شناخت‌نامه‌ی خور یا رگ‌های بندر ماهشهر

مقدمه

خور به شاخه‌ای از دریا گفته می‌شود که به خشکی داخل شده باشد. خور را در حقیقت می‌توان خلیجی کوچک دانست، آب ساحلی نیمه بسته‌ای است که با دریای آزاد ارتباط دارد. خورها به‌عنوان مناطق ساحلی ماهیگیری و همچنین به‌عنوان مناطق تغذیه‌‌ای مهم پرندگان آبزی محسوب می‌شوند. این شبکه‌های شاخه‌شاخه و زیبا بر اثر جزر و مد دریا، شیب زمینی و عارضه‌های مسطحاتی زمین ایجاد شده‌اند. خورها به‌دلیل آب آرام و خصوصیات طبیعی که آن‌‌ها را از امواج خروشان به دور نگه می‌‌دارد محل خوبی برای ساخت اسکله‌‌ها و تاسیسات ساحلی و محل امنی برای شناورهای صیادی و تجاری هستند. خورها همچنین به‌عنوان مناطق تغذیه‌ای مهم موجودات آبزی و کنارآبزی محسوب می‌شوند. این متن به شناخت خورهای بندر ماهشهر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جغرافیایی و اکولوژیکی این منطقه که جزو زیست‌گاه‌های حساس طبیعی به شمار می‌آید و محیط زیست‌ موجودات گوناگون است می‌پردازد.

منطقه‌ای در جنوب ایران و جنوب استان خوزستان وجود دارد که سرزمین خورهاست، گویی که خورها مانند موجوداتی زنده این منطقه را برگزیده‌‌اند و به‌صورت گروهی در آنجا زندگی می‌کنند، مهمترین ویژگی اکولوژیکی منطقه بندرماهشهر خورهاست، خورها مانند رگ‌ها در طبیعت این بوم جاری‌اند و آنچنان که رگ‌ها اتصال اندام‌ها به قلب هستند، خورها با رگه‌های گوناگون و پراکنده، بخش‌ها، محله‌ها و شهرهای منطقه را به دریا متصل می‌کنند. شهرستان بندر ماهشهر در جنوب شرقی استان خوزستان واقع شده و شامل شهرها و بخش‌هایی نظیر، ماهشهر قدیم، ناحیه صنعتی، سربندر، بندر امام خمینی، جراحی (شهر چمران)، ممکو (شهرک بعثت) و غیره است. خور به‌عنوان بخشی از جغرافیای طبیعی این منطقه اکوسیستم و ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که شرایط اقلیمی ویژه‌ای را به‌وجود آورده است. در کنار طبیعت بکر خورها شبکه بزرگی از جانوران و جانداران زندگی می‌کنند. خورها به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و ساختار نیمه بسته‌ای که دارند آب‌هایی آرام با کمترین حد موج هستند که بدون نیاز به حوضچه آرامش و موج شکن مصنوعی بستری آرام و مطئمن برای تردد و پهلوگیری انواع کشتی‌ها می‌باشند. خور موسی شاخص‌ترین نمونه‌ی اکوسیستم ساحلی پهنه‌های گلیِ جزر و مدی است که در شمال غرب خلیج فارس واقع شده است و به‌واسطه فرم منحصر به‌فرد هیدرولوژیک، یکی ازگسترده‌ترین زیستگاه‌های ساحلی و بزرگترین شبکه‌ی شاخابه‌های خورهای کشور را تشکیل می‌دهد. این شبکه به‌خاطر امکاناتی که به‌وجود می‌آورد موجب شده است که این منطقه به یکی از قطب‌های مهم صنعت کشور تبدیل شود (عوفی, اردو و ربانی‌ها ۱۳۹۲).

خور موسی

 شاخه مثلث‌شکلی در شمال غربی خلیج فارس است. بنا به روایتی موسی ناخدای معروفی بوده که این خور به نام او نامیده شده است. خور موسی و یا بر اساس تقسیم‌بندی جغرافیای آب‌­ها خلیج موسی، خور – خلیج موسی کانالی است که در سواحل شمال غربی خلیج فارس در طول جغرافیایی ۴۰ درجه و ۲۰ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۵۰ دقیقه و عرض جغرفیایی ۳۰ درجه تا ۳۰ درجه و ۳۲ دقیقه واقع شده است. دهانه این خور به پهنای حدود ۴۰ کیلومتر و طول ۱۲۰ کیلومتر تا بندر ماهشهر بوده و به سبب وجود جزرومد با آب‌های دریا مرتبط می‌گردد. این خور یکی از مهمترین خورها در خلیج فارس بوده و بزرگترین شبکه خورهای کشور را تشکیل می‌دهد. این خور پیشرفتگی آب به طرف خشکی می‌باشد و هر چه به طرف خشکی پیش می‌رود به خورهای کوچک‌تری منشعب شده که به‌صورت آبراهه‌های باریکی به طرف ساحل کشیده شده‌اند. در این منطقه ۸۵ خور کوچک (انشعاب) و بزرگ شناسایی و مشخص گردیده است، که به‌صورت یک شبکه پیچیده، اکوسیستم بسیار مهمی را در این ناحیه ایجاد نموده که در مجموع به‌نام خورهای ماهشهر یا خوریات موسی موسوم هستند. خورموسی شاخص‌ترین نمونه اکوسیستم ساحلی از نوع پهنه‌های گلی جزر و مدی می‌باشد که دارای میزان بالای جزر و مد با دامنه ۴ متر می‌باشد و جزر و مد آن از نوع نیمه روزانه است. عمیق‌ترین خورهای ماهشهر حداکثر ۳۸ متر و کم‌عمق‌ترین آن‌ها ۳ متر عمق می‌باشند (عوفی, اردو و ربانی‌ها ۱۳۹۲).

خورموسی با شاخه‌های متعدد و پراکنده، گویی ریشه‌های خلیج فارس است که در این منطقه هستی گزیده است. موسی خور بزرگی است که شاخه‌های گوناگون و خورهای فراوانی دارد و از مهمترین آن‌ها می‌توان خورهای، سمایلی، غزاله، اردله، احمدی، جعفری، مریموس، دورق، زنگی، معاوی، سجافی، غنام، غزلان، تیمور، دورگستان، ابوخضیر، درویش، خناگ، سلج، ملح، گوارین، گوبان و خورِکون را نام برد. این خورها به‌دلیل ساختار گلی و جزرومدی خود و به‌دلیل ورود مقادیر قابل توجه‌ای از مواد مغذی و آلی و معدنی از رودخانه‌ها و نواحی مجاور به آن‌ها، زیستگاه بسیار مناسبی جهت تغذیه پرندگان و زادآوری انواع آبزیان از جمله میگو فراهم آورده‌اند و هر ساله انواع گوناگونی از آبزیان جهت زادآوری به این خوریات مهاجرت می‌نمایند. خور محل استراحت، زیست، تغذیه، زادآوری، تولید مثل و زمستان گذارنی پرندگان بومی و مهاجر آبزی و کنارآبزی گوناگونی به‌ویژه پرستوهای دریایی، انواع اردک‌ها و غازها، سلیم خرچنگ‌خوار و فلامینگو است (مناطق حساس ساحلی دریایی در استان خوزستان ۱۳۹۰).

آبزیان دریایی خور موسی نیز شامل گونه‌های زیادی از ماهی‌ها نظیر شوریده، راشگو، صبور، بیاح، میش ماهی، خارو، هامور، گیش ماهی، سنگسر، کفشک گرد، مید، حسون و کوسه ماهی و مارهای دریایی، عروس ناخدا، عروس دریایی و… می‌شوند، پستانداران دریایی حاضر در خورموسی، دلفین معمولی و گوژپشت می‌باشند. جزایر خور موسی به‌دلیل ساختار مناسب، زیستگاه مناسب و بالقوه‌ای جهت زادآوری لاک پشتان دریایی می‌باشد. هر چند خورموسی زیستگاه مناسبی برای گاو دریایی بوده و ارتباط آن با جامعه گیاهی آبی  Halophila +Halodule در حاشیه خوریات ماهشهر به اثبات رسیده است ولی به‌ندرت مشاهده شده است. ضیایی (۱۳۷۴) بدون ذکر محل و زمان مشخص، حضور این گونه را در خورموسی اعلام نموده است (همان).

اما بندر ماهشهر تنها محل تجمع خورها نیست، بلکه در کنار آن تجمعی از صنایع پتروشیمی و نفتی شکل‌گرفته، که اکوسیستم منطقه را در معرض خطر قرار داده است. فراوانی این صنایع در بندر ماهشهر بیش از ظرفیت تحمل منطقه بوده و آسیب‌ها و فشارهای زیست‌محیطی قابل ملاحظه‌ای را به‌جاگذاشته که در تغییرات اکوسیستمی و تغییرات فرهنگی اجتماعی، نقش داشته است. این منطقه به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی‌اش، دریافت کننده‌ی پساب صنایع مختلف از جمله پتروشیمی عظیم بندر امام، رازی، فارابی و منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر است. صنایع مذکور در دل خوریات ماهشهر احداث شده‌اند و پسآب صنعتی آن‌ها به این خورها سرریز می‌شود. از آنجایی که سیستم معیشت و سیستم تغذیه مردم این منطقه به‌شدت با آبزیان در پیوند است، چرخه‌ای از آسیب‌ها را ایجاد کرده است. بررسی تاثیرات این صنایع بر منطقه مورد بحث مجال دیگری را می‌طلبد و اینجا بیشتر به ایجاد دورنمایی از منطقه می‌پردازیم.

تصویر شماره ۱: خوریات ماهشهر، تصویر هوایی برگرفته از google maps

خور سمایلی

یکی از خورهای منشعب از خورموسی در جنوب بندرماهشهر است که میان بندر مجیدیه و بندر صادراتی ماهشهر واقع شده است. خور سمایلی بندر صیادیی‌ست که دارای چند اسکله برای پهلوگیری قایق‌های ماهیگیری و لنج‌ها است، این خور یکی از آبراه‌های مهم صیادی منطقه می‌باشد. به‌دلیل شاخه‌های فرعی و عمیق فراوان، انبوه قایق‌های ماهیگیری، پوشش گیاه‌های دریایی و پرنده‌های دریایی اطرف، خورسمایلی فضای ویژه و بسیار زیبایی دارد و چنین جاذبه‌هایی موجب گشته جمعیت‌های زیادی برای ماهی‌گیری یا تفریح به ساحل این منطقه روند. باوجود استعدادهای طبیعی در کنار این خور هیچگونه ساماندهی بهینه‌ای در ساحل به‌چشم نمی‌خورد و با وجود تجمعات انسانی در این محدوده، از مسیر رفت و آمد بسیار ناهموار و کم‌عرضی برخوردار است که عبور مداوم ماشین‌های سنگین برای بارگیری از مخازن نفتی مجاور، خطرات زیادی برای ماهی‌گیرها و سایر مردم به‌دنبال دارد. در خور سمایلی امکانات رفاهی و بهداشتی نه‌تنها برای عموم بلکه حتی برای صیادانی که به‌طور مداوم در آنجا هستند وجود ندارد. این می‌تواند باعث گسترش آلودگی، بیماری و به‌خطر افتادن سلامتی صیادان و دیگر جمعیت‌های مرتبط گردد. ماجرا وقتی حادتر می‌شود که بدانیم حتی شیوه‌های مناسبی برای جمع‌آوری پسماند در محل موجود نمی‌باشد. تنها یک سطل برای زباله در آنجا وجود دارد که معمولا کسی برای تخلیه آن اقدام نمی‌کند و این باعث شده است تنها راه دورریز زباله‌ها دریا باشد. آن هم در منطقه‌ای که تجمعات روزانه زیادی را در خود داشته و به‌شیوه‌های گوناگون این آب‌ها با زیست، بهداشت و سلامتی مردم شهر در ارتباط می‌باشد. مستقیم‌ترین شکل این ارتباط مواد غذایی است که از همین دریا به‌دست می‌آید. به این خطرات و آلودگی‌ها می‌توان آلودگی پسماندهای صنایع انبوه پتروشیمی را نیز افزود که از سمتی دیگر درون دریا می‌ریزد. از تمام مناطق ساحلی موجود در بندرماهشهر، خورسمایلی از محدود قسمت‌هایی‌ست که امکان استفاده از ساحل را به مردم می‌دهد، البته آن هم به‌صورت محدود! باقی مناطق ساحلی در اختیار نهادها و سازمان‌های دولتی یا صنایع گوناگون قرار دارند و به‌این شکل امکان بهره از منابع طبیعی از مردم منطقه سلب و به حق انحصاری در دست مراکز خاصی بدل شده است.

تصویر شماره ۲: بندر صیادی خور سِمایِلی، بندر ماهشهر، عکس از اسماعیل قنواتی

خور غزاله

یکی از خورهای خلیج فارس و انشعابات خور موسی است، اسکله خور غزاله با قدمتی بیش از یک‌صد سال از جمله قدیمی‌ترین اسکله‌های بارگیری و تخلیه مدرن در کشور می‌باشد. این اسکله با بیش از یک قرن قدمت از میراث فرهنگی و صنعتی مهم کشور می‌باشد و در معرض نابودی قرار دارد. بر روی اسکله همچنین خط راه‌آهنی قرار دارد که در جابجایی کالا و تجارت منطقه نقش مهمی ایفا می‌کرده است. در کنار خور غزاله دشت غزاله قرار دارد، این منطقه دارای زمین‌های کشاورزی کشت دیم است. نام غزاله از آنجا می‌آید که این منطقه روزگاری زیستگاه آهوان بوده است ولی شوربختانه امروز به‌دلایل گوناگون از جمله، شکار بی‌رویه و تغییرات محیط زیست نسل آن‌ها منقرض شده است.

تصویر شماره ۳: اسکله خور غزاله بندر ماهشهر، عکس از اینترنت، عکاس نامشخص

خور زنگی

در شمال غرب خلیج فارس واقع شده و یکی از انشعابات خور موسی می‌باشد. خور زنگی در ضلع غربی بندر امام خمینی واقع شده است و منطقه‌ای برای صیادی می‌باشد، علاوه بر اهمیت شیلاتی از جنبه‌های زیست محیطی نیز دارای ارزش زیادی بوده و از نقطه نظر تولید، غنا و تنوع زیستی دارای آبزیان مختلف شامل انواع ماهیان و انواع کفزیان است که غذای آن‌ها را شامل می‌شود. همچنین در کنار این خور پارک ساحلی زیبایی وجود دارد که از جاذبه‌های گردشگری منطقه به‌شمار می‌رود.

با احداث منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر در سال ۱۳۷۶ ، در مجاورت این خور، اکوسیستم مزبور دچار تغییرات شدیدی گردید. به‌گونه‌ای که ارتباط بخش‌های شرقی و غربی این خور با احداث خط راه‌آهن و جاده قطع و قسمتی از خور میان تاسیسات محصور شد. تبخیر شدید منجر به پدید آمدن لایه‌های سخت نمک در بستر خورها شد. بنابراین انتظار می‌رود غلظت فلزات سنگین در آب و رسوبات این خور به‌دلیل ورود پساب به آن بالا باشد. در حقیقت رسوبات همانند یک منبع ذخیره فلزی عمل کرده و عناصر را یا از طریق فرآیندهای طبیعی یا به سبب دخالت بشر به آب آزاد می‌کند و سبب بروز اثرات نامطلوب بر سلامت اکوسیستم می‌شود. فلزات توسط کفزیان به‌عنوان اولین سطح تولیدکننده در دریا یا به‌طور کلی جامعه زیستی جذب شده و از این طریق احتمال ورود برخی از این فلزات به زنجیره غذایی بالا می‌رود (منوچهری , و غیره ۱۳۸۷).

خور کون

یکی از خاص‌ترین خورهای منطقه است، که از وسط شهر می‌گذرد و به این واسطه، آب دریا به میان شهر آمده، با جزر و مد دریا آب در آن رفت و برگشت داشته و شهر را دو قسمت می‌کند. بندرماهشهر تنها شهر ایران است که خور از میان آن می‌گذرد. این خور پتانسیل آن را دارد که به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری تبدیل شود ولی عدم مدیریت شهری مناسب باعث گردیده که از این پتانسیل هیچ بهره‌ای برده نشود و درحال‌حاضر خورکون محل ریختن فاضلاب شهری ­باشد. با این وضعیت نه‌تنها نمی‌توان از گردش در کنار این خور لذت برد، بلکه بوی بدی که در اطراف خور پخش شده و آلودگی‌های زیست‌محیطی بسیاری که به‌همراه دارد تهدید بزرگی برای شهروندان و محیط زیست منطقه است و سلامت بسیاری از انسان‌ها و موجودات زنده دیگر را در معرض خطر قرار داده است. در اطراف خور خانه‌های فرسوده و نابسامان بسیاری وجود دارد که محل زندگی مردمی‌ست که سهمی از ثروت‌های گوناگون شهر ندارند و توزیع نامتوازن منابع در محل زندگی آن‌ها نیز اثرگذار بوده و آن‌ها را درمعرض آلودگی و آسیب‌های گوناگون قرار داده است. جایی که می‌توانست یک جاذبه طبیعی، محل آسایش و یا محور گردشگری شهری باشد، حال یک تهدید بزرگ برای زیست مردم است. این خور در گذشته محل ماهیگیری و شنا برای مردم بوده است ولی شکل فعلی آن نمونه‌ی یک فاجعه‌ی شهری است. جعفر رفیعیان از شاعران محلی ماهشهر که به زبان بومی منطقه شعر می‌نویسد این‌چنین از خورکون یاد می‌کند:

“بیو بریم قبله ولات دریا دیاره                      خورکون زوری کشید وقت قراره”

(بیا به قبله‌گاه ولایت در کنار دریا برویم             خورکون پر از زوری (نوعی ماهی) شده و هنگام قرارمان رسیده)

در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی پس از کش‌وقوس‌های فراوان و چندین بار ناتمام ماندن پروژه خورکون، این خور لای‌روبی شد و دیواره‌های بتنی برای آن ساخته شد، همچنین در ابتدای خور یک ورودی با سد تنظیمی ساخته شد تا مشکلات خورکون رفع شود. این پروژه با تبلیغات زیاد و هزینه‌ی بالا به انجام رسید و مسئولان شهری هر کدام آن را هدیه‌ای از طرف خود به مردم ماهشهر دانستند و حتی کار به جایی رسید که هرکدام نامی برای خور گذاشتند و نام آن را تغییر دادند که خور نور، خور کور و آبراه بهار، نمونه‌هایی از این دست می‌باشد. اما در نهایت این اقدامات به پروژه‌ای شکست خورده تبدیل شد. در این طرح عرض خور کاهش پیدا کرد، شیب‌بندی خور به خوبی انجام نشد، بافت بتنی اطراف دچار فرسودگی شد، دیواره‌های اطراف خور در برخی قسمت‌ها ریزش کرد، فاضلاب شهری که ادعا می‌شد از خور جدا شده دوباره به خور ریخته شد و این بار چون بسترِ خور، زمین طبیعی نبود، جذبی صورت نمی‌گرفت و انباشت لجن بیشتری ایجاد می‌گشت. مجموع این‌ها باعث متضرر شدن بیشتر مردم ماهشهر از لحاظ سلامتی، رفاهی و هدر رفت سرمایه‌ها و فضاهای شهری شد.

تصویر شماره ۴: خورکون، بندرماهشهر، عکس از اسماعیل قنواتی

جزایر بندر ماهشهر

در خور موسی چهار جزیره به نام‌های بنه، دارا، قبر ناخدا و ندل گار وجود دارد، علاوه بر این‌ها جزیره‌های کوچک دیگری نیز در میانه‌ی آن‌ها می‌باشد. همه‌ی این جزیره‌ها غیرمسکونی هستند و همین باعث شده که طبیعتی بکر و زیبا داشته باشند و از زیستگاه‌های مهم آبزیان، پرندگان، کنارآبزیان و جانوران دریایی به‌شمار آیند. فیلم مستندی با عنوان “زندگی در خور موسی” درباره زندگی ۶ گونه فراوان پرنده در مناطقی به اسم «قبر ناخدا»، «قمر» و «دارا» که از جزایر خورموسی است، توسط حجت الله طاهری ساخته شده است.

جزیره بونه

نام محلی این جزیره در منطقه بندر ماهشهر بُنّه می‌باشد. در زبان ماهشهری  بُنّه به معنای پایه و اساس است. جزیره بونه به همراه جزیره دارا در بالاترین نقطه شمال غربی خلیج فارس در دهانه خور موسی واقع شده است. در این جزیره یک پادگان نظامی وجود دارد که بخشی از منطقه سوم نیروی دریایی سپاه پاسداران ماهشهر است. جزیره نام دیگری نیز دارد، نام دیگر آن جزیره قمر است که از سوی سپاه پاسداران بر جزیره گذاشته شد. فاصله هوایی جزیره از بندرماهشهر نزدیک به ۴۰ کیلومتر و همچنین با شهر هندیجان نیز نزدیک به ۵۵ کیلومتر فاصله دارد. این جزیره مسطح و به صورت نواری باریک با سواحل ماسه‌ای و در بخش‌هایی سنگلاخ می‌باشد و در اطراف جزیره تخت سنگ‌هایی دیده می‌شود که این ترکیب با همدیگر مکانی مناسب برای استراحت و تغذیه پرندگان آبزی و کنارآبزی فراهم نموده‌اند. پوشش گیاهی سطح جزیره انبوه است و ارتفاع آن در بعضی بخش‌ها به ۱ متر هم می‌رسد. از پرندگان این جزیره می‌توان به سلیمِ خرچنگ‌خوار اشاره کرد. این جزیره محل تخمگذاری پرستوهای دریایی نیز هست و با توجه به معیارهای کنوانسیون رامسر و راپمی، جزو زیستگاه‌های حساس می‌باشد (مناطق حساس ساحلی دریایی در استان خوزستان ۱۳۹۰).

جزیره دارا

جزیره دارا در دهانه خور موسی و در ۵ کیلومتری جنوب غربی جزیره بونه  قرار دارد. این جزیره‌ی غیر مسکونی و زیبا، محل تخمگذاری پرستوهای دریایی است. سطح این جزیره کاملاً مسطح و عارضه‌ای برروی آن وجود ندارد وسط جزیره پوشیده از گونه‌های گیاهی است و سواحل آن گلی و صخره‌ای و در قسمت‌هایی ماسه‌ای می‌باشند و به‌علت گودی وسط جزیره، در زمان مد دریا ، آب در آن تجمع یافته و حالت تالابی کوچکی به خود می‌گیرد و رطوبت داخل جزیره را تامین می‌نماید. پوشش گیاهی بخش مرکزی جزیره انبوه است و زیستگاه مناسبی را برای بسیاری از پرندگان در طول سال فراهم می‌کند. گونه گیاهی Artemisia scoparia در حفاظت خاک و تثبیت لانه‌های خزندگان و لاک‌پشت‌های دریایی اهمیت ویژه‌ای دارد. این جزیره به‌دلیل زمستان‌گذرانی بیش از ۱۶ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی و پشتیبانی از جمعیت پرندگان جوجه‌آور جزیره قبر ناخدا، زیستگاه حساس به‌شمار می‌رود (همان).

جزیره قبر ناخدا

جزیره قبر ناخدا با مساحتی حدود ۲/۴ کیلومتر مربع در شمال جزایر بونه و دارا قرار دارد. این جزیره از جزایر غیرمسکونی خلیج فارس است و در دهانه‌ی خور موسی قرار دارد. فاصله هوایی این جزیره تا اسکله بندر صیادی خورسمایلی نزدیک به ۳۰ کیلومتر می‌باشد. در وسط جزیره مقبره‌ای وجود دارد که بنا به روایت اهالی بندرماهشهر، ناخدایی به‌همراه خانواده خود در دریا راهی سفر بوده که تنها دخترش به بیماری سختی مبتلا می‌شود و می‌میرد، آن‌ها به ناچار در این جزیره لنگر می‌اندازند و دختر را به خاک می‌سپارند. پس دختر ناخدا در این جزیره دفن شده است نه خود ناخدا ولی به جزیره قبر ناخدا معروف است.

جزیره قبر ناخدا به مانند جزیره دارا غیر مسکونی بوده و محل تخم‌گذاری پرستوهای دریایی است. این جزیره نیز کاملاً مسطح می‌باشد . سواحل آن گلی و ماسه‌ای است و سطح بخش مرکزی جزیره پوشیده از گیاهان مختلف می‌باشد. چون ساختار ساحلی جزیره ماسه‌ای و گلی است این نوع ساختار برای تغذیه پرندگان کنارآبزی بسیار مناسب است. در سواحل این جزیره لاک‌پشت دریایی دیده می‌شود. اما مهمترین گروه جانوری جزیره، پرندگان آبزی و کنارآبزی می‌باشند. این جزیره به‌دلیل جوجه‌آوری بیش از ۳۰ درصد جمعیت سلیم خرچنگ‌خوار و ۲۰ درصد جمعیت تولیدمثل‌کننده اگرت ساحلی ایران در آن و زمستان‌گذرانی بیش از ۲۰ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی در آن، جزو زیستگاه‌های حساس می‌باشد (همان).

جزیره ندل گار

این جزیره تقریباً در وسط مثلث خور موسی و متشکل از توده شنی می‌باشد و به‌صورت یک نوار شمال غربی به جنوب شرقی است و هیچ‌گونه پوشش گیاهی و یا عوارضی ندارد. این جزیره مکان مهمی برای تخمگذاری لاک پشتان دریایی است و پرندگان جزایر دارا، بونه و قبر ناخدا از آن به‌عنوان استراحتگاه استفاده می‌کنند و پرندگان کنارآبزی در سواحل شنی آن به تغذیه می‌پردازند. این جزیره جزو زیستگا‌ه‌های حساس است (همان).

منابع

مناطق حساس ساحلی دریایی در استان خوزستان ۱۳۹۰. پایگاه اطلاع رسانی محیط زیست استان خوزستان. ۱۶ ۰۵. http://khzdoe.ir/rha/mataleb/82/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86

عوفی, فریدون, سمیه اردو, و مهناز ربانی‌ها. ۱۳۹۲. “ارزیابی زیست محیطی خور- خلیج موسی (خلیج فارس) براساس مدل تحلیل مدیریتی ماتریس SWOT و PASTAKIA.” سومین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست دانشگاه تهران.

منوچهری , حامد, علیرضا نیکویان, تورج ولی‌نسب, فرزاد نژادبهادری, محمد ماجدی, رضا چنگیزی, و الهه جعفریان‌مقدم. ۱۳۸۷. “بررسی اثرات سرب و کادمیم بر آب، رسوب و جوامع ماکرو بنتیک خور زنگی (از انشعابات خور موسی در خلیج فارس).” مجله شیلات سال دوم، شماره دوم.