مجادله در مورد قتل عام ها (لوموند دیپلماتیک: فوریه ۲۰۱۴)

میشل گیلی برگردان آریا نوری

از بیش از پانزده سال پیش تا کنون ، شرق جمهوری دموکراتیک کنگو ( RDC ) صحنه ی درگیری های خونین بین نیروهای نظامی مسلح است. اما مساله ی تنش زای دیگر این است که نقش آفرینان و ناظرین میدان تعداد قربانیان را بیش از اندازه ی واقعی آن عنوان و بعضا اعدادی عجیب و غریب را مطرح میکنند.

نسل کشی فراموش شده؟ آیا کشته شدن پنج میلیون انسان در جمهوری دموکراتیک کنگو نادیده گرفته شده است ؟ جدال پیرامون آمار قربانیان در منطقه ی دریاچه های بزرگ آفریقا از سال ۱۹۹۳ به بعد ، بین نهاد های کشور کنگو (۱) و جامعه ی جهانی شدیدتر شده است . به ابتکار سازمان غیر دولتی شناخته شده کمیته ی نجات جهانی (International Rescue Committee) که آلبرت انیشتن آن را در سال ۱۹۹۳ بنا نهاد ، بحث ارزیابی عمق و وسعت وقایع هم مطرح شده است. کمیته ی نجات جهانی در سال ۲۰۰۶ با صحبت از یک نسل کشی ، آمار ۴ میلیون کشته را مطرح کرد.(۲) نهادهایی مثل کاریتاس (Caritas) هم اصطلاح نسل کشی را به کار برده اند و در گزارش بحث برانگیز کمیساریای عالی حقوق بشر در سازمان ملل متحد که در تاریخ ۲۵ ماه اوت سال ۲۰۱۰ تسلیم بان کی مون ، دبیر کل این سازمان شد نیز از این اصطلاح استفاده شده. از آن زمان به بعد ، با مبالعه در آمار قربانیان، رقم ۵ میلیون به عنوان محتمل ترین عدد شناخته شده است در حالی که آمارگیری بی طرفانه دیگری از کشته شدگان رقمی متغیر بین ۵.۳ تا ۶ میلیون قربانی را مطرح میکند که به طور مشخص یادآور آمار یهودیان کشته شده بین سال های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ در اروپا است. برخی از سایت های اینترنتی حتی از ۱۲ میلیون کشته صحبت به میان می آورند ، عددی که بسیاری از کارشناسان آن را جنون آمیز میدانند.

به نظر نمیرسد که به کار بردن واژه ی « نسل کشی » با توجه به بار سنگین سیاسی ، قضایی و احساسی اش در رابطه با کنگو بی طرفانه باشد. این امر متاثر از توازن قوا بین کشورهای منطقه به ویژه جمهوری کنگو و رواندا (Rwanda) است. ذخایر معدنی این غول افریقا مسئله برانگیز است.در واقع تعقیب افرادی که مرتکب نسل کشی شده بودند این امکان را برای کیگالی (Kigali) مهیا کرده بود تا به این بهانه به کنگو نیرو اعزام کرده ، سال های زیادی در این کشور مانده و ثروت های آن را به تاراج ببرند.(۳) مساله ی اصلی کم اهمیت جلوه دادن کشتار توتسی (Tutsis) های رواندا و تضعیف پائول کاگامه (Paul Kagamé ) در مقام ریاست جمهوری بوده است.

نهادهای بین المللی تنها یک نسل کشی در دریاچه های بزرگ را به رسمیت میشناسند و آن هم کشتار توتسی ها ی رواندا ، در سال ۱۹۹۴ است که در جریان آن احتمالا بین هشتصد هزار تا یک میلیون نفر کشته شده اند. مخالفان رژیم رواندا اما با اشاره به کشتار هوتو ها (Hutus) توسط رژیم آقای کاگامه در طول فتح دوباره ی کشور از بهار سال ۱۹۹۴ به بعد ، صحبت از دو نسل کشی میکنند . ملی گراهای افراطی و مبارزان هوتو در کنگو این نظریه را که صحت آن بسیار جای بحث دارد عنوان میکنند. آقای آلدو آیلو (Aldo Ayello) نماینده ی ویژه ی سابق اتحادیه ی اروپا در مساله ی دریاچه های بزرگ عنوان میکند : « این شیوه ی در بین پرانتز قرار دادن کشتار توتسی ها و قتل عام هوتو های آزادی خواه در کنار آنها مانع از درک حوادثی میشود که قبل از این وقایع ، در زمان آنها یا پس از آنها رخ داده اند.»(۴)

حد و مرز قتل عامی که احتمال میرود انجام شده باشد از نظر مکانی و زمانی ، طبق تعابیر متفاوت است اما بیشتر به جمهوری کنگو در زمان جنگ های بزرگ آفریقایی (۵)مربوط می شود که بسیاری از کشورها و حدود ۵ سازمان سیاسی – نظامی بین سال های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۳ درگیرشان بوده اند (۶) . بیشتر این درگیری ها حول کیوو (Kivu ) جریان داشته اند و بخش اعظم قربانین پناهجویان هوتو هائی بوده اند که از رواندا به کنگو آمده بودند ( کیگالی با صراحت آنها را به عنوان مسببان نسل کشی معرفی میکند ) و همچنین شهروندهای کنگو. طبق اظهارات افراد مرتبط با نسل کشی در کنگو ، افراد به ندرت به وسیله ی گلوله یا در درگیری های مسلحانه کشته مشیدند : آنها که به میل خودشان به سمت نواحی جنگلی واقع در غرب کنگوی امروزه عقب نشینی کرده بودند اغلب از گرسنگی یا بیماری جان باخته اند. میزان مرگ و میر سالیانه در کنگو ۴۰ درصد از میانگین آمار آفریقای ساحلی بالاتر و به عدد ۲.۱ برای هر هزار نفر میرسد.(۷)

آیا این قربانیان شمارش شده اند و یا آیا آنها را کالبد شکافی کرده اند؟در موارد نادری فعالان انسان دوست یا ماموریت های رسمی نظارتی تواسته اند گورهای دسته جمعی ر اشناسایی کنند.دو مردم شناس بلژیکی که در نهاد توسعه و تحقیق علوم اجتماعی (Adrass) فعالیت میکنند نه تنها آمار خیلی بالای ارائه شده توسط همکاران خود و آی.آر.سی را صحیح نمی میدانند بلکه تعداد واقعی کشته ها را کمتر در نظر میگیرند.آندره لامبرت (André Lambert) و لوییس لوله تارت (Louis Lohlé-Tart ) آمار سه میلیون کشته را مضحک میدانند.طبق گفته ی آنها ، امید به زندگی و محلی که جنگها در آن جریان داشته است اجازه ی ارائه ی آماری با پایه ی علمی از کشته شدگان را میدهد و تعداد اصلی کشته شدگان ۱۸۳ هزار نفر می باشد.(۸)

به کاربردن اصطلاح نسل کشی به منظور بی ثبات کردن رژیم آقای کاگامه صورت میپذیرد : نظریه پردازانی که حرف از نسل کشی میزنند اغلب با رقبای این شخص ارتباط دارند و دشمنان رژیم کیگالی به صورت دائم از کشته های کنگو استفاده ی ابزاری میکنند. استدلال اصلی نظریه پردازان نسل کشی به آمار و میزان جمعیت تکیه دارد در حالی که مطابق کنوانسیون ژنو در سال ۱۹۴۸ « نسل کشی به عملی اطلاق میشود که به منظور نابودی قسمتی از یک گروه ملی ، قومی ، نژادی ، مذهبی و امثال اینها ، یا همه ی آن انجام میشود.» به همین علت است که ارائه ی آمار به تنهائی دلیلی بر وجود نسل کشی نیست و انگیزه آنهائی که این اصطلاح را مطرح می کنند نقشی اصلی در این بین ایفا میکند. پناهندگان هوتو و شهروندان کنگو که به دنبال جنگ کشته شده اند قربانیان حاشیه ای نبردی هستند که آنها را به عنوان یک گروه هدف قرار نمیداده است. آنها به تاریخ این « کشتارهای جمعی » تعلق دارند که خاطره ی نامعلوم آنها همچنان تحت استفاده های ابزاری بی شماری توسط ایدئولوژی های گوناگون است.

۱-

www.digitalcongo.net

۲-

« Mortalité en République démocratique du Congo.La crise continue », IRC, New York, 2006, www.rescue.org

۳-

Colette Braeckman, « Guerre sans vainqueurs en République démocratique du Congo », Le Monde diplomatique, avril 2001.

۴-

Courrier international, Paris, décembre 2010.

۵-

Filip Reyntjens, La Grande Guerre africaine.Instabilité, violence et déclin de l’Etat en Afrique centrale (1996-2006), Les Belles Lettres, coll. « Le bruit du monde», Paris, 2012.

۶-

Angola, Burundi, Namibie, Ouganda, RDC, Rwanda, Tchad, Zimbabwe.

۷-

« Mortality in the Democratic Republic of Congo : A nationwide survey», The Lancet, vol. 367, n 9504۴, Londres, ۷ janvier 2006.

۸-

L’étude est disponible à Adrass.net

پرونده «لوموند دیپلماتیک» در انسنا شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139