قبرستان های ارامنه منطقه فریدن (پرتره های سنگی)
ارمنیانی که در دوره صفویه به سمت پایتخت متاخر صفویه کوچانده شدند متشکل از گروه های اجتماعی متفاوتی بودند که بنا بر مشی زندگی سابق ، مکان های متفاوتی را برای زیستن برگزیدند . بخشی از آنها مناطق کوهستانی و سرد غرب و جنوب غربی اصفهان را برای مهاجرت ثانویه برگزیدند . منطقه فریدن اصفهان دارای اقلیمی سرد ، مراتع غنی و وسیع بوده است . در این منطقه علاوه بر ارامنه ، گرجیان و اقوام بختیاری و ترکان قشقایی سکونت داشته اند .
ارمنیان فریدن در بیش از بیست روستای کاملا ارمنی نشین به شعاع حدوداً صد و پنجاه کیلومتر در این منطقه زیست می کرده اند .در حال حاضر در این مناطق به جز تعدادی قلیل هیچ ارمنی ای زندگی نمی کند و روستاهای ارمنی نشین سابق ساکنان جدیدی دارد . قبرستان ها یکی از شهود و بارزترین نشان از زندگی قوم آرمن در گذشته در این منطقه بوده است . قبرستان های ارمنی معمولا خارج از روستا بر روی بلندی مستقر و جهت سنگ ها به سمت غرب کمی متمایل به شمال به سمت بیت المقدس می باشد . تعداد این قبرستان ها در هر روستا معمولا یک عدد اما در برخی روستاها تعداد قبرستان ها به سه عدد هم می رسد . تقریبا تمام سنگ های قبور افقی هستند و از راس بقدری که آب روی سنگ قبر تجمع نکند شیب دار ، بر روی زمین قرار گرفته اند . طیف وسیعی از حجم سنگ های قبور را میتوان در قبرستان های ارمنی مشاهده کرد.
به طور کلی سنگ های قبور این روستاها را به لحاظ شکل و ساخت به سه دسته می توان تقسیم بندی کرد :
دسته اول تخته سنگ های بدون تراش هستند صرفا جهت نشان اند. به ندرت نام و سال وفات در بخشی از سنگ درج شده است .
دسته دوم بیشترین تعداد سنگ های قبور قبرستان های ارامنه فریدن را به خود اختصاص داده است . سنگ های تراش خورده در احجام مکعب مربع ، مکعب مستطیل و بعضاً به شکل تابوت هستند . تمامی آنها واجد نوشته به خط ارمنی و گاهی به تعداد انگشت شمار فارسی نیز می باشند . علاوه بر نوشته ، تصاویری نیز بر روی آنها نقش زده شده است . این تصاویر شامل نماد های دینی و قومی ، اشیا و ابزار ، پیکره های انسانی ، حیوانی و نباتی هستند . به علت حجم زیاد برخی از سنگ های قبور ، کناره های این سنگ ها نیز به تصاویری منقوش شده اند . به لحاظ تاریخی این نوع سنگ های قبور به دوره های تاریخی قاجار و پهلوی تعلق دارند .
دسته سوم سنگ های قبور با اشکال هندسی منظم مکعب مستطیل متعلق به دوره پس از پهلوی ست . دارای متن به زبان ارمنی و فارسی و گاه دارای نماد های مذهبی هستند و در اصفهان ساخته می شده اند .
پیکره تراشی بر روی سنگ های قبور بخشی از آدابی است که در ارمنستان انجام می شده است . ارامنه منطقه فریدن پس از مهاجرت به این مناطق ، بعد از وقفه ای این رسم دیرینه را بجا آورده اند . به لحاظ تاریخی تصویرگری های قبور از زمان قاجاریه به بعد متداول گشته است .
اصلی ترین نقش تصویری بر روی سنگ های قبور ارمنه منطقه فریدن شامل پیکره و پرتره های انسانی ست که در قسمت بالایی سنگ نقش زده می شده و در قسمت پایین تصویر ، متن حک میشده است . این شمایل به صورت نمادین حاوی اطلاعاتی در مورد فرد متوفی است . اطلاعاتی شامل جنسیت ، سن ، شغل ، موقعیت اجتماعی و جایگاه خانوادگی است . به همرا پیکره ها معمولا ابزار و اشیایی از قبیل تسبیح ، صلیب ، اسلحه سرد و گرم ، قیچی ، چراغ ، وسایل آشپزی ، وسایل قالیبافی و ادوات کشاورزی دیده می شود .
پیکره های حیوانی معمولا در کناره های سنگ قبر های حجیم تر و به شکل کاملا مبتدی نقش زده شده اند. آنها پیکره حیواناتی چون پرندگان ، شیر ، اسب ، بز ، قوچ و گاهی صحنه شکار گری و درگیری سواری با حیوانی درنده است . نقوش نباتی به ندرت بر روی سنگ قبر های ارامنه فریدن دیده می شود و فقدان نقش سرو در این قبرستان ها کاملا مشهود است .
مسیحیان ارتدکس ارمنی ساکن در روستاهای منطقه فریدن متاثر از نگاه دینی به تصویر سازی های موجود در کلیسا ها و کتب مقدسه شان ، دارای سنگ های قبور پر نقش و تصویر گری اند بر خلاف نگاه اسلامی شیعی به مساله تصویر سازی ، در نزدیک ترین شهر مذهبی به این منطقه یعنی خوانسار ، تنها خط در غالب سبک های خطاطی زینت بخش سنگ های قبور اند .
به لحاظ الگو پذیری در این بخش از آیین دفن ، قبرستان ارامنه اصفهان واقع در جلفای نو اصلی ترین منبع الهام برای پی گیری و اجرای این رسم قدیمی است و حتی به سادگی می توان بخصوص در سنگ های قبور متاخر ، کپی برخی از پیکره ها بخصوص فرشتگان و پوشش بخصوص کلاه قاجاری را در قبرستان های ارامنه فریدن شاهد بود . اما بطور کلی می توان گفت حجاران ارمنی در منطقه فریدن هر کدام دارای سبک خاص خود بوده و به عبارتی پیکره تراشی و پرتره سازی بر روی سنگ های قبور شکلی کاملا بومی و مبتدی دارد و بر خلاف سنگ تراشی در قبرستان ارامنه اصفهان ، سبک های نقاشی مینیاتوری در دوره های تاریخی صفویه ، زند و قاجار الگویی برای ترسیم نقش بر سنگ ها در فریدن نیستند .
