ماخذشناسی فتوت‌نامه‌ها و جوانمردان

ماخذشناسی فتوت نامه ها و جوانمردان

ازآنجایی که سالیان کوتاهی است که عده¬ای به جمع¬آوری فتوت¬نامه¬های اصناف گوناگون پرداخته¬اند و مآخذ اندکی در مورد این موضوع وجود دارد، نگارنده تصمیم گرفت به جمع¬آوری مآخذ آن پرداخته تا به این وسیله فهرستی هر چند اندک در اختیار محققین این موضوع قرار دهد تا کار پژوهش را هموارتر کرده و همچنین در جهت پیش بردن پایان¬نامه¬ی خود از آن بهره گیرد.

روش کار مبتنی بر جستجوی کتابخانه¬ای و استفاده از سایت نمایه، و سایت magiran برای جستجوی مقالات بود. همچنین از سایت http://the Oriental Institute, University of Oxford بهره¬ی بسیار برد و توانست مقالاتی هرچند اندک گردآوری کند. متاسفانه در این زمینه بسیار کم پژوهش صورت گرفته است و در سایت هیچ یک از دانشگاه¬های جهان از جمله کلمبیا، سن¬پترزبورگ، نیویورک،گوتینگن، ادبنبرگ،لیدن، دورهام و …… نتوانستم هیچ مطلبی بیابم. شاید بتوان گفت شاخص¬ترین کارهای انجام شده تلاش¬های آقای مهران افشاری در جهت معرفی فتوت¬نامه¬ها و دو یا چند اثر ایران¬شناس معروف، آقای هانری کربن باشد. تعداد مقالات نوشته شده بسیار بیشتر از کتاب¬های تالیفی بود ضمن اینکه موضوع فتوت و جوانمردی با عیاران و آیین¬های عیاری خلط شده است که جدا کردن این دو از هم خود موضوع یک پایان¬نامه است.

طبق نظر مرحوم مهرداد بهار آیین مهر بسیار بر آیین¬های رایج در میان فتیان و جوانمردان تاثیرگذار بوده است. به همین منظور نگارنده مستند ” گود زورخانه” به کارگردانی آقای هژیر داریوش را در کار خود ضمیمه کرده تا بازگوکننده¬ی بخشی از آیین پهلوانی در ایران و تاثیرپذیری آن از مهر باستانی باشد. حضرت علی که پیشوای فتیان و جوانمردان است و در گود زورخانه یا علی گویان از او مدد می¬جویند صورت تغییر یافته¬ی یا مهر است که به خوبی در این مستند بازتاب یافته است.

منابع و مآخذ
۱. —————– (۱۳۴۸). «آیین عیاری»، مجله¬ی سخن، دوره¬ی نوزدهم.
۲. «آیین فتوت در صنف قلمکارسازان»، جمهوری اسلامی، ص ۱۱.
۳. «آیین فتوت و عیاری با نگاهی به فتوت‎نامه عبدالرزاق کاشی»، اطلاعات، ۸ اردیبهشت، ص ۶.
۴. اسحاق کوپایی، فاطمه زهرا (۱۳۸۷). «آیین فتوت»، فصلنامه رشد آموزش و پرورش، شماره ۸۵، ص ۳۴.
۵. اشتری تفرشی، عزت‎ا… (۱۳۷۹). نهضت عیاران از آغاز تا دوره پهلوی دوم، تهران: آوای نور.
۶. افشاری، مهران (۱۳۷۶). «فتوت¬نامه¬ی سپاهی¬گران»، یاد بهار، نشر آگه.
۷. افشاری، مهران و مداینی، مهدی (۱۳۸۱). چهارده رساله در باب فتوت و اصناف، تهران: نشر چشمه.
۸. ————————– (۱۳۸۲). فتوت‎نامه‎ها و رسائل خاکساریه (سی رساله)، تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
۹. ————————– (۱۳۸۴). آیین جوانمردی: مرام و سلوک طبقه عامه ایران، تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
۱۰. انصاف پور، غلامرضا (۱۳۵۳). تاریخ فرهنگ زورخانه و گروه¬های اجتماعی زورخانه¬رو، تهران.
۱۱. برنجیان، شاپوررضا (۱۳۸۴). «مفاهیم جوانمردی»، ماهنامه فروهر، سال چهلم، شماره ۱۱-۱۲.
۱۲. بسطامی، مجید(۱۳۸۲). «اصول اخلاقی جوانمردان»، اعتماد،۱۳ آذر،۱۲.
۱۳. بلوکباشی،علی (۱۳۸۳). «پدیده¬ای به نام لوطی و لوطیگری در حیات اجتماعی تاریخ ایران»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره ۸ و ۹: ۹۹-۱۰۵.
۱۴. بهار، محمدتقی (؟). «اندر آیین جوانمردی»، اطلاعات.
۱۵. بی‎آزار شیرازی، عبدالکریم (۱۳۸۶). «پیشوای فتوت و جوانمردی»، جام جم. ۱۰ مهر.
۱۶. بیضایی، حسین (۱۳۸۲). «ورزش باستانی و تصوف»، تاریخ ورزش باستانی ایران، تهران:زوار، ۲۵- ۳۰.
۱۷. پرتو بیضایی کاشانی، حسین (۱۳۳۷). تاریخ ورزش باستانی در ایران (زورخانه)، تهران: چاپخانه¬ی حیدری.
۱۸. جاوید، هوشنگ (۱۳۸۷). «جوانمردان داستان‎پرداز»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۲۸.
۱۹. جعفری، محمد (۱۳۸۷). «جنبه‎های هنری در فتوت‎نامه سلطانی»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۲۲.
۲۰. حاکمی، اسماعیل (؟). «آیین فتوت و جوانمردی»، کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۱.
۲۱. ————- (۱۳۸۴). «آیین فتوت و عیاری»، اطلاعات.
۲۲. ————- (۱۳۸۴). «حافظ و آیین عیاری و جوانمردی»، حافظ، شماره ۳.
۲۳. ————- (۱۳۸۲). آیین فتوت و جوانمردی، تهران: اساطیر.
۲۴. حجتی، حمیده(۱۳۷۸). «فتوت¬نامه¬ی سلطانی»، دانشنامه¬ی ادب فارسی:ادب فارسی در افغانستان۳، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۷۵۰- ۷۵۱.
۲۵. حسینی، مجید (۱۳۸۷). آیین پهلوانی، تهران: کتاب مسافر.
۲۶. حصوری، علی (۱۳۸۷). جوانمردان و تاریخ، تهران: چشمه.
۲۷. حکیمی، محمود (۱۳۸۱). همراه با عارفان، عیاران و جوانمردان، تهران: حریر.
۲۸. خانی، رضا (۱۳۸۲). کشکول حکایات: اندر احوالات حیوانات، جوانمردان، توانگران، خواص و عوام، تهران: آهنگ صبح.
۲۹. خرقانی، ابوالحسن علی بن احمد (۱۳۷۹). «ابوالحسن خرقانی و آیین فتوت»، فرهنگ قومس، سال سوم، شماره ۵.
۳۰. خزایی، محمد (۱۳۸۷). «جایگاه اصناف فتوت در هنر ایران»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۱۸.
۳۱. خواندمیر، غیاث¬الدین (۱۳۵۳). حبیب¬السیر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، با مقدمه جلال¬الدین همایی، ج۴، تهران: خیام.
۳۲. خواند میر، محمد بن خاوند شاه بلخی (۱۳۷۳). روضه¬الصفا، تهذیب و تلخیص عباس زریاب، ۲ج، تهران: علمی.
۳۳. الدسوقی، عمر (۱۹۵۹م). الفتوه عندالعرب او احادیث الفروسیه و مثل العلیاء، قاهره: مکتبه نهضه المصر.
۳۴. دلدار بناب: امیرحسین (۱۳۸۴). عیاران در تاریخ ایران، تبریز: احرار.
۳۵. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (۱۳۷۵). «نگاهی، فتوت‎نامه، میرسیدعلی همدانی»، آشنا، سال پنجم، شماره ۲۰، ص ۷۷-۸۰.
۳۶. رئیس‎نیا، رحیم (۱۳۸۳). نهضت‎های آرمانی هم‎پیوند و بدرالدین، تهران: مبنا.
۳۷. رشیدی، آشجردی، مرتضی. «جوانمردی، اندیشه‎ای فراسوی مرزها»، کیهان فرهنگی، شماره ۱۷۷.
۳۸. ———— (۱۳۷۷). «عیار عیار در ترازوی لفظ و معنی: تاملی در معنی لغوی عیار و عیاری»، کیهان فرهنگی، سال پانزدهم، شماره ۱۴۷: ۵۳-۵۲.
۳۹. ریاض، محمد (۱۳۸۲). فتوت‎نامه: تاریخ، آیین، آداب و رسوم، به انضمام رساله فتویه علی همدانی به اهتمام عبدالکریم جربزه‎دار، تهران: اساطیر.
۴۰. سلمی. ابوعبدالرحمن (؟). جوانمردی و جوانمردان: کتاب الفتوه، ترجمه قاسم انصاری، قزوین: حدیث امروز.
۴۱. شرفی، محبوبه. «سازمان فتیان ونقش خلیفه عباسی در احیای آن»، ایران شناخت، شماره ۶.
۴۲. شکری، هوشنگ (۱۳۸۵). عیارات (نینجاهای ایرانی)، تبریز: احرار.
۴۳. صادقی¬نیا، ابراهیم (۱۳۷۷). «نهضت¬ها و جمعیت¬های سری ایرانیان: جنبش¬های بعد از اسلام، فتیان و بکتاشیه»، فراماسونری و جمعیت¬های سری در ایران: نگاهی به خیانت¬های فراماسون¬ها در تاریخ ایران، تهران: هیرمند، ۱۲۱.
۴۴. صالح‎بن جناح و مروان‎بن جناح (؟)، الادب و المروه: با تحقیق در فراز و فرود فتوت و جوانمردی، تصحیح و ترجمه محمد دامادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
۴۵. صدیق ایمانی، مصطفی (۱۳۸۷). « آیین جوانمردی، زورخانه و ورزش باستانی در روند تاریخ»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۴۲.
۴۶. صراف، مرتضی (۱۳۷۰). رسایل جوانمردان: مشتمل بر ۷ فتوت‎نامه، تهران: معین، انجمن ایران‎شناسی فرانسه.
۴۷. طوسی، نصیرالدین (۱۳۶۴). اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
۴۸. عباسعلی، اختری (۱۳۸۶). «جوانمردان و جوانمردی»، تهران: بلند.
۴۹. علاقه، فاطمه. «مروری بر فتیان و فتوت‎نامه‎ها»، فصلنامه فرهنگ، شماره ۲۶-۲۵.
۵۰. العزاوی، عباس (۱۹۴۹). الکاکائیه فی التاریخ، بغداد: شرکت التجار الطباعه المحدود.
۵۱. عوفی، محمد (۱۳۸۶). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، با مقدمه امیر بانو، مصفا کریمی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
۵۲. فرامرز بن خداداد (۱۳۶۲). سمک عیار، با مقدمه پرویز خانلری، تهران: آگاه.
۵۳. فلاحی، کیومرث (۱۳۷۵). «آیین جوانمردی و سیره جوانمردان»، آینه استان، شماره یک:۳۶-۴۸.
۵۴. فیوضات، ابراهیم (۱۳۷۷). «وضع آموزش در دوره¬ی اسلامی: آیین فتوت و اثرات آن بر آموزش حرفه-ها»، بررسی نظام استاد شاگردی در ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۵۷-۶۱.
۵۵. کرمی، محمد حسین و حسام¬پور، سعید (۱۳۸۴). «تصویر و جایگاه زن در داستان¬های عامیانه سمک عیار و داراب¬نامه»، مجله¬ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره ۴۲: ۱۳۶-۱۲۵.
۵۶. کاشی، عبدالرزاق. «نور فطرت بر تاریکی: گلگشتی در فتوت‎نامه عبدالرزاق»، حزب‎الله.
۵۷. کاشی، کمال‎الدین عبدالرزاق (۱۳۶۹). تحفه‎الاخوان فی خصائص الفتیان، مقدمه و تصحیح محمد دامادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
۵۸. کاظمینی، کاظم (۱۳۴۳). نقش پهلوانی و نهضت، یاری در تاریخ اجتماعی و حیات سیاسی ملت ایران، تهران: بی‎نا.
۵۹. ————– (۱۳۴۹). عیاران: با ویژگی‎های پهلوی از تاریخ اجتماعی و قومی ایران، تهران: بی‎نا.
۶۰. کربن، هانری (۱۳۶۳). آیین جوانمردی، ترجمه احسان نراقی، تهران: نشر نو.
۶۱. ————. «عیاران، شوالیه‎های ایرانی»، ترجمه احسان نراقی، اطلاعات.
۶۲. کیانی، محسن (۱۳۸۰). تاریخ خانقاه در ایران، تهران:طهوری، ۴۸۱- ۴۸۶.
۶۳. کریمیان سروشتی، نادر (۱۳۸۰). «پژوهشی درباره اهل فتوت»، کتاب ماه هنر.
۶۴. تشنر، گوستاو فرانتس. «کمان گروهه فتوت»، ترجمه مظفر بختیار، فصلنامه فرهنگ، شماره ۱۳.
۶۵. گئورکیان، خاجیک (۱۳۸۶)، «مقایسه کلیت فتوت ایران با شه‎سواران اروپا»، دو فصلنامه و سخن عشق، سال نهم، شماره ۳۳-۳۴.
۶۶. گوردون براون، آرتور (۱۳۸۷). «جوانمردی و افسانه‎های آرتور»، ترجمه فریبا شاملو، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۶۴.
۶۷. گولپینارلی، عبدالباقی (۱۳۷۹). فتوت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن، ترجمه توفیق سبحانی به همراه فتوت‎نامه منظوم ناصری، تهران: روزبه.
۶۸. محجوب، محمد جعفر (۲۰۰۰م). آیین جوانمردی یا فتوت، نیویورک:Bibliotheca Persica Press.
۶۹. مختاریان، بهار. «میره و پیوند آن با جوانمردان و عیاران»، نامه¬ی فرهنگستان.
۷۰. مداینی، مهدی (۱۳۵۷). روش¬های عیاری و نفوذ کار و کردار عیاران در شاهنامه فردوسی و شکوه پهلوانی، تهران: سروش.
۷۱. مدرسی، فاطمه(۱۳۲۸). «ایران، خاستگاه فتوت»، اطلاعات، ۱۶ آبان:۶.
۷۲. مرتضوی، جماالدین(۱۳۷۹). «آیین پهلوانی، قبل و بعد از اسلام و انتقال آن به شاهنامه¬ی فردوسی»، کاوش¬نامه علوم انسانی دانشگاه یزد، سال اول، شماره۱: ۸۳-۹۶.
۷۳. مرد و آداب مردی، کتاب خطی، قرن سیزده.
۷۴. مشتاق مهر، رحمان. «آیین جوانمردان و اصول جوانمردی از دیدگاه عارف انسان‎دوست شیخ ابوالحسن خرقانی»، نامه پارسی، شماره ۱۵.
۷۵. معتکف، فریده (۱۳۸۴). «جوانمردی و فتوت»، گیلان ما، شماره ۱۸: ۸۰-۷۱.
۷۶. موتاب، احمد (۱۳۷۷). آیین فتوت و جوانمردی پهلوانان آذربایجان، تبریز: مؤسسه انتشاراتی پویا.
۷۷. موسی، احمدبن‎محمد (؟). سماع و فتوت: الهدیه السعدیه فی معان الوجدیه، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: کتابخانه منوچهری.
۷۸. مومنی، محتشم (۱۳۸۲). «ویژگی‎های جوانمردان»، کیهان.
۷۹. مهرپرور، آناهیتا (۱۳۸۷). «روایتی چند از جوانمردی»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۵۸.
۸۰. مهین‎دوست، محسن (۱۳۷۸). «دختری در شناخت کهن، الگوی جوان و جوانمردی»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۴.
۸۱. میرعابدینی، سید ابوطالب و افشاری، مهران (۱۳۷۴). آیین قلندری، مشتمل بر چهار رساله در باب قلندری، خاکساری، فرقه¬ی عجم و سخنوری، تهران: فراروان.
۸۲. میرقلندری، مرتضی (۱۳۸۶). «آنم که دل از کون مکان برکندم:نگاهی کوتاه به آیین پهلوانی و زورخانه-ای»، ایران: ۶۷-۶۳.
۸۳. نوذری، عزت¬الله (۱۳۸۰). «ساخت اجتماعی طبقات در دوران عباسیان: طبقه اهل فتوت و عامه مردم روستاییان»، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، تهران: خجسته، ۱۲۲-۱۲۳.
۸۴. نوربخش، جواد (۱۳۷۹). حسن بصری: پیر پیروان طریقت و راهنمای جوانمردان، تهران: یلدا قلم.
۸۵. نوربخش، جواد (۱۳۸۵). مروت، فتوت، جوانمردی، عشق به وجود مطلق حق، صوفی، تهران: یلدا قلم.
۸۶. نوروززاده چگینی، بهمن (۱۳۸۷). «مسعود در آیین جوانمردی»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۲۱، ص ۳۲.
۸۷. واعظ کاشفی سبزواری، حسین (۱۳۵۰). فتوت‎نامه سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
۸۸. هادیزاده، هادی (۱۳۷۸). «از پهلوانان تا عیاران»، جوان، ۲۷ خرداد:۹.
۸۹. هوشا، هوشنگ (۱۳۸۲). «از فتیان تا عیاران و …»، اطلاعات، ۱۵ مهر، ص ۶.
۹۰. هینلز، جان راسل (۱۳۸۳). «در جهان دیگر: خورشید نیایش و تداوم مهرگرایی در فرهنگ مردم {کیش فتیان و عیاران}، اساطیر ایران،ترجمه¬ی باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
۹۱. یزدان¬پرست لاریجانی، محمد حمید (۱۳۸۷). « نگاهی به جایگاه حضرت علی در میان اهل فتوت به روایت کاشفی سبزواری»، اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، شماره۴: ۶۱-۶۵.

منابع انگلیسی

۹۲)Ridgeon, Lloyd (2001). Morality and Mysticism in Persian Sufism: A History of Sufi- Futuwwa in Iran, Hardback: 1ST.
۹۳)Jacob, Wilson Chacko. Eventful Transformations: Al- Futuwwa between History and the Everyday, Concordia University.
۹۴)Verlag, Harrasowitz (1995). Sasanid Soldiers in Early Muslim Society: The Origin of Ayyaran and Futuwwa, Wiesbaden.
۹۵)Qamar- ul Huda (?). Spritual Exercises for Suhrawardi Sufis, Striving for Divine Union.
۹۶)Cahen, Claude (1987). “Ayyar”, in the Encyclopaedia Iranica. Edited by Ehsan Yarshater, Vol III, New York, p 159.
۹۷)Chehabi, H . E (2002). “Zurkhana” in the Encyclopaedia of Islam. Vol XI, Leiden, p. 573.
۹۸)Hanaway, William l. (1971). “Formal Elemants in the Persian Popular Romances”. Review of National Literature.
۹۹)Rochard, Philippe (2002). “The Identities of the Iranian Zurkhanah”. Iranian Studies, Vol 35, Number 4.

منابع آلمانی

۱۰۰)Taeschner, Franz Gustav (1979). Zunfte und Bruderschaften Im Islam: Tate Zur Geschichte Der Futuwwa, Artemis Verlag: Zurich.
۱۰۱)Battesti, Teresa (1922). Le Zoorxaneh: Gymnase Traditionnel Person.1

پایان نامه
تخیری، محمودرضا (۱۳۸۳). تحلیل مبانی نظری جریان اهل فتوت. استاد راهنما ابوطالب میرعابدینی ؛ استاد مشاور محمدعلی گذشتی. تهران دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
کریمی، علی (۱۳۵۷) فتوت در تصوف، استاد راهنما صادق گوهرین، تهران: دانشگاه ملی ایران. دانشکده حقوق.
م‍ظاه‍ری‌، م‍ی‍ت‍را (۱۳۷۸). رواب‍ط اص‍ن‍اف‌ ب‍ا ن‍ه‍اد س‍ی‍اس‍ی‌ و م‍ذه‍ب‍ی‌ در دوره‌ ص‍ف‍وی‍ه‌، اس‍ت‍اد راه‍ن‍م‍ا،ه‍اش‍م‌ آق‍اج‍ری‌، اس‍ت‍اد م‍ش‍اور: م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ رازن‍ه‍ان‌، ت‍ه‍ران:‌دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍ز.
شادروان٬ حسن (۱۳۶۸). عیاران در عصر افشاریه:با ملاحظه سوابق عیاری در دوران صفویه، به راهنمایی شعبانی ،تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.