ماخذشناسی فلسفه برای کودکان

سارا جوان محجوب
زهره نظام محله

ویراست اول
بهار ۱۴۰۰

مقدمه :
ممکن است روزهای اخیر مباحثی با عنوان فلسفه برای کودکان به گوشتان خورده باشد و یا مواجه شده اید با اینکه صحبت و پرداختن درباره آن باب شده است. اما شاید برای شما که تازه می خواهید وارد این حوزه شوید و برایتان نو و هیجان انگیز باشد این سوال مطرح است که فلسفه برای کودکان چه می خواهد بگوید؟
اواخر سالهای ۱۹۶۰، وقتی متیو لیپمن در دانشگاه کلمبیا در رشته فلسفه مشغول تدریس بود متوجه شد دانشجویانش در استدلال و قضاوت دچار کاستی هستند. بنابراین به این نتیجه رسید که آنها نیاز به تقویت قدرت تفکر و استدلال دارند اما به نظر می رسید که سن دانشجویانش برای دستیابی به این مهارت کمی دیر بود چرا که برای پرورش آن باید از همان کودکی آغاز کرد.
پس از پیامدهای این مواجهه لیپمن با مسئله موجود شکل گیری و بنیان گذاری فلسفه برای کودکان (فبک) شد. هدف فلسفه برای کودکان آموزش تفکر عمیق و فکرپروری است که به کودک این توانایی را می دهد تا استدلال کند، دست به داوری بزند، تفکر انتقادانه، خلاقانه و مراقبتی داشته باشد.
در ایران با توجه به رویکردهای آموزشی که در مدارس با آن مواجه هستیم و در برخی موارد توجه و احساس نیاز به تغییر در این زمینه که به نظر با آزمون های تیمز و پرلز خود را بیشتر نشان داد رفته رفته جامعه آموزشی و متصدیان آن را برآن داشت که آن را به کارگیرند که در زمان کنونی موسسات خوبی را در سطح کشور داریم که محکم و با جدیت این امر را پی گرفته اند.
فلسفه برای کودکان به فرزندانمان می آموزد که به جای اینکه مباحث را طوطی وار بیاموزند، در گفت و گوی جمعی خودشان مسائل را کشف کنند و مستقل بیاندیشند در نتیجه در آینده به جای ترس از مسائل به صورت موشکافانه در صدد شناخت مسائل و حل آنها خواهند رسید. به آنها خواهد آموخت که برای نظرات و ایده هایشان دلیل بیاورند، روحیه پرسشگری را در خود تقویت کنند. دلایل درست و نادرست را ارزیابی کنند و ایده های جدید خلق کنند. اینها مختصری از هزار مواردی ست که فلسفه برای کودکان روشن کننده راه آن است.

حال در این مجال، منابعی که به این حوزه پرداخته است را برای افرادی که می خواهند در این زمینه کار و فعالیتی داشته باشند و هنوز آغاز راه هستند جمع آوری کرده ایم و امیدواریم که راهگشا باشد.

کتاب های موجود در مورد فلسفه برای کودکان :

 برنی فیه، اسکار، ۱۳۸۸، مجموعه کودکان فیلسوف (خوشبختی یعنی چه؟)، ترجمه: آرزو نیراحمدی، تهران: شهر تاش
 برنی فیه، اسکار، ۱۳۸۸، مجموعه کودکان فیلسوف (احساسات یعنی چه؟)، ترجمه: آرزو نیراحمدی، تهران: شهر تاش
 برنی فیه، اسکار، ۱۳۸۸، مجموعه کودکان فیلسوف (شناخت یعنی چه؟)، ترجمه: آرزو نیراحمدی، تهران: شهر تاش
 برنی فیه، اسکار، ۱۳۸۸، مجموعه کودکان فیلسوف (من یعنی چه؟)، ترجمه: آرزو نیراحمدی، تهران: شهر تاش
 برنی فیه، اسکار، ۱۳۸۸، مجموعه کودکان فیلسوف (خوب و بد یعنی چه؟)، ترجمه: آرزو نیراحمدی، تهران: شهر تاش
 لابه، برژیت و میشل پوش، ۱۳۸۶، فلسفه به زبان ساده ۱ (چگونه دنیا را متحد کنیم؟)، ترجمه: پروانه عروج نیا، تهران: نشر آسمان خیال
 لابه، برژیت، ۱۳۹۶، فلسفه به زبان ساده (من و دنیای درونم)، ترجمه: مرجان حجازی فر، تهران: نشر آسمان خیال
 لابه، برژیت و میشل پوش، ۱۳۹۴، فلسفه به زبان ساده (من و دنیای بیرونم)، ترجمه: زهره ناطقی، تهران: نشر آسمان خیال
 تسلر، الیزابت و بریگیت کولخ، ۱۳۹۰، من و دنیای احساساتم! ترجمه: ملیحه شکوهی، تهران: نشر آسمان خیال
 لابه، برژیت و میشل پوش، ۱۳۸۸، فلسفه به زبان ساده (دنیایی را تصور کن که …)، ترجمه: پروانه عروج نیا، تهران: نشر آسمان خیال
 بریستروم، گانیلا، ۱۳۹۲، مجموعه داستان های الفی اتکینز(الفی اتکینز به مدرسه می رود)، ترجمه: علی توکلی، تهران: آفرینشگر
 بریستروم، گانیلا، ۱۳۹۵، مجموعه داستان های الفی اتکینز(الفی اتکینز به وسایل خانه دست نمی زند؟)، ترجمه: علی توکلی، تهران: آفرینشگر
 بریستروم، گانیلا، ۱۳۹۲، مجموعه داستان های الفی اتکینز(الفی اتکینز با دوستش آشتی می کند)، ترجمه: علی توکلی، تهران: آفرینشگر
 بریستروم، گانیلا، ۱۳۹۲، مجموعه داستان های الفی اتکینز(تو ترسویی الفی اتکینز؟)، ترجمه: علی توکلی، تهران: آفرینشگر
 وایزمن، برنارد، ۱۳۹۱، موریس موسه (ویژه کلاس های آموزش فلسفه برای کودکان)، ترجمه: فرزانه شهر تاش و حسام سبحانی طهرانی، تهران: نشر شهرتاش
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (دردسرهای من در راه سولاسولیو)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (وقتی هورتون صدای “هو” شنید)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (گربه با کلاه)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (ماروین کی مونی خواهش می کنم همین حالا برو)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (لوراکس)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (اگر سیرک دست من بود)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (اسنیچ های با ستاره و اسنیچ های بی ستاره و قصه های دیگر)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 دکتر زیوس، ۱۳۹۲، قصه های یک جورکی (وای! چه جاها که خواهی رفت)، ترجمه: رضی هیرمندی، تهران: نشر افق
 آدامز، کریستین و رابرت جی. بوچ، ۱۳۹۵، راهنمای کودک برای داشتن اعتماد به نفس (بالا بردن اعتماد به نفس)، ترجمه: برزو سریزدی، تهران: نشر صابرین
 برگمن، گریگوری، ۱۳۹۴، کتاب کوچک فلسفه (حکمت بزرگترین اندیشمندان جهان به زبانی خودمانی)، ترجمه: کیوان قبادیان، تهران: نشر اختران
 مورلون، جانا، ۱۳۹۸، کودک فلسفی (پرورش توان فکری و فلسفی کودکان)، ترجمه: مرتضی براتی، تهران: نشر لگا
 مورلون، جانا و مایکل باروز، ۱۳۹۸، پرسشگری و گفت و گو با کودکان و نوجوانان (فلسفه در آموزش)، ترجمه: مرتضی براتی، تهران: نشر لگا
 اسمیت، جان، ۱۳۹۶، آب- بابا … افلاطون (مباحثه، تفکر و فلسفه در کلاس های ابتدایی)، ترجمه: مجید کمالی و هاجر هاشم زاده، تهران: نقد فرهنگ
 ادموندز، دیوید و نایجل واربرتن، ۱۳۹۷، بفرمایید فلسفه! (۲)، تاریخ فلسفه به روایت فیلسوفان معاصر، ترجمه: میثم محمد امینی، تهران: نشر کرگدن
 فیشر، رابرت، ۱۳۹۸، بازی هایی برای فکر کردن، ترجمه: مبینا شاهری لنگرودی، تهران: نشر کرگدن
 ناجی، سعید و سمانه عسکری، ۱۳۹۷، راهنمای انیمیشن هایی برای کلاس فلسفه برای کودکان، تهران: نشر کرگدن
 ناجی، سعید و سمانه عسکری و فاطمه یونسی، ۱۳۹۸، کندوکاو فلسفی برای نوجوانان (داستان و راهنما)، تهران: نشر کرگدن
 لیسستر، مل و دنیس تیلور، ۱۳۹۷، تفکر نقادانه برای کودکان (رشد مهارتهای فکرورزی در پیش دبستان و دبستان)، ترجمه: روح الله کریمی و فائزه رودی، تهران: نشر کرگدن
 باروز، مایکل، ۱۳۹۵، طرح دس های “فلسفه برای کودکان” مناسب کلاس های “تفکر و پژوهش” و “تفکر و سبک زندگی”، ترجمه: مرتضی براتی، تهران: نشر شهرتاش
 صادقی هاشم‌آبادی، محمد، ۱۳۹۳، آشنایی با فلسفه برای کودکان ۱، کاشمر: انتشارات آب و آیینه
 صادقی هاشم‌آبادی، محمد، ۱۳۹۶، آشنایی با فلسفه برای کودکان ۲، کاشمر: انتشارات آب و آیینه
 پیرانی، ذبیح و محمد عباسی، ۱۳۹۵، آموزش فلسفه برای کودکان، تهران: سبزرایان گستر
 اسپیدکار، محبوبه، ۱۳۹۱، آینه حواس (روشی برای پرورش تفکر فلسفی در کودکان و نوجوانان)، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
 دلبری، مجید، ۱۳۹۹، اثربخشی فلسفه برای کودکان بر تفکر خلاق و خودکارآمدی، تهران: انتشارات ماهواره
 قائدی، یحیی، ۱۳۹۴، ارزشیابی در فلسفه برای کودکان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 حیدری ابهری، غلامرضا، ۱۳۹۴، از این بهتر نمی شد!، قم: نشر جمال
 رشتچی، مژگان، ۱۳۹۴، اصول تسهیل گری و ویژگی های تسهیل گر حلقه کندوکاو، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 سلحشور، ماندانا، ۱۳۹۰، الفبای زندگی برای کودکان، تهران: نقش و نگار
 لیپمن، متیو، ۱۳۹۵، الفی، ترجمه: فاطمه یونسی و شیوا شفایی، تهران: حکمت سینا
 رهنما، اکبر و علی رحیمی، ۱۳۹۷، امکان بومی سازی عناصر فلسفه برای کودکان، تهران: انتشارات راه دکتری
 وارتنبرگ، توماس ای، ۱۳۹۸، ایده های بزرگ برای بچه های کوچک: آموزش فلسفه از دریچه ادبیات کودکان ویژه معلمان پیش دبستانی و دوره ابتدایی، ترجمه نسرین ابراهیمی لویه، تهران: شهر تاش
 هدایتی، مهرنوش، ۱۳۹۶، به کودکان اعتماد کنیم: مبانی روان شناسی رشد شناختی در برنامه فلسفه برای کودکان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 نهانی پور، قربان، ۱۳۹۸، پرورش تفکر نقدی در کودکان پنجم و ششم ابتدایی براساس طرح «فلسفه برای کودکان» (با تاکید بر روش لیپمن)، استهبان: سته بان
 کریمی، روح الله، ۱۳۹۴، حلقه کندوکاو اخلاقی: تربیت اخلاقی در برنامه فلسفه برای کودکان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 وایت، دیوید.ای، ۱۳۹۶، حیات آزموده: فلسفه پیشرفته برای کودکان، ترجمه: اکبر رهنما و احمد لک، تهران: نوآوران سینا (موسسه فرهنگی هنری هنر مهر ایده)
 لابه، بریژیت و میشل پوش، ۱۳۹۷، خشونت و عدم خشونت، ترجمه: مهناز رهنمایان، تهران: موسسه فرهنگی هنری اورنگ آفرین
 مرادی، ماریه و بهناز پروین، ۱۳۹۲، زنگ فلسفه: راهنمای مربی فلسفه برای کودکان، تهران: نشر علم
 حیدری ابهری، غلامرضا، ۱۳۹۴، فکر، کودک، فلسفه: آغازی برای پرورش تفکر کودکان، قم: نشر جمال
 مهدی، پرویزی، ۱۳۹۲، فلسفه اسلامی: طرح درس هایی برای آموزش به کودکان، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
 هاشمی، مسعود، ۱۳۹۹، فلسفه و تفکر مراقبتی برای کودکان (تفکر ارزشی و همدلانه)، خرم آباد: قلم اعظم
 کم، فیلیپ و دیگران، ۱۳۹۶، فلسفه ورزی با کتاب های تصویری، ترجمه: فرزانه شهر تاش، تهران: شهرتاش
 …….، ۱۳۹۹، گفت و گوهایی درباره تاریخ، مبانی نظری، و نحوه اجرای برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان «چشم اندازهای جهانی»، ترجمه حمیدرضا محمدی، تهران: نشر نی
 لیپمن، متیو، ۱۳۹۵، مارک: داستانی فلسفی برای دانش آموزان پایه ۱۱و ۱۲ بر اساس برنامه فلسفه برای کودکان کاوشگری اجتماعی، ترجمه: یحیی قائدی و معصومه رمضانی، تهران: دانشگاه خوارزمی
 رستمی، کاوه، ۱۳۹۸، مجموعه داستان های فلسفی، تهران: انتشارات پرکاس
 ستاری، سید علی،۱۳۹۳، نقد مبانی فلسفی: فلسفه برای کودکان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
 کتلناتو، پیتر، ۱۳۹۱، هنر امیلی: ویژه کلاس ای آموزش فلسفه برای کودکان، ترجمه حسام سبحانی طهرانی، فرزانه شهرتاش، تهران: شهر تاش
 پروین، بهناز، ۱۳۹۶، یک دو سه فلسفه برای کودکان پیش از دبستان، تهران: طراحان ایماژ
 لیونی، لئو، ۱۳۹۱، فردریک، ترجمه حسام سبحانی طهرانی و فرزانه شهرتاش، تهران: شهرتاش
 گوت، بریس نایجل، ۱۳۹۲، فلسفه برای کودکان خردسال راهنمای عملی، ترجمه ذبیح پیرانی، شکوه السادات بنی جمالی و علی رحمانی، اراک: دانشگاه آزاد اسلامی
 ویلمز، مو، ۱۳۹۱، نافل بانی: ویژه کلاس های آموزش فلسفه برای کودکان، ترجمه فرزانه شهرتاش و حسام سبحانی طهرانی، تهران: شهرتاش
 ناجی، سعید و سمانه عسکری، ۱۴۰۰، بازی های فکری-فلسفی، تهران: نشر کرگدن
 ……، ۱۴۰۰، داستانهای فکری و فلسفی برای کودکان و نوجوانان ۱، ترجمه: مرتضی براتی، تهران:نشر لگا
 ……، ۱۴۰۰، داستانهای فکری و فلسفی برای کودکان و نوجوانان ۲، ترجمه: مرتضی براتی، تهران:نشر لگا
 ……، ۱۴۰۰، داستانهای فکری و فلسفی برای کودکان و نوجوانان ۳، ترجمه: مرتضی براتی، تهران:نشر لگا
 لیپمن، متیو، ۱۳۹۴، لیزا، ترجمه حمیده بحرینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 باجن، ری.ون.دن. برینک، ۱۳۹۴، تفکر انتقادی در کلاس درس، ترجمه: سعید ناجی و فاطمه کیکاووسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 لیپمن، متیو، ۱۳۹۴، پیکسی، ترجمه: یحیی قائدی و اسفندیار تیموری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 فیشر، رابرت، ۱۳۹۴، داستانهایی برای فکر کردن، ترجمه: جلیلی شاهرودی لنگرودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 لیپمن، متیو و آن مارگارت شارپ، ۱۳۹۴، غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی، ترجمه: روح الله کریمی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 ناجی، سعید، ۱۳۹۴، داستانهایی برای کندوکاو فلسفی (۱)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 ناجی، سعید، ۱۳۹۴، داستانهایی برای کندوکاو فلسفی (۲)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 ناجی، سعید، ۱۳۹۴، راهنمای داستانهای کندوکاو فلسفی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 ……….، ۱۳۹۴، داستانهایی برای پرورش فکر، ترجمه مبینا شاهری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 ناجی، سعید، ۱۳۹۴، کودک فیلسوف(لیلا)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 ناجی، سعید، ۱۳۹۴، اصول تسهیلگری و ویژگی های تسهیلگر حلقه کندوکاو، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 رشتچی، مژگان، ۱۳۹۴، تفکر نقادانه در عمل؛ مهارتهای گفت و گوی موثر در کلاس درس، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 مجیدحبیبی، لیلا، ۱۳۹۴، داستانی برای کندوکاو، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 دهنوی، مرادیاری، ۱۳۹۴، درآمدی بر برنامه فلسفه برای کودکان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 کم، فیلیپ، ۱۳۹۸، داستانهای فکری (۱): کندوکاوی فلسفی برای کودکان، با ۷۴ فعالیت برای دانش آموزان دوره های ابتدایی، ترجمه: فرزانه شهرتاش، مژگان رشتچی، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر
 کم، فیلیپ، ۱۳۹۱، داستانهای فکری (۱)، کندوکاوی فلسفی برای کودکان: کتاب راهنمای معلم (تمرین)، ترجمه: احسانه باقری، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر
 خسرونژاد، مرتضی، ۱۳۹۶، داستانهای فکری: مجموعه ده داستان تصویری، آستان قدس رضوی: به نشر
 هاوت ، میس وان، ۱۳۹۹، احساس امروز من: تصویر خوانی و بلند خوانی برای کودکان ۲ تا ۵ سال، ترجمه: مرسده عامری، تهران: آبشار
 هاوت ، میس وان، ۱۳۹۹، آرزوی امروز من: تصویر خوانی و بلند خوانی برای کودکان ۲ تا ۵ سال، ترجمه: مرسده عامری، تهران: آبشار
 هاوت ، میس وان، ۱۳۹۹، دوستان امروز من: تصویر خوانی و بلند خوانی برای کودکان ۲ تا ۵ سال، ترجمه: مرسده عامری، تهران: آبشار
 برنی فی، اسکار، ملون، ایزابل، ۱۳۹۵، فلسفیدن با ملانصرالدین، ترجمه: روح الله کریمی. تهران: حکمت سینا
 وردیک، الیزابک، ۱۳۹۷، زبان برای رنجاندن نیست، ترجمه: خورشید همتی آهویی، تهران: شرکت انتشارات فنی ایران
 ان مارگارت شارپ، لورنس اسپلیتر، ۱۳۸۷، بیمارستان عروسکها، ترجمه: فقرزانه شهرتاش، نسرین ابراهیمی لویه، تهران: شهرتاش
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، مغز شبیه باغ است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، دوستی شبیه الاکلنگ است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، نگرانی شبیه ابر است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، مغز شبیه باغ است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، خشم شبیه سپر است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، عشق شبیه درخت است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، اینترنت شبیه چاله است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، مغز شبیه باغ است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 آینز، شونا، ۱۳۹۸، زمین بازی شبیه جنگل است، ترجمه: احمد تصویری، تهران: مهرسا
 هادسون، شرول ویلیس، ۱۳۹۸، با پولم هدیه هم میخرم، ترجمه: سودابه فرخنده، تهران: قدیانی
 هادسون، شرول ویلیس، ۱۳۹۸، به اندازه پولم خرید می کنم، ترجمه: سودابه فرخنده، تهران: قدیانی
 جانسون، دی بی، ۱۳۹۹، کلبه ام را ساده می سازم، ترجمه: سودابه فرخنده، تهران: قدیانی
 پارک، یونا، ۱۳۹۵، سگ نگهبان و گرگ چمنزار، ترجمه: حسین شیخ رضایی، تهران: فاطمی
 گریوز، سو، ۱۳۹۷، تقصیر آستینم بود، فریبا رءوفیان، تهران: انتشارات نردبان
 تن، ساته، ۱۳۹۸، من میتوانم، ترجمه: رضوان خرمیان، تهران: مبتکران
 برنی فیه، اسکار، ۱۳۸۸، زیبایی و هنر یعنی چه؟، ترجمه: آرزو نیر احمدی، تهران: شهرتاش
 لابه، برژیت و بریر، دوپونت، ۱۳۹۵، رویا و واقعیت، ترجمه: مهناز رهنماییان، تهران:موسسه فرهنگی اورنگ تفرین
 لابه، برژیت و میشل پوش، ۱۳۹۵، کارو پول، ترجمه: مهناز رهنماییان، تهران:موسسه فرهنگی اورنگ تفرین
 وجنبرنستین، استن، ۱۳۹۹، پول علف خرس نیست، ترجمه: هایده کروبی. تهران: انتشارات فنی ایران
 عابدی در چه، منیره و کشانی، مهدیه، ۱۳۹۷، بازی¬های آموزشی بریا تفکر خلاق. تهران: انتشارات یارمانا
 بوکت، استیون، ۱۳۹۰، ۱۰۰ نکته آموزشی برای آموزش مهارتهای تفکر، تهران: قدیانی
 سوییت لند، دارلین واستونبرگ، ۱۳۹۸، کتاب آموزش تفکر به کودکان و نوجوانان، تهران: انتشارات فیروزه
 فیشر، رابرت،۱۳۸۷، آموزش تفکر به کودکان، ترجمه: مسعود صفایی مفدم، افسانه نجاریان، تهران: رسش

پایان
ویراست اول