مدارس فرانسه، ۵ مساله‌ی آزاردهنده (قسمت سوم : اقتصاد)

خاویر مولنا برگردان آریا نوری

معلمان علوم اقتصادی و اجتماعی که امروزه متهمند دید بسیار انتقادی ای نسبت به تجارت دارند ، ادعا می کنند که سعی دارند تا در حین تدریس خود دیدی کلی نسبت به اقتصاد بازار داشته باشند.

پیر گتز (۱) ، رییس جدید جنبش شرکت های فرانسه در اولین سخنرانی خود در سوم ژوییه ی سال ۲۰۱۳ به خوبی توانست توجه حاضرین را به خود جلب کند . تنها کافی بود وی به مساله ی علوم اقتصادی و اجتماعی ( SES ) ، رشته ای که دخترش به تازگی تحصیل در آن را آغاز کرده بود، اشاره کند : « شما خواهید دید که کشمکش های اجتماعی تا چه اندازه می توانند به وحدت جامعه منجر شوند.» . . . « ما خیلی کار برای انجام داریم » او این جملات را در حین خنده ی حضای ادا می کرد : « در کشور ما شرایط به نحوی رقم خورده است که گویی تنها راه رسیدن به انسجام در جامعه نبرد با کارفرمایان است! چگونه امکان دارد در قرن بیست و یکم اینچنین دید مضحک ، کور و دور از حقیقتی داشت؟ . . . »

از نظر استادان علوم اقتصادی و اجتماعی ، وظیفه ی آموزگاران در این حوزه بسیار سنگین ولی دیگرعادی است… در واقع از چند سال پیش تا کنون ، بخشی از کارفرمایان ( عمدتا عضو جنبش شرکت های فرانسه) و سیاستمداران از نحوه ی تدریس آن ها انتقاد می کنند. به طور خلاصه ، اساتید علوم اقتصادی و اجتماعی که ایدئولوژی خاص خود را دنبال می کردند ، دیدی عمدتا بدبینانه از دنیای اقتصاد ارائه کرده ، بیش از حد روی مشکلات اجتماعی نشئت گرفته از آن ( مثل شکاف طبقاتی ، بی کاری و نابرابری ) تاکید می کردند و در عوض به اندازه ی کافی در مورد نقش مثبت اقتصاد بازار و موفقیت شرکت ها و کارفرماها صحبت نمی کردند. در این مورد اظهارات بسیار شوک آوری هم ادا شد. میشل روکار(۲) تدریس علوم اقتصادی و اجتماعی را یک فاجعه و نیکلا سارکوزی از آن به عنوان یک ” جک” یاد کرد.

عدم تناسب و جهت دار بودن مطالب

چه کتاب هایی در شاخه ی اقتصاد تدریس می شوند؟ « کلاس مارکسیست » (۳) اثر فرانسیس مر (۴) ، وزیر اقتصاد در سال ۲۰۰۴. حزب UMP ( جناح راست میانه رو) در بیانیه ای در سال ۲۰۱۳ اینچنین عنوان کرد : چه اساتیدی وظیفه ی تدریس را بر عهده دارند؟ افراد فرقه گرایی که هنوز هم اندیشه های خود را از مارکسیست ، کین و بوردیو می گیرند و هف اصلیشان جهاد علیه شرکت ها و جهانی شدن است.. چه کسی رهبری آن ها را بر عهده دارد؟ سندیکای APSES ( نهاد استادان علوم اقتصادی و اجتماعی ) که خط فکریشان نزدیک به تروتسکی است . ( چارلز بگبدر(۵) ، سال ۲۰۱۳)

تاریخ نشان داده است که از زمان تاسیس نهاد آموزگاران علوم اقتصادی و اجتماعی ، همیشه به عدم تناسب محتوای تدریس شده توسط آن ها و بعضا جانبداری حزبی آن ها انتقاد شده است.(۶) اما مشکلات و مسائل به وجود آمده نه تا این اندازه شدید بوده اند و نه تا این اندازه بحث و جدل به وجود آورده بودند. پس از گزارش انتقاد آمیز آکادمی اخلاق علوم سیاسی در مورد نحوه ی تدریس اقتصاد در سال ۲۰۰۶ ، در سال ۲۰۰۸ گزارش منسجم تری در مورد کتاب ها و برنامه های مورد استفاده برای تدریس علوم سیاسی و اقتصادی ارائه شد که به انتقاد از « جامعه شناسی ای بیش از حد مبهم، جبرگرا و همدردانه » پرداخت. در همین زمان CODICE ( شورای ترویج فرهنگ اقتصادی)، که در سال ۲۰۰۶ توسط تیری برتون(۷) ، وزیر اقتصاد وقت تاسیس شده بود ، به انتشار تعداد زیادی نظر سنجی پرداخت که در آن ها از بی فرهنگی اقتصادی فرانسویان انتقاد شده و خواستار « ارائه ی برنامه های درسی اقتصادی که تطابق بیشتری با واقعیت داشته باشند » شده بود.(۸)

در این میان نام یک نفر در همه جا شنیده می شد : میشل پبرو(۹) ،رییس نهاد اداری ، عضو شورای ترویج فرهنگ اقتصاد، عضو شورای عالی آموزش و همچنین عضو آکادمی علوم اخلاقی و اقتصادی. بی شک وی بیشترین تلاش را در تغییر روند تدریس اقتصاد در فرانسه به انجام رسانده است.هدف اصلی وی تقویت جایگاه میکرواکونومی ( یعنی تحلیل تصمیمات نقش آفرینان فردی – مصرف کننده ها ، خانه دارها و شرکت ها)بوده است . از نظر وی مطالعه ی میکرو اکونومی درست به اندازه ی مطالعه ی ماکرو اکونومی ( یعنی مطالعه ی پدیده های کلی مثل تولید ناخالص داخلی ، رشد اقتصادی ، تورم ، بیکاری و . . . ) حائز اهمیت بوده. وی معتقد بود که مطالعه ی ماکرواکونومی امکان ارائه ی هرگونه تعبیر ایدئولوژیک را میسر می ساخت.(۱۰)

بسیاری از معلمیان در کنار نهاد استادان علوم اقتصادی و اجتماعی به انتقاد از برنامه هایی پرداختند که بخشی از آن ها از آغاز سال ۲۰۱۰ وارد کتاب های درسی شد. این برنامه ها از نظر آن ها توجه کمتری به چند شاخگی و تعدد گرایی علوم اقتصادی و اجتماعی نشان می داد. در وهله ی دوم ، به ” شرکت ” تنها از بعد تولیدکننده بودن آن پرداخته شده است و دیگر به ماهیت آن به عنوان « فضایی برای شکل گیری روابط اقتصادی و اجتماعی» توجهی نمی شد. این مساله این خطر را در پی داشت که ممکن بود اقتصادی کاملا خنثی ، خالی از مسائل بحث برانگیز و کاملا ناسازگار با سایر علوم اجتماعی ( در وهله ی اول جامعه شناسی) در مدارس فرانسه تدریس شود.در این میان نهاد آموزگاران علوم سیاسی و اقتصادی وارد عمل شد و برنامه ای موازی در شبکه ی مجازی منتشر کرد تا محتوای اصلی این علوم را به دانش آموزان نشان دهد.

به گفته ی مارژوری گالی (۱۱) ، رییس استادان علوم اجتماعی و اقتصادی، « شکاف اصلی بین کسانیست که می خواهند آموزش اقتصاد را از اساس آن تفکیک کنند و افرادی مثل اساتید ما که می خواهند تا جایی که امکان دارد اقتصاد را با سایر علوم اجتماعی پیوند دهند و آن ها را درگیر بحث کنند چرا که معتقدند یک دانش تنها از طریق مباحثه آموخته می شود.این مساله در عین حال سبب وارونه شدن اهداف آموزشی هم خواهد شد : « هدف کسانی که خواستار تفکیک اقتصاد از سایر علوم اجتماعی هستند ، انتقال ابزار کار، مفاهیم و نظریه ها است و پس از آن از دانش آموزان توقع دارند که به کمک این سه توانایی بتوانند دنیا را درک کنند. استادان ما شیوه ای کاملا بر عکس را در پیش می گیرند : آن ها دانش آموزان را به سمت سوال هایی که باید طرح شود هدایت می کنند ( نحوه ی عملکرد یک شرکت یا موسسه ی تجاری چیست؟چرا بیکاری وجود دارد؟) سپس عناصری را که از سایر علوم اجتماعی گرفته اند با هم پیوند می زنند تا دانش آموز را به پاسح این سوالات برسانند». از نظر وی این رویه ی کاری برای دانش آموزان دبیرستانی بسیار موثر تر است به خصوص در شرایط بحرانی که ماهیت اقتصاد تدریس شده در دانشگاه ها به علت دو ویژگی “در خود ماندگی” و ” واقعیت گریزی ” زیر سوال رفته است.

موسسه ای اغوا کننده!

به تازگی سایتی مختص اساتید علوم اقتصادی و اجتماعی راه اندازی شده است (www.melchior.fr) که در آن مجموعه ای از سخنرانی های سالانه پیرامون موضوع اقتصاد ، دوره های آموزشی مخصوص شرکت ها و . . . گرد آوری شده است. ” نهاد اداری “، اتاق فکری که در سال ۱۹۷۵ تاسیس شده است در نزدیک کردن دنیای آموزش به دنیای موسسات و شرکت ها با مشکلی جدی مواجه است.بئاتریس کوئرون (۱۲) ، مدیر « برنامه ی آموزگارو شرکت » می گوید : « ما تمامی توان خود را به کار گرفته ایم تا رابطه ی بین آموزش و شرکت ها را تقویت کنیم.» . خود وی هم از اساتید علوم اقتصادی و اجتماعی است. خود استادان هستند که آتلیه های گفت و گوهای سالانه را برگزار می کنند و برنامه ی کاری دوره های آموزشی شرکت ها را تعیین می کنند. « روزهای برگزاری آتلیه و دوره های آموزشی برای اتلاف وقت نیستند ، هرکس که در آن ها شرکت می کند باید یک چیزی یاد بگیرد.در ماه اکتبر دوره ای سه روزه توسط شرکت پژو با محوریت « ساختار بازار رقابتی » و « سیستم تولید » برگزار شد که مستقیما با دروس سال اول دبیرستان مرتبط می شد.

آیا روش تدریس معلمان حوزه ی اقتصاد تغییر خواهد کرد ؟ این مساله از نظر سابین روزیر (۱۲) ، تحلیلگر مسائل سیاسی، که قبلا از آن هاپرس و جو کرده است بعید به نظر می رسد. هر چند که معلمان جیزهای جدید بسیاری را فراگرفته اند اما محدودیت های طبیعی مطالعه ی مورد به مورد ( عقیده ی یک رییس شرکت ، وضعیت یک شرکت در تنها یک محله از یک شهر) آن ها را مطمئن کرده است که آموزش آن ها حقایق علم اقتصاد را به دانش آموزان نشان می دهد.

یکی از آن ها می گوید : « من با خودم گفتم که به هر حال ما به خوبی آموزش دیده ایم و می دانیم داریم چه کار می کنیم.»

یادداشت مترجم :

شاید مساله ی تدریس ” اقتصاد ” در مدارس فرانسه از آن جهت بسیار حائز اهمیت است که فرانسه در حال حاضر از نظر اقتصادی در وضعیتی بحرانی به سر می برد. بحران اقتصادی ناحیه ی یورو که از سال ۲۰۰۸ شروع شد تاثیر بسیار بدی بر اقتصاد فرانسه گذاشت.

یکی از علل شکست نیکولا سارکزی در انتخابات سال ۲۰۱۲ هم همین مساله ی اقتصادی بوده است. رقیب او ، فرانسوآ اولاند با برنامه ها و شعارهایی جدید برای رفع بحران اقتصاد فرانسه به صحنه آمد ولی پس از گذشت دو سال نه تنها نتوانست تغییری در شرایط به وجود آورد بلکه باعث وخامت بیشتر اوضاع هم شده است. رشد اقتصاد فرانسه از سه سال پیش تا به الان نزدیک به ۰ درصد است. آمار بیکاران در این کشور به مرز ۳.۵ میلیون نفر رسیده و اگر تعداد افرادی که شغلی پاره وقت دارند را هم به آن ها اضافه کنیم این تعداد به بیش از ۶ میلیون نفر می رسد.

پس از شکست سنگین ماه قبل در انتخابات شهرداری ها ، فرانسوآ اولاند با تغییر کابینه ی خود سعی در بهبود شرایط دارد.جدیدترین برنامه ی وی

با عنوان پیمان مسئولیت ( pacte de responsabilité) به تازگی به عموم معرفی شده است. هدف این برنامه ذخیره ی بیش از ۵۰ میلیارد یورو تا زمان پایان دوره ی ریاست جمهوری وی است.

قسمت اول : http://www.anthropology.ir/node/23057

قسمت دوم : http://www.anthropology.ir/node/23104

ارتباط با مترجم : aria.nouri1370@gmail.com

گروه مترجمان پیشرو : www.pishrotranslation.ir

مطالب مرتبط با وضعیت مدارس و آموزش و پرورش فرانسه به زودی در کتابی مستقل چاپ خواهند شد.

۱) Pierre Gattaz

۲) Michel Rocard

۳) cours de marxisme

۴) Francis Mer

۵) Charles Beigbeder

۶) Élisabeth Chatel, « Le contenu de l’enseignement des sciences économiques et sociales : un enjeu social pour qui ? », ۲۰۰۸. Disponible sur Idies.org

۷) Thierry Breton

۸) Sabine Rozier, « Une “piqûre d’économie”. Enquête sur les activités d’un cercle de grandes entreprises », Savoir/Agir, n° ۱۰, décembre 2009.

۹) Michel Pébereau

۱۰) Patrick Fauconnier, « Pébereau part en croisade pour imposer la microéconomie au lycée », Challenges, 8 janvier 2009.

۱۱) Marjorie Galy

۱۲) Béatrice Couairon

۱۳) Sabine Rozier

ویژه‌نامه‌ی «هشتمین سالگرد انسان‌شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه‌نامه‌ی نوروز ۱۳۹۳
http://www.anthropology.ir/node/22280