۱-۶-۲ تامین دقت و اعتمادپذیری تحقیق
برای تامین اعتبار تحقیق از روش‌های تامین اعتبار در تحقیقات کیفی و میدانی استفاده شده است. حضور در میدان تحقیق، جلب اعتماد مشارکت کنندگان، در میان گذاردن نتایج و تفسیر یافته ها با مشارکت کنندگان و استفاده از روش‌های مختلف گرد‌آوری داده‌ها(مثلث بندی) که سبب می‌شود نتایج حاصل از یک روش با روش دیگر تایید شود، از جمله شیوه‌های تامین اعتبار تحقیقات کیفی است (ین ۱۳۸۱, ۵۳) و (کرسول۲۰۸:۲۰۰۶). حضور طولانی مدت در میدان تحقیق و مشاهده مستمر باعث ایجاد اعتماد برای مشارکت کنندگان، فهم فرهنگ و تصحیح اطلاعات غلط احتمالی است(کرسول۲۰۰۶:۲۰۷).
برای تامین اعتبار تحقیق، از جمله نتایج و تفسیر خود از مشاهدات و مصاحبه ها را با یک جامعه شناس اهل قم در میان گذاشته و مورد بحث قرار دادم. همچنین نتایج تحقیق یا تفسیر محقق از یافته ها با مشارکت کنندگان مورد بحث قرار گرفت. از جمله در یکی از گروه های تشکیل شده در فضای مجازی که همه اعضای آن دختران کمتر از ۱۸ سال بودند، مشارکت کنندگان کنجکاوی بیشتری برای اطلاع یافتن از نتایج تحقیق از خود نشان می دادند. در نتیجه نتایج مربوط به آن گروه و مقایسه ای را که صورت داده بودم به طور خلاصه برایشان بیان کردم و آن ها این نتایج را تایید کردند.
چنان که پیش تر تشریح شد حضور مستمر در دو میدان و مشاهده موقعیت موضوع تحقیق در فضاهای مختلف شهری، ایجاد اعتماد در مشارکت کنندگان و ایجاد فرصت کافی جهت ارائه نظراتشان تامین کننده اعتمادپذیری مد نظر است. شیوه انتخاب مشارکت‌کنندگان که در بخش روش تحقیق تشریح شد، شامل گروه‌های مختلف و با وضعیت متفاوت به لحاظ تجربه و جایگاه اجتماعی هستند که همگرایی روایت‌های آن‌ها و یا واگرایی قابل توضیح این روایت‌ها اعتبار داده‌ها را تامین می‌کند(رایزمن :۲۰۰۸).
اقناع‌کنندگی متن که همراه با پیوستگی و انسجام آن می‌باشد، دقت در ارائه اطلاعات، تهیه شواهد توصیفی و توجه به تفاسیر ممکن دیگر از لوازم اعتباریابی است(رایزمن، ۱۹۱:۲۰۰۸)، که با توصیف فربه، غنی و همراه با جزئیات از میدان و موضوع تحقیق و ارائه اسناد تحقق می‌یابد(کرسول ۲۰۰۶:۲۰۹).
نوشته‌های مرتبط
۱-۶-۳ ملاحظات اخلاقی
توجه به چند نکته در مورد ملاحظات اخلاقی حائز اهمیت است. از سویی قسمت اعظم موضوع تحقیق و به تبع آن پرسش‌های مورد مصاحبه در حوزه خصوصی افراد و از جمله مسائلی است که صحبت در مورد آن‌ها به لحاظ فرهنگی دارای نوعی ممنوعیت بوده و «تابو» به حساب می‌آید. از سوی دیگر گروهی از مصاحبه‌شوندگان در سنین زیر ۱۸ سال هستند که مصاحبه با آنان علاوه بر رضایت مشارکت کننده مستلزم جلب رضایت والدین نیز هست(کوسارو،۱۳۹۳). این مهم به دلیل معرفی محقق از طریق دوستی و آشنایی های چهره به چهره و اعتماد شخصی افراد نسبت به محقق به سادگی ممکن شد.
پژوهشگر متعهد به توضیح اهداف تحقیق و جلب رضایت برای انجام مصاحبه و ضبط صدا بوده و به مصاحبه‌شوندگان تعهد داده شد که از اطلاعات آنان بدون افشای هویت در تحلیل‌ها استفاده می‌شود و آنان طی تحقیق حق دارند از پاسخ به برخی از پرسش‌ها خودداری یا مصاحبه را قطع کنند. از آنجا که موضوع تحقیق در حوزه زندگی روزمره بود و تا حدودی آزادی عمل برای هدایت گفتگو به موضوعات مرتبط دیگر وجود داشت، به نظر می رسید که صحبت کردن و گفتگو برای مصاحبه شوندگان جذابیت دارد و آنان با میل و رغبت خود زمان مصاحبه را طولانی تر می کردند.
همچنین این اطمینان به مصاحبه شوندگان داده شد که اطلاعاتی که حین مصاحبه ارائه می دهند برای دیگران از جمله والدینشان افشا نمی‌شود. برای برخی از مصاحبه شوندگان این مساله بسیار اهمیت داشت زیرا حوزه دانش جنسی، حوزه ای است که بسیاری از والدین از ورود به آن پرهیز می کنند به طوری که آگاهیشان از میزان اطلاعات و نگرشهای فرزندان در حد حدس و گمان است و فرزندان نیز از آگاه شدن والدینشان در این زمینه نگران هستند. به همین دلیل در برخی موارد به نظر می رسید آشنایی محدود من با خانواده مصاحبه شوندگان برای راحت تر بودن آنان در مصاحبه بسیار کمک کننده است. آنان به من به عنوان یک دوست قابل اعتماد(به خاطر معرفی از طرف یک دوست خانوادگی یا خویشاوند) و در عین حال غریبه ای که در روابط اجتماعی آنان(از جهت خانوادگی، مدرسه، محله و …) نقشی ندارد، نگاه کرده و درباره تجارب و نگرش های خود صحبت می کردند. از طرف دیگر تلاش کردم الگوهای تربیتی والدین از جمله در عدم ارائه اطلاعات مربوط به رابطه جنسی به نوجوانان رعایت شود. پرسشگری در این حوزه به گونه ای انجام شد که نوجوان حدود دانش جنسی خود را برای محقق مشخص کند و نه اینکه دانشی به او ارائه شود که پیش تر از آن بی اطلاع بوده است.
۱-۶-۴ محدودیت های تحقیق
با توجه به تاکید روش شناسانه بر حضور مستمر و طولانی و انجام مصاحبه های باز و عمیق، انجام تحقیق مردم نگارانه در دو میدان نسبتا دور از یکدیگر با مشکلات در رفت و آمد و حضور در هر دو میدان همراه است. اگر در سایر تحقیقات مردم نگارانه، دسترسی به میدان به عنوان شاخصی برای انتخاب موضوع در نظر گرفته می شود، در تحقیق تطبیقی این ملاحظات باید برای دو میدان تحقیق در نظر گرفته شود؛ که در عمل به سختی امکان پذیر است.
تعیین زمان و هماهنگی برای انجام مصاحبه های مردم نگارانه، با توجه به ملاحظات در مورد شرایط انجام مصاحبه که در قسمت روش تحقیق تشریح شد، از جمله مشکلات این تحقیق بوده است. به طور مثال هماهنگی در مورد زمان علاوه بر برنامه شخصی مصاحبه شونده(یا مصاحبه شوندگان در یک جلسه) مستلزم هماهنگی با والدین نیز بود. محدودیت های برنامه درسی نوجوانان که حدود یک ماه درگیر امتحانات پایان ترم بوده و در بقیه سال تحصیلی نیز تنها روزهای پایان هفته امکان مصاحبه داشتند. همچنین درگیری فکری و تحصیلی با کنکور ورود به دانشگاه، مساله ای بود که در چند مورد باعث رد کردن تقاضای مصاحبه شد.
انجام مصاحبه ها و گفتگوهای طولانی مدت در محیط های عمومی مساله دیگری بود که هم در مرحله مصاحبه و هم در مرحله پیاده سازی مشکلاتی را ایجاد کرد. از جمله این که ضبط گفتگوی چند ساعتی و در دسترس نبودن منبعی برای شارژ مجدد دستگاه ضبط صوت(تلفن همراه) یا قطع اتصال آن به دلیل مزاحمت های محیطی باعث از دست رفتن بخشی از گفتگوها شد که تلاش کردم این آسیب را تا حدی با یادداشت سریع آنچه به خاطر داشتم کاهش دهم. خوشبختانه تنها یکی از مصاحبه شوندگان که از والدین بود، در حین مصاحبه تقاضای خاموش کردن ضبط صوت را کرد و از این لحاظ با مشکل زیادی مواجه نبودم. همچنین گفتگوهای طولانی و صحبت چند نفر به طور همزمان، در مصاحبه های گروهی، پیاده سازی آن ها را سخت تر و وقت گیرتر کرد. تا حدی که در مورد چند گفتگو به جای پیاده سازی کامل به شنیدن چند باره گفتگوها و پیاده سازی نقل قول هایی که در متن از آن ها استفاده شده، اکتفا کردم.
این مطلب دنباله دار، پایان نامه دکترای نویسنده در رشته انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است که روزهای چهارشنبه هر هفته منتشر خواهد شد.