فرهنگ شهر ما

توسط ملیحه درگاهی در فروردین ۱۵, ۱۳۹۴

فرهنگ شهر ما: مجموعه تحلیل های ارزیابی برنامه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، جلد ۱، زیر نظر فائز دین پرست، سبحان یحیائی و همکاران، نشر شهر، تهران، ۱۳۹۲. ارزیابی بخشی مهم و جدایی ناپذیر از فرآیند مدیریت و از جمله مدیریت فرهنگی است. مدیریت فرهنگی زمانی می تواند به اهداف معین خود برسد که بتواند با بهره گیری از روش های علمی معتبر نگاهی بازاندیشانه به عملکرد خود در زمینه و زمانه ی اکنون داشته باشد و با یادگیری از نقاط قوت و ضعف خود، به ترمیم کژی ها و استمرار و تحکیم راستی ها بپردازد.
مدیریت فرهنگی در نظام مدیریت غرب، ماهیتی از جنس بازرگانی دارد و از این رو در مقام ارزیابی نیز، تفاوتهای ماهوی میان الگوهای ارزیابی صنعت خودرو و صنعت فرهنگ وجود ندارد. غایت نهایی هر دو صنعت، فروش بیشتر و بیشینه سازی رضایت مشتری است. در این زمینه، تجربه ی غرب برای ما اگرچه مفید، اما ناقص است. مدیریت فرهنگی در نظام اندیشه اسلامی، توأمان باید تأمین کننده رضایت و نیازهای مخاطب باشد؛ تأمین نیازهای تقاضا شده و پویایی اندیشه ی او برای شناخت نیازهای ژرف تر، هر دو حائز اهمیت است. اثر یا خدمت فرهنگی مطلوب در نظام اندیشه ی اسلامی، نه تنها باید مورد پسند مخاطب قرار گیرد، بلکه باید بتواند برخی از نیازهای او را – نیازهایی که مخاطب به برخی از آنها وقوف دارد ولی به نیاز خود به برخی از آنها آگاه نیست – تأمین کند. چنین نگاهی به مدیریت فرهنگی، پیچیدگی آن را صدچندان می کند. این نگرش به مدیریت فرهنگی، اقتضائات خاصی در مقام ارزیابی به دنبال دارد. در چنین رهیافتی، امکان کاربست مدل های مألوف ارزیابی مانند BSC، EFQM و نظایر آن – که هدف غایی آنها صرفا تأمین رضایت مشتری است – وجود ندارد. در داخل کشور نیز مستندی که گویای تجربه عینی و مشخصی که دارای اعتبار قابل علمی باشد، متأسفانه در دسترس نبود. در چنین فضایی، ارزیابی دقیق، واقع بینانه، همه جامبه نگر و متناسب با نظام مدیریت فرهنگی دینی، ما را به درانداختن طرحی ند در سپهر فرهنگی ترغیب نمود. در طراحی این چارچوب اصول زیر مبنای عمل قرار گرفت:
۱.ارزیابی به عنوان آیینه ی واقع نمای برنامه ها از دریچه ی مطالعات میدانی اکتشافی؛ به گونه ای که نقاط قوت و ضعف برنامه نمایانده شود.
۲.بهره گیری از دانش موجود در ساخت چارچوب ارزیابی.
۳.ارزیابی به عنوان فرآیندی مشارکتی که محصول تعامل ارزیاب، مجری و مخاطب در میدان برنامه است.
۴.ارزیابی متن برنامه در زمینه (Context) آن.
۵.توجه به تکین بودن و یگانگی هر برنامه در عین تلاش برای استخراج ایده هایی که قابلیت تعمیم تحلیلی و بهره برداری در سایر برنامه را دارد.
در طول این زمان، همواره و حتی حین اجرای برنامه ها از خود پرسیده ام که آیا یک سازمان فرهنگی می تواند در قامت یک «برادر بزرگ» برای شهروندان ظاهر شود و دأبی ناصحانه را بر خود حمل کند و «پندهت دهم فراوان» را، در تعامل با شهروندانی که «گوش استماع ندارند»، الگوی کاربردی خود را قرار دهد یا اینکه به ارائه برنامه های سرگرمی محور بسنده کند و دغدغه ای برای ارائه محتوایی اندیشیده و فرهنگی را نداشته باشد؟ این دغدغه های همواره را سعس کرده ایم که با توجه به ابعاد گوناگون برگزاری برنامه های فرهنگی هنری و در نظر گرفتن توأمان سرگرمی و محتوا در نظر داشته باشیم.
از خود پرسیده ایم که بر اثرگذاری فرهنگی در بافتار شهر تهران، باید به حصارکشی ها و مرزبندی های جغرافیای کالبدی سازمان بسنده کرد یا آن که کلیت شهر را به مثابه متنی واحد تلقی کرد که باید به خوانایی آن با فرهنگی فاخر و متعالی کمک کرد؟ اصلا برای اثرگذاری بر شهروندان، تصرف فضاهای عمومی مانند خیابان ها، بوستان ها و پاساژها، چه اندازه می تواند مثمر ثمر باشد و اصولا چقدر نهادهای عمومی مجاز به ورود به حوزه های تعریف شده ی زیست شهری در فضاهای عمومی هستند؟
انتظار از تحلیل های ارزیابی هم آن بوده است که از منظر مطالعات میدانی برنامه های فرهنگی هنری، پاسخ هایی را برای پرسش های بالا فراهم آورد.
البته شاید ریشه ی همه ی این پرسشها به شناخت ما از «شهر آرمانی تهران» بازگردد. تهران، نخستین کلانشهری در ایران که به باور عموم جامعه شناسان، شهروندانش مدرنیسم را در زندگی روزمره شان پذیرفته اند، چگونه می تواند بدل به ارمان شهری شود که ارزش های اخلاقی و دین باوری اش از ویژگی های عمومی شهروندانش باشد. اگر چنین آرمان شهری را با همه مناسبات کلان شهری اش – چیرگی بزرگراه ها بر خیابانها، چرخه حمل و نقل عظیم، بازرگانی مصرف زده، گمنامی و بیگانگی شهروندان، مرکزیت باختگی شهر و … – بتوان ترسیم، می توان در مسیر رسیدن به آن گام برداشت. اگر این شهر آرمانی را «حقیقتی از پیش موجود» و پشت دریاها بدانیم، ناگزیر قایقی باید ساخت و ترک تهران کنونی گفت و مسیری خطی را پیمود و رهسپار منزلی دیگر شد. اما اگر کالبد آن آرمانشهر را همین تهران امروزین بدانیم، باید فرآیند ارتقاء فرهنگ شهروندان را فرآیندی دورانی و «درحال شدن» دانست. در چنین شرایطی، هر سازمان فرهنگی عمومی، دولتی و یا مردم نهاد می بایست انتظار قلب آنی فرهنگ عمومی به مطلوبیت خویش را به فراموشی بسپارد و خود نیز فرآیندی دورانی و «درحال شدن» را برای بسترسازی فرهنگی در پیش بگیرد. با چنین رویکردی، دغدغه مندان فرهنگ عمومی می بایست به آن بیاندیشند که آنچه را که در معرض سبد مصرف فرهنگی شهروندان قرار می دهند، چگونه خوشایند طبعشان شود و چگونه می تواند به بالا بردن ذائقه فرهنگی و فرهنگ عمومی شهر بیانجامد. اینها تنها بخشی از دغدغه های فرهنگی ما در سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بوده است و کوشیده ایم پاسخ هایی را برای آنها بیابیم.
این کتاب در دو مجلد تدوین شده است، مجموعه ی تحلیل های ارزیابی برنامه های شهری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است که با منطق روش شناختی نظریه ی زمینه ای به انجام رسیده است. برای این منظور گروه ارزیابی برنامه ها، از پژوهشگران حوزه های گوناگون علوم اجتماعی و انسانی؛ چون جامعه شناسی، مردم شناسی، پژوهشگری اجتماعی، ارتباطات اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، پژوهش هنر، معارف اسلامی و فلسفه ی عملی در مقاطع تحصیلات تکمیلی بهره برده است.
تحلیل های ارائه شده در این مجموعه، حاصل دو سطح مطالعه ارزیابی، یکی در مقیاس خرد و دیگری در مقیاس کلان برنامه می باشند. بدین معنی که پس از انجام مطالعات میدانی و گرآوری داده ها در تک نگاری های ارزیابی میدانی در سطح نخست، تحلیل نهایی ارزیابی به عنوان برآیند نظری این تک نگاری ها، ارائه شده است. این تحلیل های ارزیابی که عموم برنامه های شهری بازه زمانی تابستان ۱۳۹۱ تا تابستان ۱۳۹۲ را پوشش می دهند، با توجه به منطق کیفی شان، به زوایای پنهان برنامه های فرهنگی هنری می پردازند و نه در سطح ارائه داده های میدانی و نه در سطح تحلیل، داعیه ی قطعیت و تعمیم آماری ندارند. اما، تعمیم تحلیلی نظریه های برساخته، می تواند در برنامه های فرهنگی دیگر و نیز در دیگر نهادها و دستگاههای فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

فهرست مطالب:
منطق روش شناختی اکتشافی ارزیابی کیفی برنامه های فرهنگی هنری
ارزیابی تحلیلی برنامه «بر آستان جانان»
ارزیابی تحلیلی برنامه «چهار راه کتاب»
ارزیابی تحلیلی برنامه «انار یاقوت بهشت»
ارزیابی تحلیلی برنامه «فرهنگسرای آسمان»
ارزیابی تحلیلی برنامه «مادران قصه گو»
ارزیابی تحلیلی برنامه «تعزیه خوانی»
ارزیابی تحلیلی برنامه «فصل دل تکانی»

نوشته‌های مرتبط