قائل شد. سرانجام به خصوص به دنبال ادغام پژوهش های مرکز ملی با پژوهش های دانشگاهی، نتایج اغلب ثمره همکاری میان پژوهشگران مرکز و دیگر سازواره ها یا دانشگاه ها هستند. در سال های اخیر، سیاست دنبال شده، افزایش سهم همکاری های میان مرکز ملی و دانشگاه ها بوده که این امر به افزایش ابهام نقش ها انجامیده و نوعی فشار صنفی از سوی استادان دانشگاه را به دنبال داشته است. کسب صلاحیت قانونی به منظور هدایت پژوهش ها، که توسط دانشگاه ها صادر می شود، رفته رفته به سمت تبدیل شدن به نوعی گذرگاه اجباری در ترفیع پژوهشگران مرکز ملی تمایل پیدا می کند.

بخش های اداری CNRS
CNRS شامل ده موسسه است که دوتای آن ها ملی هستند:
§ موسسه شیمی (INC)
§ موسسه بوم شناسی و محیط زیست (INEE)
§ موسسه ملی فیزیک (INP)
§ موسسه ملی فیزیک هسته ای و فیزیک ذرات (IN2P3)
§ موسسه علوم زیستی (INSB)
§ موسسه علوم انسانی و اجتماعی (INSHS)
§ موسسه علوم ریاضی و تعاملات آن ها (INSMI)
§ موسسه علوم و فناوری اطلاعات و مهندسی (INST2I)
§ موسسه ملی علوم کیهانی (INSU)
§ موسسه علوم مهندسی و سیستم ها (INSIS)
هر موسسه، مدیریت سیاست علمی مربوط به زمینه کاری خود را بر عهده دارد.

مدیریت CNRS
کاترین برشینیاک (Bréchignac) از ژانویه ۲۰۰۶ به دنبال استعفای برنار مونیه (Meunier) به عنوان رئیس CNRS انتخاب شد. خانم برشینیاک بین سال های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۰ مدیر کل CNRS بود.
آرنولد میگو (Migus) نیز ژانویه ۲۰۰۶ به دنبال برکناری مدیر کل پیشین برنار لاروتورو (Larrouturou) به سمت مدیر کل CNRS منصوب شد.

CNRS و ملاحظاتی چند
پژوهشگران پرشماری که جوایز بین المللی را دریافت کرده اند، در طول فعالیت خود عضو CNRS بوده اند یا در یکی از آزمایشگاه های همکار این مرکز کار کرده اند. با اینهمه در میان آنان تنها شمار اندکی برای مدت طولانی عضو CNRS بوده اند. در واقع پیش از سال ۱۹۸۲ این مرکز تنها استخدام های غیردولتی را می پذیرفت و تحولی در فعالیت ها مانند رسیدن به استادی دانشگاه {در میان پژوهشگران مشغول به کار در آن} معمول بود. از سوی دیگر کارکردن در یکی از آزمایشگاه های همکار CNRS به معنای تعلق به این مرکز نیست.

جایزه نوبل
شمار زیادی از دارندگان جوایز نوبل فرانسوی به خدمت CNRS درآمده اند، به خصوص در ابتدای فعالیت این مرکز. اغلب آنان نیز در آزمایشگاه های دانشگاهی همکار این مرکز کار کرده اند.

جایگاه زنان در CNRS
در ماه دسامبر ۲۰۰۵ از شمار ۲۶۱۳۳ کارمند CNRS، تعداد ۱۱۰۹۵ نفر زن و ۱۵۰۳۸ نفر مرد بودند، یعنی ۵/۴۲ درصد زن. در میان مهندسان این میزان به ۵۲ درصد می رسید. در میان پژوهشگران، شمار زنان به روشنی در اقلیت قرار دارد و از حدود ۱۲۰۰۰ نفر تنها نزدیک به ۴۰۰۰ نفر زن هستند که این رقم معادل ۳۱ درصد است. با اینهمه این رقم تفاوت های فاحشی را پوشش می دهد که در شاخه های دیگر دیده می شود. زنان ۴۳ درصد پژوهشگران شاخه علوم انسانی و جامعه، ۳۹ درصد در بخش علوم زندگی، ۳۰ درصد در بخش شیمی، ۲۶ درصد در بخش علوم کیهانی، ۱۹ درصد در بخش علوم مهندسی، ۱۹ درصد در بخش علوم و فناوری اطلاعات و ارتباطات، ۱۷ درصد در فیزیک، ۱۶ درصد در بخش ریاضیات را تشکیل می دهند.
همچنین شمار زنان با صعود در جدول سطوح کاری، کاهش می یابد. آنان ۷/۳۵ درصد پژوهشگران درجه دو را تشکیل می دهند که این درجه، نماینده سطح استخدامی اغلب پژوهشگران جوان است. زنان ۷/۳۶ درصد پژوهشگران درجه یک، ۲/۲۵ مدیران پژوهشی درجه دو، ۷/۱۱ مدیران پژوهشی درجه یک و ۶/۱۱ درصد مدیران پژوهشی درجه فوق العاده را تشکیل می دهند که این رقم معادل تنها ۱۵ نفر زن است.
به دنبال این بیلان و به منظور ارتقاء جایگاه زنان در این سازواره، ماموریتی با عنوان ارتقاء جایگاه زنان در سال ۲۰۰۱ در CNRS آغاز شد.
به دنبال بحث و جدل های بسیار که موضوع بودجه و ساختار سازمانی CNRS در سال های اخیر برانگیخته است، امر سازماندهی دوباره و تغییر ساختار آن به یک “آژانس امکانات و دارایی” به صورت جدی مطرح شده است. تشکیلاتی که تنها از پروژه ها (و نه از ساختارها) حمایت مالی می کند و تمامی یا بخشی از ۲۶۰۰۰ کارمند CNRS را به دانشگاه ها بازگرداند: نیکلا سارکوزی در زمان نامزدی ریاست جمهوری خود اظهار کرد :” من سازواره بزرگ پژوهشی مان را به یک آژانس امکانات و دارایی تبدیل می کنم که مسوول گزینش و تامین مالی اکیپ های پژوهشی برای پروژه های مدت دار باشد.” وی در نامه ای به والری پکرس (Pécresse) از او خواست “دانشگاه ها را در قلب تلاش پژوهشی قرار دهد، و به خصوص به تقویت مسوولیت آن ها در آزمایشگاه های مختلط پژوهشی بپردازد.”
آدرس پایگاه اینترنتی

CNRS: http://www.cnrs.fr