بسیاری از اسناد مجلس اول قانونگذاری در ایران به واسطه به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه از بین رفت و این یکی از اتفاقات غم انگیزی است که راه جامعه شناسی تاریخی چگونگی پیدایش مجلس و دگردیسی های آن را اگر دشوار نکند پر پیچ و خم خواهد کرد. بسیاری از مشروحات مذاکرات مجلس اول در شعله های آتشی که محمدعلی شاه در مجلس به پا کرد از بین رفتند و اموال و دفاتر مجلس به غارت رفتند. هرچند قسمت هایی از آن موجود است اما از آنجایی که عمر مجلس اول دو سال بود و اختلافات بسیار و جزیی در تصویب قوانین و نظامنامه ها و متمم ها بین کارگزاران حقوقی و دست اندرکاران تقنین وجود داشته است شاید با در دسترس داشتن اسناد و مشروح مذاکرات مجلس می توانستیم با یک برش تاریخی بر قوه مقننه تبار شناسی کنیم که در نخستین مجلس، «حقوق ملت» نگرانی چه نمایندگانی بوده است و تضمین این حقوق را تحت چه مکانیزم های می خواسته اند تامین کنند.
مجلس اول شورای ملی در ؟شعبان ؟یا مهر ؟ با حضور مظفرالدین شاه قاجار در کاخ گلستان نخستین جلسه خود را تشکیل می دهد.
پس از آن جلسات مجلس شورای ملی در خانه میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم معروف دوره ناصری معروف به مستشارالدوله در میدان بهارستان تشکیل می شود.
ساختار نمایندگان این دوره مجلس، به موجب ماده شش نظامنامه انتخابات به نوعی طبقاتی- صنفی بود و از بین طبقه اشراف و شاهزادگان و تجار و مالکان و روحانیون و اصناف انتخاب شدند. این مجلس، قانون اساسی ایران را که مشتمل بر ۵۱ اصل بود در تاریخ ۸ دی ماه ۱۲۸۵ به توشیح مظفرالدین شاه و پس از فوت وی متمم قانون اساسی را در ۱۵ مهرماه ۱۲۸۶ به امضای محمدعلی شاه رساند.
مجلس اول در عمر نسبتا کوتاه خود در روزهای نخست به دلیل بی اطلاعی و عدم آگاهی بیشتر نمایندگان از وظیفه یی که داشتند، بیشتر صحبت ها پیرامون نان و گوشت و گرانی ارزاق می گذشت ولی به تدریج مسائل مهم تری پیش کشیده شد و توانست مصوبات بسیار مهمی را قانونی کند: نظامنامه داخلی دارالشورای ایران در ؟ماده ( ؟شعبان )، نظامنامه اساسی مشتمل بر ؟ماده ( ؟ذیقعده )، متمم قانون اساسی در ؟ماده ( ؟شعبان )، قانون انجمن های ایالتی و ولایتی در ؟ماده (ربیع الثانی )، قانون مطبوعات در ؟ماده ( ؟محرم ۱۳۲۶)، قانون تشکیل ایالات و ولایات شامل ؟ماده و ؟ماده ضمیمه ( ؟ذیقعده )، قانون وظایف یا مستمریات شامل ؟ماده ( ؟ربیع الاول )، قانون ممیزی علمی و اجرای آن ( )، قانون انجمن های تجارتی ( )، قانون رشوه و مجازات آن، قانون تعیین مقرری دربار سلطنتی، قانون عدلیه، ترتیب بودجه و تعیین مخارج ادارات.
در مجلس اول، ۱۵۶ نماینده حضور داشتند که ؟کرسی به تهران و ؟کرسی به دیگر ایالات اختصاص داده شده بود. انتخابات ابتدا دو درجه یی بود یعنی در دو مرحله کسانی را انتخاب می کردند که از مردم نمایندگی و وکالت می کردند. در مرحله نخست انجمن های ایالتی تشکیل شد و سپس از میان آنها نمایندگانی برای مجلس ملی برگزیده شدند. انتخابات در تهران اما یک مرحله یی بود.
تا سال ۱۳۳۶، دوره مجلس دو ساله بود و پس از آن تا سال ۱۳۵۷، چهار ساله شد.
بر اساس نخستین نظامنامه انتخاباتی، کسانی می توانستند رای بدهند که صاحب ملکی باشند یا حداقل ملک آنها هزار تومان قیمت داشته باشد. همچنین شرایطی چون تابعیت ایران، با سواد بودن، معروفیت محلی، نداشتن شغل دولتی، داشتن حداقل۳۰ سال و حداکثر ۷۰ سال سن، و داشتن بصیرت در امور مملکتی از دیگر شرایط انتخاب شوندگان تعیین شده بود.
در این دوره شیخ حسین تهرانی نماینده صنف چای فروش از تهران استعفا داد و دکتر محمد مصدق نماینده اصفهان به علت کمی سن اعتبارنامه اش مورد مخالفت واقع شد و در مجلس حاضر نشد.
نخستین وظیفه مجلس اما تنظیم سندی بود که به قانون اساسی شهرت یافت. مظفرالدین شاه این سند را در چند روز قبل از مرگش امضا کرد که بعد از آن نیز نمایندگان وقت و تلاش شان را روی تهیه و تنظیم سند نهایی متمم قانون اساسی گذاشتند. محمدعلی شاه ابتدا از امضای متمم قانون اساسی سر باز می زد اما چون با اعتراض مردم در شهرهای بزرگ تهران، تبریز اصفهان، شیراز، مشهد، کرمانشاه و… روبه رو شد به مجلس ملی آمد و مهر سلطنتی را به متمم قانون اساسی زد.
انتخاب شوندگان ؟نماینده بودند. نامزدهای پارلمانی باید خواندن، نوشتن و تکلم به زبان فارسی را می دانستند. انتخابات ایالتی در دو مرحله انجام شد.
مجلس اول اما سرانجام پس از حمله قوای قزاق به مجلس در ۲ تیرماه ؟تعطیل شد. این اتفاق در دومین هفته رییس الوزرایی میرزا احمدخان مشیرالسلطنه اتفاق افتاد. کلنل لیاخوف روسی به دستور شاه مجلس اول را به توپ بست. به قزاق ها دستور شلیک داده شد و با توپ به خانه ظل السلطان که پایگاه اصلی انجمن آذربایجان بود حمله کردند. محمدعلی شاه با مشاوره نظامیان روس نقاط مختلف تهران برای برچیدن دم و دستگاه و فعالیت ها مشروطه خواهان را تحت کنترل گرفته بود. اعضای انجمن ها و نمایندگان مجلس می گریزند و قزاق ها مجلس و مسجد سپهسالار را به تصرف خود درمی آورند. این درگیری ؟کشته و ؟زخمی می دهد.
عده زیادی دستگیر و به باغ شاه اعزام می شوند از جمله آیت الله طباطبایی و آیت الله بهبهانی که دستگیر می شوند، عده یی دیگر از نمایندگان مثل تقی زاده به سفارت انگلستان پناهنده می شوند و عده یی مثل میرزا ابراهیم آقا وکیل تبریزی که به قتل رسیدند و بعضی مثل میرزا جهانگیرخان شیرازی مدیر جریده معروف صوراسرافیل و ملک المتکلمین واعظ معروف مشروطه خواه دستگیر شدند و به امر شاه در باغ شاه به قتل رسیدند.
این یادداشت در چارچوب همکاری سایت انسان شناسی و فرهنگ با روزنامه اعتماد در این روزنامه منتشر شده است.
پرونده ی «مشزوطه» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/11223
