مخالفان سقط جنین لهستان

رویای مخالفان سقط جنین لهستان به کابوس تبدیل شد

دیوان عالی لهستان طی حکمی سقط جنین را در موارد بیماری مادرزادی خلاف قانون اساسی دانست. هرچند قوانین سقط جنین لهستان پیش از این نیز یکی از سخت‌گیرانه‌ترین قوانین در اروپا بوده است، با این حال بنا بر حکم جدید؛ سقط جنین تقریباَ به طور کامل ناممکن خواهد شد. گروه‌های مدافع حقوق زنان تخمین می‌زنند سالانه بین ۸۰ تا ۱۲۰ هزار زن لهستانی برای سقط جنین اقدام به خروج از کشور می‌کنند.

اعتراضات زنان خشمگین لهستانی به حکم لغو هر گونه سقط جنین در آن کشور از جلوی دفتر مرکزی حزب قانون و عدالت لهستان (PiS) شروع شد و با حرکت این موج عظیم به سوی سکونتگاه رئیس این حزب در ورشو ادامه یافت. هرچند یاروسلاو کازینسکی سیاستمدار قدیمی و برجسته آن شب در منزل نبود اما از آنجا که این حرکت به بزرگترین اعتراضات لهستان در طول چند دهه اخیر تبدیل شد، حفظ امنیت منزل وی به پلیس سپرده شد.
در بیست و دوم اکتبر سال جاری، دیوان عالی لهستان مبنای ۱۰۷۴ مورد از ۱۱۱۰ مورد سقط جنین در سال گذشته را غیرقانونی اعلام کرد. این حکم دادگاه بنا به درخواست ۱۱۹ قانونگذار محافظه کار صادر شد. برای بازبینی آنچه به زبان آنها اصلاح نژادی خوانده می شود؛ این نمایندگان بر این باور بودند که قوانین موجود مربوط به سقط جنین، تضمین های کافی برای دفاع از حیثیت و «حق زندگی» را ندارد. با اجرای این حکم، سقط جنین فقط در صورت بارداری بر اثر تجاوز جنسی، زنای محارم و به خطر افتادن سلامت مادر امکان پذیر است.
معترضان به تصمیم دیوان عالی لهستان بر این باورند که ممنوعیت سقط جنین به جز در موارد مذکور، جان زنان را به خطر می اندازد زیرا آنها مجبور می شوند تا به طور غیرقانونی سقط جنین انجام دهند.
کازینسکی مدتهاست تلاش می کند سقط جنین را در لهستان محدود کند. او در سال ۲۰۱۶ گفته بود کودکان «زمانیکه مرگشان هم حتمی است» باید به دنیا بیایند تا نامگذاری، تعمید و تدفین شوند. این لایحه به دنبال اعتراض مردم، در پارلمان این کشور آرای موافق به دست نیاورد لذا رئیس حزب (PiS) بلافاصله بعد از به دست گرفتن قدرت، به عنوان یک راه حل جایگزین، دست به دامان دیوان عالی شد.
این حکم سیاسی؛ اعتراضات دو هفته ای را در سراسر لهستان به راه انداخت و گروههای متفاوتی به این تجمعات پیوستند و هریک به نحوی اعتراض خود را به گسترش روز افزون تمایلات در میان دولت و دولتمردان این کشور نشان دادند.
یک اتحادیه معدن کاران حمایت قابل توجهی از حقوق باروری زنان نشان داد؛ کشاورزان سوار بر تراکتورهای خود، پرچمهایی با شعارهای ضد دولتی حمل کردند و قنادان این کشور در حمایت از حق زنان برای سقط جنین، کیکها و شیرینیهای نمادین پختند. سازمان دهندگان این اعتراضات بر این باورند که این رویدادها در ۵۰۰ نقطه از کشور و حتی در جوامع مهاجر لهستانی نیز شکل گرفته و طبق نتایج نظرسنجیها این حکم در کشور شدیداَ کاتولیک لهستان، ۷۹ درصد از مردم را رنجانده است. به این ترتیب اعتراضات گسترده ای در سراسر لهستان شکل گرفت که از زمان جنبش همبستگی و سرنگونی دولت کمونیست این کشور در سال ۱۹۸۹نظیر آن دیده نشده است.
حتی قبل از شروع اعتراضات خیابانی، روشن بود که چنین حکمی با اعتراض شدید روبرو خواهد شد. اعتراضات علاوه بر شهرهای لهستان، جنبه ای جهانی به خود گرفت و فعالان حقوق زنان در کشورهای اسکاندیناوی و آمریکا را نیز به خیابانها کشاند. طبق آخرین نظرسنجیها تنها ۱۲ درصد از لهستانیها خواهان قوانین محدودکننده سقط جنین هستند و اکثریت خواهان حفظ قوانین موجود هستند. همانگونه که اعتراضهای پیشین به قوانین محدود کننده زنان، شکلهای نمادین داشت، این بار نیز زنان فعال ابتکار به خرج دادند و در لباس نمادین کنیزان داستان مشهور «سرگذشت ندیمه» مارگارت اتوود به خیابانها آمدند.
اعتراضها این بار طوفانی تر و شدیدتر بود. علی رغم همه گیری ویروس کرونا و ممنوعیت اجتماعات بیش از ۵ نفر در لهستان؛ حداقل ده هزار معترض خشمگین در بزرگترین نمایش مخالفت با دولت به پایتخت رفتند. احساس خودانگیختگی قدرتمندی در مردم وجود داشت. زنی رو به تجمع کنندگان فریاد میزند که آیا میخواهید به دادگاه، پارلمان یا محل سکونت مسئولان بروید؟ و جمعیت گزینه سوم را انتخاب می کند و به سمت حومه شمالی شهر به راه میافتد جایی که خانه کازینسکی در محاصره پلیس ضد شورش بود. آنها در بین راه شعار میدادند: «این جنگ است.»
برخی بر این باورند که این حکم با اهداف سیاسی صادر شده است. از سپتامبر گذشته حزب حاکم محافظه کار با دو شریک ارشد خود درگیر شده و اصلاحات دولتی، اختلافات عمیقی را در اردوگاه حزب حاکم نشان میدهد. یک تحلیلگر ارشد سیاسی بر این باور است که محدودیت سقط جنین ترفندی است برای «کنترل و مهار تجمیع مجدد اعضا تحت یک پرچم جدید».
با این وجود کارشناسان بر این باورند که PiS دچار اشتباه محاسباتی شده است. ایوا مارسینیکا استاد علوم سیاسی دانشگاه ورشو معتقد است: «شاید آنها فکر میکردند در طول همه گیری کرونا مردم تمایل دارند برای حفظ سلامتشان در خانه و محیطهای خصوصی بمانند و به سلامتیشان اولویت بدهند اما معلوم شد که مردم نگران محافظت از زندگی اجتماعی خود نیز هستند.»
به نظر می رسد در حالیکه دولت لهستان با اتهامات مربوط به عدم صلاحیت در مبارزه با موج دوم کرونا روبروست؛ و اکنون یکی از بالاترین نرخهای مرگ و میر در جمعیتش را داراست؛ طرح محدودیت قوانین سقط جنین تنها یک عامل حواس پرت کن است. دونالد توسک نخست وزیر سابق این کشور، طرح محدودیت قوانین سقط جنین در زمانه همه گیری کرونا را یک «شرارت سیاسی» دانسته است.
برخی دیگر بر این باورند که حزب حاکم در صدد بوده از فرصت مناسب و طولانی باقیمانده تا انتخابات بعدی در سال ۲۰۲۳ به نفع کلیسای کاتولیک بهره برداری کند. حدود ۳۳ میلیون نفر از جمعیت ۳۸ میلیونی لهستان؛ وفاداران ثبت شده به کلیسای کاتولیک هستند و مدتهاست دولت تحت فشار است تا سقط جنین را غیرقانونی اعلام کند.
با این حال حزب حاکم به طور ناخواسته خشم معترضان را به سمت روحانیون هدایت کرده است. بسیاری از معترضان به کشیشان فحاشی کردند، تابلوها را شکستند و شعارهای خرابکارانه را بر در و دیوار کلیساها نوشتند. حالا ۵۶ درصد از لهستانی ها نسبت به نهاد روحانیت کلیسای کاتولیک دیدگاه انتقادی دارند.
هرچند کازینسکی یک گام عقب نشسته اما سکوت خود را چند روز بعد از شروع اعتراضات شکسته و در یک فیلم شش دقیقه ای معترضان را به «تلاش برای پایان دادن تاریخ ملت لهستان» متهم کرد. او در این فیلم خواستار دفاع از کلیساها به هر قیمت شد. این پیام شش دقیقه ای او به طور گسترده ای به عنوان تلاش برای دامن زدن به جنگهای فرهنگی – که یک تاکتیک برنده در کتابنامه PiS است – تلقی شد. کازینسکی گفت: «هدف او یادآوری این نکته است که وقتی نهاد کلیسا به خطر می افتد، این اوست که به دفاع از آن متوسل می شود.»
به دنبال این هشدار او، به دادستانها دستور داده شد که علیه سازمان دهندگان تجمعات به دلیل آنچه به خطر انداختن سلامت جامعه تلقی شد؛ اتهاماتی را مطرح کنند. وزیر آموزش عالی دانشجویان شرکت کننده در تجمعات اعتراضی را به قطع بودجه های حمایتی تحصیلی تهدید کرد. از آن سخت تر واکنش رئیس مجلس این کشور بود که «نماد صاعقه قرمز» معترضان را با نشان نازی ها مقایسه کرد. در مقابل، دهها استاد دانشگاه و نظریه پرداز سیاسی گفتند که این تفاسیر توسط رسانه های دولتی تحت کنترل PiS دستکاری آگاهانه شده و مظهر جهل است.
بحران حضور معترضان در خیابانها در میانه همه گیری ویروس کرونا اردوگاه حزب حاکم را دچار اختلاف و چند دستگی کرد و دولت اجرای حکم را متوقف کرده و گفت برای گفتگو و تدوین شرایط جدید به زمان بیشتری نیاز دارد. رئیس جمهور تلاش کرد تا با ارائه «راه حل قانونی» که بتواند قانونی بودن سقط جنین را در صورت بروز خسارت نهایی تایید کند، اعتراضات را خنثی کند که این شامل قطعیت سقط با تشخیص سندرم داون نیز بود.
معترضان چنین پیشنهادهائی را گول زننده دانسته، آنها را رد کرده اند و بر این باورند که تمامی این پیشنهادها هنوز هم به معنای پذیرش قوانین سختگیرانه تر نسبت به قوانین سه دهه پیش در این کشور می باشد. یکی از سیاستمداران مخالف با قوانین محدود کننده سقط جنین گفته این وعده ها مثل دزدیدن صد واحد پول و بازگرداندن ۵۰ واحد از همان پول دزدیده شده است. حالا خواسته های معترضان لهستانی از حقوق باروری و تولید مثل زنان فراتر رفته و آنها خواهان پاکسازی سیستم قضایی و در نهایت برکناری کابینه لهستان هم هستند.
اکنون دولت در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. این حکم غیرمردمی و مرگ و میر ناشی از بحران کرونا؛ حمایتها از دولت را به پایین ترین سطح خود رسانده است. یک نظر سنجی جدید نشان داده که حمایت از PiS که در پاییز گذشته با کسب ۴۴ درصد آرا در انتخابات پیروز شد به ۲۹ درصد کاهش یافته است. رئیس حزب PiS در نقطه خطرناکتری نسبت به زمانی که برای آخرین بار با محبوبیت روبرو بود، ایستاده است. حزب او در سال ۲۰۱۶در رقابت سختی با وعده اقدامات رفاهی جدید از جمله طرح حمایتهای بیشتر از کودکان برنده انتخابات شد. حالا طرح مهم مسکن عمومی او هم زمین خورده و شکایتهای بسیار از ضرر و زیان کسب و کارها به خاطر اعمال قرنطینه به گوش می رسد. همچنین پیش از این کازینسکی به وفاداری رئیس جمهور تازه انتخاب شده متحد PiS نیز اعتماد داشت. اما دودا در پنج سال دیگر هم که دور دوم و آخر ریاست جمهوری اوست انگیزه کمتری برای تبعیت از خواسته های حزب دارد.
در این تظاهرات جوانان بسیاری به میدان آمدند و پلاکاردهای حاوی طنزهای خشمگین و فحاشانه ای را به رخ کشیدند. پروفسور مارسینیکا توضیح می دهد که اعتراضات به دعوایی برای به رسمیت شناختن خواسته های سیاسی نسل جوان تبدیل شده است. آنها با سازمان دهی های بیشتر خیابانی، خیال عقب نشینی ندارند و اعتراضات روزهای پیش رو را برنامه ریزی میکنند. آنچه مشخص است آنکه PiS برای رسیدن به یک هدف ایدئولوژیک و دیرینه؛ باعث ضعف در حفظ قدرت خود شده است.
لهستان یکی از کاتولیک‌ترین کشورهای اروپا است. نظرسنجی‌ها طی سالیان گذشته نشان داده اند که اکثریت مردم این کشور با وضع قوانینی که محدودیتهای سقط جنین را بیشتر می‌کند، مخالف هستند.

برگرفته از مقاله:
Poland’s Anti-Abortion Dream Has Become a Nightmare
نوشته Maria Wilczek منتشر شده در مجله Foreign Policy نوامبر ۲۰۲۰