بررسی های زمین شناسی نشان می دهد که از حدود هشت هزار سال پیش، آب دریای خزر در حال پسروی بوده است. این پسروی با وجود پیشروی های موضعی در مجموع تا کنون ادامه یافته و از پای کوه ها به ساحل کنونی رسیده است. از این رو جلگه های جنوبی دریای خزر محصول همین پسروی آب دریای خزر محسوب می شود. مطابق بررسی های مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر پایین ترین سطح آب دریای خزر در چند سده ی اخیر در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاده است. بر اساس داده های ارائه شده توسط این مرکز، سطح آب این دریا در سال ۱۳۵۷ برابر منفی۱۲/۲۷ متر بوده است. این ارتفاع برای دریای خزر پایین ترین سطح ارتفاعی بود که در طول پانصد سال گذشته تا آن زمان به ثبت رسیده است…
عقب‌نشینی دریای خزر و«حقِ بر ساحل دریا»(آیا تصرفِ« اراضی مستحدث» دوباره تکرار می‌شود؟) طرح مساله
بررسی های زمین شناسی نشان می دهد که از حدود هشت هزار سال پیش، آب دریای خزر در حال پسروی بوده است. این پسروی با وجود پیشروی های موضعی در مجموع تا کنون ادامه یافته و از پای کوه ها به ساحل کنونی رسیده است. از این رو جلگه های جنوبی دریای خزر محصول همین پسروی آب دریای خزر محسوب می شود. مطابق بررسی های مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر پایین ترین سطح آب دریای خزر در چند سده ی اخیر در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاده است. بر اساس داده های ارائه شده توسط این مرکز، سطح آب این دریا در سال ۱۳۵۷ برابر منفی۱۲/۲۷ متر بوده است. این ارتفاع برای دریای خزر پایین ترین سطح ارتفاعی بود که در طول پانصد سال گذشته تا آن زمان به ثبت رسیده است.
نوشته‌های مرتبط
در چند دهه ی اخیر این پسروی آب دریا با پیشروی ساخت و سازهای غیر مجاز در ساحل این دریا همراه شد. به ویژه با وقوع انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ و فقدان نظارتی قانونمند، هرج و مرجی در اشغال سواحل یا آن چیزی که در قانون « اراضی مستحدث» نامیده شده بود، پیش آمد. پیشروی ساخت و سازها در اراضی مستحدث نه فقط مناظری چشم آزار پدید آورد بلکه حق استفاده ی عموم از ساحل یعنی« حقِ بر ساحل دریا» [۱]را نیز به چالش گرفت. اما چنان که می دانیم، بعد از این تاریخ، سطح آب این دریا از دهه های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ به سرعت شروع به بالا آمدن کرد و تا سال آبی ۱۳۷۴ – ۱۳۷۵ حدود ۵/۲ متر بر ارتفاع آن افزوده شد. در جریان این پیشروی سریع، خرابی های بسیار در سواحل این دریا پدید آمد. اکنون مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر وابسته به وزارت نیرو هشدار می دهد که آب دریای خزر در طول سال های اخیر به سرعت در حال پسروی است. این مرکز در پایان سال آبی ۱۳۹۳ – ۱۳۹۴ که از مهر سال ۱۳۹۳ تا مهر ۱۳۹۴ را در بر می گیرد یعنی در آخرین گزارش سالانه ی خود می گوید میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی ۱۳۹۳ – ۱۳۹۴ برابر منفی۸۹/۲۶ متر ثبت شده است که نسبت به سال آبی قبل ۲۲ سانتی متر و نسبت به دو سال قبل ۳۰ سانتی متر کاهش ارتفاعی نشان می دهد. به عبارت دیگر اگر سطح آب این دریا در سال آبی ۱۳۹۲ – ۱۳۹۳ تنها ۸ سانتی متر پایین افتاده، در سال آبی ۹۳ – ۹۴ این مقدار به ۲۲ سانتی متر رسیده است. همین مرکز در سال های قبل از آن نیز گزارش داده بود که دریای خزر به طور مستمر در حال پسروی بوده است. اگر چه این مرکز اعلام کرده است که با وجود کاهش ۲/۱ متری سطح آب دریا در دو دهه ی اخیر هنوز سطح آب این دریا نسبت به سال ۱۳۵۷ به میزان ۳/۱ متر بالاتر قرار دارد [۲] لیکن سرعت پسروی دریا می تواند دوباره همان مسائل پیشین یعنی زمینه ی تصرف اراضی مستحدث ساحلی این دریا به مثابه ی یک فضای عمومی را توسط افراد حقیقی و حقوقی فراهم کند. با توجه به ارزش تفریحی وگردشگری سواحل دریای خزر برای عموم شهروندان از یک طرف و خطر روزافزون تصرف و تعرض به حریم دریا به مثابه ی حریم اکولوژیکی آبزیان طرف دیگر، پرسش اصلی این است که در فاز فرایند پسروی کنونی این دریا چه باید کرد تا مسائل پیشین تکرار نشود؟ کوشش شده است در این نوشته ضمن بررسی قوانین موجود مرتبط با ساحل دریای خزر، به این پرسش مهم نیز پاسخ داده شود…
برای خواندن مقاله فایل پیوست را ببینید.
این مقاله برای اولین بار در مجله گیله وا منتشر شده و توسط نویسنده در اختیار انسان شناسی و فرهنگ قرار گرفته است.