شاه‌کلید تحلیل تغییرات گردشگریِ در حال نبرد با کرونا
انگیزه در گردشگری دلایل انتخابهای خاص گردشگران را شرح میدهد (پارینلو، ۱۹۹۸: ۷۵). میتوان مدعی شد انگیزه میل به کوشش فراوان برای تأمین هدف است. همچنین میتوان انگیزه را به مثابه نیرویی تعریف کرد که سبب میشود افراد به گونهای خاص عمل کنند (کاظمی، ۱۳۹۲: ۱۶۹). با نگاهی کوتاه به تاریخچه انگیزه گردشگری میتوان گفتدر جامعه روم غالبا گردشگران به منظور استراحت، کسب آرامش، فرار از شرایط آب‌وهوایی نامطلوب و کنجکاوی به سفر روی میآوردند. در قرون وسطی انگیزههای مذهبی یکی از دلایل عمده سفر بر شمرده شده است. اشرافزادگان در سدههای ۱۷ و ۱۸ غالبا با انگیزه حادثهجویی دست به سفر میزدند. سفرها در سده ۱۹ با انگیزه حفظ سلامت صورت میگرفته است. گفته میشود در آمریکای شمالی و اروپا در سده بیستم و در جریان دایر شدن خطوط اقیانوسپیما، خودرو و قطار گردشگری رونقی بیش‌ازپیش یافته است.
نوشته‌های مرتبط
نکته حائز اهمیت آن است که رفته‌رفته با سهولت رفت‌وآمد و معطوف شدن توجّه بیش از پیش به تعطیلات، افراد با گستره انگیزههای متعددی به سفر روی آوردند. لاندبرگ[۱](۱۹۷۲) معتقد است در باب تفاوت انگیزههای سفر میتوان به دو علّت اساسی توجّه کرد. نخست آن که شرایط فردی، فرهنگی و اجتماعی که افراد در آن قرار دارند یکسان نیست. در ثانی، آنچه مسافران به عنوان انگیزههای سفر خود بیان میکنند ممکن است انعکاسی از نیازهای عمیقتر ایشان باشد. عدّهای از صاحبنظران بر این عقیدهاند که علّت ایجاد انگیزه در گردشگران برای سفر به دیگر خطهها آن است که تصور میکنند کنترلهای هنجاری در جوامع مقصد وجود ندارند و با سفر به این خطّهها افراد قادراند در محیطهایی عاری از هرگونه هنجار و تابوی موجود در مبدا تجاربی را کسب کنند. ریورز بر این باور است که گردشگران به آن علت به سفر میروند که خویش را از ممنوعیتهای موجود در مبدا برهانند. با این حال در یک نگرش منطقی هرگز مجاز نیستیم انگیزه سفر را در این الگو محدود سازیم. آنچه حائز اهمیت است آن است که انگیزههای سفر میان گروههای سنی، جنسیتی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت است. بر این اساس میتوان به لزوم بخشبندی بازار گردشگری و تفاوتهای رفتاری اشاره کرد. لوس لومدسن (۱۳۸۰) رفتار و انگیزههای گردشگری را متأثر از عوامل متعددی چون گروههای مرجع، باورها و نگرشها، طبقه اجتماعی، سن، فرهنگ، چرخههای حیات، یادگیری و در یک تقسیمبندی کلّی به عوامل اثرگذار داخلی و خارجی تقسیمبندی کرده است. بدین ترتیب لازم به یادآوری است که رفتارها و انگیزههای گردشگری میان افراد و گروههای مختلف یکسان نیست.
بر این اساس نیازمند بخشبندی بازار گردشگری با توجّه به انگیزهها و تمایلات رفتاری افراد هستیم. بر این اساس سیاست‌گذاران و برنامهریزان بر مبنای انگیزهها و نیازهای گردشگران به بخشبندی بازار خدمات گردشگری میپردازند. با این همه بخشبندی بازار گردشگری در زمان و شرایط متفاوت، یکسان نیست. در شرایط همهگیری ویروس کرونا با تغییر در نیازها، انگیزهها و رفتارهای گردشگران مواجه بودهایم. کولی[۲] و همکاران(۲۰۲۰) در مطالعهای تحت عنوان «چگونگی تغییر رفتار مشتریان و گردشگران به واسطه کرونا» نشان دادهاند علاوه بر آن که همهگیری ویروس کرونا بر مشاغل، سبک زندگی و تعاملات روزمره و سبکهای یادگیری تاثیر گذار اند نحوه گذران اوقات فراغت، خرید کردن در مقاصد گردشگری، تمایل به اقامترا نیز تحت تاثیر قرار میدهند. یوگلینی و همکاران(۲۰۲۰) نشان دادهاند رفتار بسیاری از گردشگران در دوران کرونا با تغییراتی روبرو بوده است .انزواطلبی و گریز از جمع به عنوان الگویی رایج میان گردشگران گزارش شده است. نه تنها در رابطه با رفتار گردشگران بلکه در رابطه با رفتار میزبانان و ساکنان مقاصد گردشگری در جریان همهگیری ویروس کرونا، شاهد بروز تغییرات رفتاری بودهایم. همچنان که لی و همکاران(۲۰۲۰) اذعان کردهاند در جریان این همهگیری شاهد تغییراتی در مواجه و برخورد میزبانان با گردشگران چون مقابله و مخالفت بودهایم. در سویه میهمانان تغییر در تصورات، انگیزهها و رفتارها نیز گزارش شده است. میهماننوازی[۳]، ادراکات، گرایشها، هنجارها و رفتارها از جمله مقولاتی اند که به زعم این محققان در جریان همهگیری ویروس کرونا با تغییراتی روبرو بودهاند. همچنین به زعم وسنام و همکاران(۲۰۲۱) ادراک ساکنان از مخاطرات و مزایای حاصل از گردشگری بر رفتار ایشان با گردشگران تاثیر قابل توجّهی داشته است.
بدین ترتیب شاهد آنیم که در مطالعات متعدد از تغییر رفتار و ذائقه ساکنان و گردشگران در دوران کرونا سخن به میان آمده است. بدیهی است که تغییرات ایجاد شده در این حوزه خود مسبب تغییراتی در دوران پساکرونا در حوزه گردشگری خواهند بود. میان ادعاهای موجود در باب تغییرات دنبالهدار رفتار گردشگری در دوران کرونا میتوان به مدعای چالش برانگیز حذف یا کاهش مصرف گوشت حیوانات وحشی اشاره کرد. پاراسیدیا(۲۰۲۰) از جمله طرفدارن این مدعا است و بیان کرده است این کاهش در مصرف تا جایی ادامه دارد که با افزایش قابل توجه در استقبال از گردشگری صنعت غذای حلال مواجه خواهیم بود. با این حال شواهدی دال بر این وجود دارد که در دوران پساکرونا همچنان شاهد مصرف گوشت حیوانات وحشی به عنوان وعده اصلی غذایی در نقاطی از جهان خواهیم بود. تیانیو و همکاران(۲۰۱۹) در مطالعهای در راستای انگیزه مصرف گوشت حیوانات وحشی به این نکته اشاره کرده اند که این عادت غذایی ریشه در باورها، اندیشههای اساطیری و طبابت سنتی دارند. بدین ترتیب ادعای ریشهکن شدن این عادت غذایی آنچنان که بیان میشود به سادگی و سهولت صورت نمیپذیرد.
اتود و هجت[۴](۲۰۲۰) نیز اذعان کردهاند شیوع ویروس کرونا به کاهش مصرف گوشت قرمز منجر شده است و در صورت تداوم گفتمان خطرزاییِ مصرف گوشت حیوانات، این تغییر میتواند در بلندمدّت نیز تداوم داشته باشد، به نظر میرسد این تغییر در تمامی نقاط جهان یکسان نباشد و قادر به تعمیم این مدعا در سراسر نقاط جهان نباشیم. چرا که علاوه بر ریشه اساطیری و سنتی مصرف گوشت حیوانات وحشی، شاهد تفاوت در ادراک از خطرزایی گوشت حیوانات وحشی هستیم. در حالی که در گزارش منتشر شده از سوی فائو در ۲۰۲۰ ضمن بیان عدم قطعیت انتقال ویروس از طریق تماس با حیوانات، شستن دستها پس از تماس با آنها و حفظ فاصله با حیوانات دارای مشکلات تنفسی و گوارشی توصیه شده است، بر اساس گزارش زی و همکاران در سال ۲۰۲۰ میان نسلهای قدیمیتر چین، مصرف گوشت حیوانات وحشی دارای تقدس و ارزش دارویی و درمانی است و نگرش منفی و خطرزا و نسبت به آن در میان افراد انگشتشماری گزارش شده است. مدعای دیگری که در رابطه با تغییرات رفتاری در صنعت گردشگری با آن روبروییم، تغییر در رفتارهای ساکنان در قالب بیتوجّهی و دوری از گردشگران، عدم ارائه خدمات به گردشگران، ناسزاگویی، بستن راههای ورودی به شهر، خشونت و برخوردهای تند است. با این همه لازم به ذکر است که اینگونه رفتارهای اجتنابی یا مقابلهای از سوی ساکنان مناطق گردشگری به شدت با ادراک ایشان از خطر مرتبط است. بر اساس نظریه تهدید یکپارچه ادراک و رفتار گردشگران تهدیدهای ادراکشده روابط میانگروهی، برونگروهی و رفتارها شکل میگیرند. همچنین بنابراین نظریه چهار نوع از مخاطرات از یکدیگر قابل تفکیک اند که میتوانند رفتارهای افراد مرتبط با صنعت گردشگری را تحت تاثیر قرار دهند. تهدید واقعگرایانه، تهدید نمادین، کلیشههای ذهنی منفی و اضطراب میانگروهی از جمله این مخاطرات اند. نکته حائز اهمیت در رابطه با این مدعا آن است که قادر نخواهیم بود آن را بدون توجه به ادراک ساکنان از مخاطرات و منافع به تمامی نقاط گردشگرپذیر نسبت دهیم. گرچه صحت این مدعا در دو سویه میهمان و میزبان در پژوهش تورس و همکاران در سال ۲۰۲۱)، مورر و همکاران) و چاو و همکاران در سال ۲۰۲۰ به اثبات رسیده است، نمیتوان بدون توجّه به ادراک میهمان و میزبان از مخاطرات سفر مدعای دوریگزینی، تمایل به سفر سفارشی یا مقابله و ستیز را به تمامی جوامع میهمان و میزبان تعمیم دهیم. ادراک کلید اساسی شکلگیری رفتار در گردشگری است. به بیانی دیگر این ادراک آثار گردشگری در هر دو سویه مزایا و هزینهها است که شکلدهنده رفتار و تمایلات رفتاری ساکنان، بومیان، میزبانان و میهمانان است. اثر ادراک شده اعم از ارزش یا هزینه ادراک شده در دوران کرونا نیز به جهتدهی رفتار و تمایلات رفتاری افراد درگیر در گردشگری منجر میشود. میرتقیان رودسری و همکاران بر اساس نظریه تبادل اجتماعی و تهدید یکپارچه با نظر بر نگرش و تمایلات رفتاری ساکنان بیان کرده اند نگرش غالب ساکنان به گردشگری با توجه به ادراک مخاطرات منفی بوده است با آن که عدّهای با نظر بروابستگی معیشت و اقتصاد منطقهای به گردشگری، وزن کمتری به مخاطره گردشگری در ادراک خویش داده اند و بیان کرده اند میتوان در شرایط مشخصی پذیرای گردشگران بود. نکته حائز اهمیت در شناخت، درک و تحلیل ادعاهای موجود در باب تغییرات الگوهای جمعی و فردی گردشگری آن است که به انگیزهها، ادراک و تصورات توجه کنیم. گرچه محققان و اندیشمندان بسیاری با توجه به شیوع همهگیری کرونا مدعای تغییر در الگوهای رفتاری، مدیریتی، سبکهای رقابتی، سبکهای رفتاری، ذائقهها و سیاستهای سفر و گردشگری را در قالبهای نسبتا یکسانی داشته اند، این ادراک گردشگران و میزبانان از خطر سفر در جریان کرونا، ارزشهای ناشی از سفر، انگیزههای ایشان از سفر و گردشگرپذیری است که الگوهای رفتاری، سبکهای سفر و گردشگر پذیری، ذائقهها و سیاستهای گردشگری را میان جوامع مختلف شکل میدهد
منابع:
Kohli, S., Timelin, B., Fabius, V., & Veranen, S. M. (2020). How COVID-19 is changing consumer behavior–now and forever. McKinsey & Company, 1-2.
Ugolini, F., Massetti, L., Calaza-Martínez, P., Cariñanos, P., Dobbs, C., Ostoić, S. K., … & Sanesi, G. (2020). Effects of the COVID-19 pandemic on the use and perceptions of urban green space: An international exploratory study. Urban forestry & urban greening, ۵۶, ۱۲۶۸۸۸.
Li, J., Nguyen, T. H. H., & Coca-Stefaniak, J. A. (2020). Coronavirus impacts on post-pandemic planned travel behaviours. Annals of Tourism Research.
Woosnam, K. M., Russell, Z., Ribeiro, M. A., Denley, T. J., Rojas, C., Hadjidakis, E., … & Mower, J. (2022). Residents’ pro-tourism behaviour in a time of COVID-19. Journal of Sustainable Tourism, ۳۰(۸), ۱۸۵۸-۱۸۷۷.
Fakfare, P., & Sangpikul, A. (2022). Resident perceptions towards COVID-19 public policies for tourism reactivation: the case of Thailand. Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, 1-21.
Xie, X., Huang, L., Li, J. J., & Zhu, H. (2020). Generational differences in perceptions of food health/risk and attitudes toward organic food and game meat: The case of the COVID-19 crisis in China. International journal of environmental research and public health, ۱۷(۹), ۳۱۴۸.
Torres, E. N., Ridderstaat, J., & Wei, W. (2021). Negative affectivity and people’s return intentions to hospitality and tourism activities: The early stages of COVID-19. Journal of Hospitality and Tourism Management, ۴۹, ۸۹-۱۰۰.
Morar, C., Tiba, A., Basarin, B., Vujičić, M., Valjarević, A., Niemets, L., … & Lukić, T. (2021). Predictors of changes in travel behavior during the COVID-19 pandemic: The role of tourists’ personalities. International Journal of Environmental Research and Public Health, ۱۸(۲۱), ۱۱۱۶۹.
میرتقیان رودسری, سیّد محمّد, فرخیان, فیروزه, نقوی, مریم. (۱۳۹۹). بررسی رفتار جامعه میزبان نسبت به گردشگران در دوران شیوع کووید-۱۹. مطالعات مدیریت گردشگریویژه نامه کووید ۱۹), ۱۱۵-۱۴۳. doi: 10.22054/tms.2020.52929.2332
[۱] Lundberg
[۲] Kohli
[۳] Hospitality
[۴] Attwood & Hajat