مدارس فرانسه ، ۵ مساله ی آزار دهنده (قسمت اول)

هلوییز لرته برگردان آریا نوری

تاریخ ، جنسیت، اقتصاد، اخلاق لاییک و مذهب : امروزه به برنامه های درسی مدارس فرانسه اعتراض می شود. این برنامه ها در مدرسه هایی که هر کسی به دنبال رسیدن به خواسته های خود و رفع نگرانی هایش است التهاب ایجاد کرده است. گروهی این مساله را مطرح می کنند که اندیشه ای ایئولوژیک در پس این برنامه ریزی ها و جود دارد و گروهی هم می گویند اصلا اجرای آن ها ممکن نیست.آیا شورای عالی برنامه ریزی ( CSP ) که در روز پنجشنبه ، دهم اکتبر سال ۲۰۱۳ توسط وزیر آموزش و پرورش تاسیس شده و آغاز به کار کرده است ، می تواند نقشی در آرام کردن تنش های موجود ایفا کند؟

مدارس فرانسه ، ۵ مساله ی آزار دهنده

از تاریخ استعمار گرفته تا اخلاق لاییک ، امروزه برنامه های آموزشی در مدارس فرانسه با اعتراض رو به رو شده اند. ورای کشمکش های موجود ، قابلیت احرای برنامه های آموزشی هم مساله ساز شده است.

نویسنده : هلوییز لرته۱

وینسنت پییون ۲ ، وزیر آموزش و پرورش قرانسه ، اصلاح ساعات کاری مدارس فرانسه که بخشی از آن از سال ۲۰۱۳ به اجرا در آمده است را اینچنین تشبیه می کند : « پیاده روی ای برای سلامتی ». وزیر آموزش و پرورش فرانسه اما باید به حل مساله ی مشکل ساز دیگری هم بپردازد : اصلاح مدارس و پایه ریزی مجدد آن ها در چارچوب قانونی که در ۸ ژوییه سال ۲۰۱۳ به تصویب رسید. یکی از پایه های این اصلاحات ، بازنویسی و تغییر ساعات کاری مدارس به شمار می رود که بر طبق آن باید تغییری اساسی در سازمان دهی و محتوای مباحث آموزشی به وجود بیاید.۳ در جامعه ای که در آن نسبت به مدرسه حساسیت بالایی وجود دارد ، طرح دوباره ی این مسائل ممکن است باز هم بحث و جدل های سابق را زنده کند.»

نبرد ارزش ها

تمام مباحثی که در مدارس تدریس می شوند در معرض اصلاحات قرار خواهند گرفت اما برخی از آن ها بیشتر زیر ذره بین قرار دارند ، برای مثال تاریخ. کوچکترین تغییری در برنامه های آموزشی سبب بروز اختلافات جدید خواهد شد. برای مثال « بررسی سایر تمدن های جهان » که از سال ۲۰۰۸ به اجرا در امده است ، سبب ناراحتی کسانی شد که اعتقاد داشتند تنها باید به تاریخ و تمدن خود فرانسه پرداخته شود. آن ها که سردمدار اصلیشان دیمیتری کزلی۴ به حساب می آید ، خواهان پرداختن به قهرمانان ملی فرانسه و مطالعه ی خطی رویدادهای تاریخی هستند و معتقدند که دانش آموزان باید همه ی مطالب آموزش داده شده را حفظ کنند. اصرار بیش از حد دولت جدید به رعایت اخلاق لاییک در مدرسه هم بحث هایی را در بر داشته و سبب شده تا برخی بگویند وزیر جدید آموزش و پرورش به جنگ ادیان رفته است. برای مثل روزنامه نگاری به نام دنیس پیرون ۵ در مقاله ای نظر خود را اینگونه عنوان می کند : « احتمالا هدف وزیر آموزش و پرورش از این کار زنده کردن نبرد قدیمی دولت و ادیان در فرانسه است» . پس از آن مساله ی « جنسیت» به میان می آید که به آرامی وارد برنامه ها و مباحث درسی می شود. کسانی که مخالف این مساله هستند اعتقاد دارند دولت سعی دارد مفهوم سنتی خانواده ی فرانسه را از بین ببرد.

در ظاهر، این درگیری ها ریشه ای ایدئولوژیک دارند : « نبردی بین محافظه کاران و طرقی خواهان ، طرفداران بین آموزشی با محوریت ملیت و تمدن فرانسه و کسانی که معتقدند آموزش باید رو به دنیا باز باشد ، نبردی بین ارزش های مذهبی و لائیک و . . . »

اما در پس این ها چالش های فراوانی هم بر سر جنبه ی آموزشی و فلسفی مباحثی که باید در مدرسه تدریس شوند مطرح می شود. تا سال ۱۹۶۰ به این دو مساله توجهی نمی شد. تا آن زمان وظیفه ی مدرسه تدریس دانش های وراثتی بود : خواندن ، نوشتن، حساب کردن، شناخت تاریخ های مهم در تقویم فرانسه و . . . در دهه ی ۱۹۷۰ ، همه چیز، به خصوص تحت تاثیر علوم انسانی ، تغییر کرد.طرح مسائل جامعه شناسی سبب شد تا توجهات معطوف خشونت نمادین برخی از مباحث شوند ، مباحثی که وجهه ی نخبه سالارانه داشتند. انسان شناسی سبب شد تا توجهات معطوف محوریت قوم گرایانه ی برخی دیگر از مباحث مورد تدریس شود در صورتی که مدارس فرانسه میزبان دانش جویانی با اصالت های گوناگون بودند. از این زمان به بعد مدرسه باید به« نسبی گرایی مطرح در علوم انسانی ، گوناگونی سبک زندگی ، طرز تفکر های مختلف و حساسیت های فرهنگی » توجه نشان می داد. این درخواستی بودکه پیر بوردیو ۶ طی گزارشی تسلیم رییس جمهور وقت کرد.۷

شهروندی چندبعدی

نقد هایی که در رابطه با تحولات سیستم آموزشی مدارس فرانسه ارائه شده ، سبب گشته است تا در برنامه ریزی ساعات درسی مدارس بیشتر از چهره های دانشگاهی استفاده شود. پاتریشا لگریس ۸ تحلیلگر مسائل سیاسی و نویسنده ی مطلبی در زمینه ی مباحث تاریخی تدریس شده در مدارس فرانسه ، نشان می دهد که چطور مطالبی جدید مثل قربانیان جنگ ، زن ها ، اقلیت های قومی و زبانی و . . . وارد مباحث تاریخی مدارس شده اند.این تحول بازتاب های سیاسی ای به دنبال داشته است : « مساله ی شهروندی دیگر تنها در بعد ملی مطرح نمی شود بلکه به گستره ی اروپایی و فراملیتی رسیده است ( جنسیت و اقلیت های ملیتی). امروزه تابعیتی چند گانه در حال ریشه دوانی در برنامه های آموزشی مدارس فرانسه است.»۹ وینسنت پییون که قبل از رسیدن به مقام وزارت آموزش و پرورش فیلسوف و متخصص اندیشه ی جمهوری مدار بوده ، به خوبی از این پدیده اطلاع دارد.اصلاح مدرسه از نظر او اصلی اساسی در اصلاح جمهوری به حساب می آید.۱۰

مباحث جدیدی که به فهرست مباحث تدریس شده در مدارس اضافه شده اند ، مثل آموزش مسائل جنسی ، بهداشت ، توسعه ی پایدار و . . . هم مساله ی آموزش را پیچیده تر کرده است. این الزاما خود آموزگاران نیستند که به تدریس این مسائل می پردازند، برخی مواقع از نیروهای کمکی برای تدریس آن ها استفاده می شود. برای مثال پیر ، معلم علوم طبیعی در یک دبیرستان با عصبانیت می گوید : « در مدرسه ی محل کار من فعالان مبارزه با تبعیض علیه همچنسگرایان هستند که مسائل جنسی را آموزش می دهند. چه چیزی باعث می شود که آن ها مشروعیت بیشتری برای این کار نسبت به من داشته باشند؟»

مسائل غامض و نقش آفرینان جدیدی که وارد سیستم آموزشی فرانسه شده اند ، هر چه قدر هم که غنی باشند، سبب به وجود آمدن اختشاش و آشوب در مدارسی می شوند که بین وظایف آموزشی ، هویتی، شهروندی و وظیفه ی اساسی خود در نوسان هستند.

از نظر استادانی که دیگر از جنجال های مطبوعاتی به ستوه آمده اند ، مشکل اساسی تر از آن چیزی است که مطرح می شود : چگونه با وجود پیچیدگی جریان ها و دیدگاه های مختلفی که وجود دارد ، می توان برنامه ریزی مناسبی برای مدارس انجام داد؟ چگونه می توان برنامه های تحصیلی مدارس را که شاید به نظر جذاب بیایند ولی بسیار حجیم هستند و اغلب هدف کلی آن ها برای اساتید توضیح داده نمی شود را در آغاز هر سال تحصیلی مشخص کرد؟سال گذشته جنگ کره در کتاب های تاریخی گنجانده شده بود ولی اغلب معلمان به علت کمبود وقت نتوانستند به آن بپردازند. بسیاری از آن ها نارضایتی خود از این مساله را عنوان کرده اند. نهاد معلمان تاریخ و جغرافیا گفته است : « آن ها نمی خواهند با بیان این مطالب دانش آموزان خود را خسته کنند و مطالب اضافی به خوردشان بدهند بلکه مصرند تا به آن ها یاد بدهند چگونه باید یک سند تاریخی را بخوانند ، چگونه پاسخی مناسب به مسائل بدهند، چگونه نقشه بخوانند و مساله طرح کنند. »

شورای عالی سه سال زمان دارد تا برنامه های جدیدی برای مدارس تهیه کند.اما اینبار ، برخلاف مسائلی که در پی تغییر ساعات درسی اتفاق افتاد، این کار حتما باید با مشورت آموزگاران صورت بگیرد.

چه کسی مسئولیت برنامه ریزی مدارس را بر عهده دارد؟

در حال حاضر مسئول برنامه ریزی مدارس فرانسه وزارت آموزش و پرورش است. بند سوم حکم صادره در هفدهم می سال ۲۰۰۶ مشخص کرده است که :« مدیریت کل آموزش مدارس سیاست آموزشی و پرورشی و همچنین برنامه های مدارس ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان های تخصصی را مشخص می کند.»

برای عوض کردن قسمتی از برنامه ی تحصیلی مدیر آموزش مدارس با « گروه های متخصص » مشورت می کند. اعضای این گروه ها که به واسطه ی توانایی هایشان در زمینه هایی خاص انتخاب شده اند بازرسان کل ، بازرسان میدانی، تربیت کنندگان آموزگاران ، چهره های دانشگاهی ، علمی و نماینده ی جامعه ی آموزگاران هستند . . . جلسات این گروه ها در ساختمان وزارت آموزش و پرورش تشکیل می شودوترکیب آن ها باید مورد تایید سندیکاهای اصلی آموزشی کشور قرار بگیرد.

اما این گروه های متخصص امروزه به علت ارتباط مستقیمی که با وزارت آموزش و پرورش دارند زیر بار انتقاد قرار گرفته اند و در برخی مواقع نحوه ی تصمیم گیری آن ها هم شفاف نیست. همین مساله سبب شده است تا وینسنت پییون ، وزیر آموزش و پرورش فرانسه نهادی با عنوان شورای عالی برنامه ریزی ( CSP ) را پایه گذاری کند که هدف آن تغییر کامل برنامه های درسی مدارس فرانسه است.این شورای جدید ۱۸ عضو دارد که برای مدت ۵ سال انتخاب می شوند : سه نماینده ی مجلس، سه سناتور،دو عضور شورای اقتصادی ، اجتماعی و محیطی ( CESE ) و ده نفر که توسط خود وزیر مشخص می شوند…

۱) Héloïse Lhérété
۲) Vincent Peillon

۳) Loi n° ۲۰۱۳-۵۹۵ du 8 juillet 2013 d’orientation et de programmation pour la refondation de l’école de la République.

۴) Dimitri Casali

۵) Denis Peiron

۶) Pierre Bourdieu

۷) Pierre Bourdieu, « Propositions pour l’enseignement de l’avenir », rapport remis à François Mitterrand, président de la République, au Collège de France, le 27 mars 1985.

۸) Patricia Legris

۹) Patricia Legris, « L’écriture des programmes d’histoire en France (1944-2010). Sociologie historique de la production d’un instrument d’une politique éducative », thèse soutenue à l’université Paris‑I, 18 juin 2010.

۱۰) Vincent Peillon, « Refonder la République par l’école », interview donnée lors d’un Café pédagogique, 16 décembre 2011.www.cafepedagogique.net/lexpresso/Pages/2011/12/16122011_VPeillon.aspx

ارتباط با مترجم : aria.nouri1370@gmail.com

گروه مترجمان پیشرو : www.pishrotranslation.ir

مطالب مرتبط با وضعیت مدارس و آموزش و پرورش فرانسه به زودی در کتابی مستقل چاپ خواهند شد.