تقسیم کلیسا ها به دو بخش شرقی و غربی که بر پایه جغرافیای سیاسی در اوایل رواج مسحیت شکل گرفت ، بنیان دو گرایش عمده مذهبی را نیز پی ریزی کرد. کلیسای شرقی که در محدوده امپراتوری قسطنطنیه قرار گرفته بود با پهنه سرزمینی وسیع و دین باوران متعددی مواجه شد. مسیحیان ایران نیز زیر مجموع کلیسای شرقی محسوب می شدند. نستوری شدن کلیسای ایران و در دوره های بعد انشعاباتی که در دسته بندی باورمندان مسیحی رخ داد موجب شده امروزه شاهد کلیساهای متعددی در ایران باشیم.در واقع پیکره واحد کلیسای شرقی به مرور زمان از هم گسیخت و امروزه فقط تعداد اندکی پیرو عقاید پیشین کلیسای ایران قدیم هستند. به طور کلی کلیساهای شرقی (مرتبط با امپراطوری روم شرقی یا کلیساهایی که در محدوده جغرافیایی شرق قرار گرفته بودند) عبارتنداز:
۱ : کلیسای بوزنطی یا رومیه الصغری
نوشته‌های مرتبط
۲ : کلیسای ارمنی
۳ : کلیسای سریانی
۴ :کلیسای کلدانی
۵ : کلیسای مارونی
۶ : کلیسای قبطی(نفیسی، ۱۳ ـ ۱۴ : ۱۳۴۰)
در این طبقه بندی کلیسای کلدانی همان کلیسای آشوری است که از دیرباز دارای زبان سریانی بود اما در طبقه بندی کنونی از کلیسای آشوری، کلیسای مستقلی به نام کلدانی وجود دارد که از نظر اعتقادی با کلیسای شرق آشوری متفاوت است. کلیسای کلدانی مربوط به نژاد کلدانی نیست. بلکه طرفداران این کلیسا آشوریانی هستند که پس از حمله مغول به ایران و صدماتی که کلیسای نستوری در پی آن دچارش شد،مجددا تحت حمایت کلیسای روم قرار گرفتند. این واقعه در ۱۵۵۵ م رخ داد و پاپ روم اسقفی از طرف خود برای نظارت بر این افراد فرستاد (حکمت،۲۵۱ :۱۳۴۵؛ مشکور،۱۸۵:۱۳۷۷).
این اولین شکاف بزرگ در بین آشوریها بود. امروزه کلدانی‌ها همچنان پیرو کلیسای واتیکان می‌باشند و اعیاد و مراسم مذهبی خود را مطابق سنت کلیسای کاتولیک انجام می دهند اما وابستگی فرهنگی و شباهت‌های مذهبی آن ها به سایر آشوریها غیر قابل انکار است. البته اکثریت کلدانی‌ها در شهرهای مختلف عراق زندگی می‌کنند. این کشور چه از نظر تعداد باورمندان، کشیش‌ها و راهبه و چه از نظر تعداد کلیسا، مقام اول را دارد. کلدانی‌های ایران، در حال حاضر در شهرهای مختلفی چون اهواز، قزوین، کرج، کرمانشاه و تهران ساکنند. اما دو مرکز خلیفه گری ایشان، یکی در تهران و دیگری در ارومیه است. کلدانی‌ها در نقاط مختلف جهان همچون آمریکا، فرانسه، آلمان، هلند، استرالیا، کانادا، سوریه، ترکیه و لبنان نیز اقامت دارند (اطلاع رسان تحقیق).
با این انفکاک، آشوریها و کلدانی‌ها به عنوان اعضای یک پیکره واحد، سال های متمادی با یکدیگر زیسته اند. این هم زیستی نزدیک به هفت قرن طول کشید. اما در اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴، پدیده جدیدی دنیای شرق و از آن جمله ایران را در بر گرفت. با حضور فعال و چشمگیر میسیونرها در شهرهای مختلف،شرایط جدیدی پیش آمد که قابلیت نوینی برای ایجاد تغییرات داشت. میسیونرها با تأسیس مدرسه در نواحی مسیحی نشین، اقدام مثبتی برای بالا بردن سطح سواد مسیحیان کردند. آن ها در روستا‌های مختلف ارومیه ساکن شدند و به تبلیغ اندیشه های خود پرداختند.به این ترتیب که هر فرقه‌ای به ترویج نظرات خود اصرار می‌ورزید. مردم نیز کم کم به آن ها پیوستند و فقط عده بسیار کمی همچنان وابستگی خود را به کلیسای شرق آشوری حفظ کردند.در پی این گسست‌ها، آشوریها به چهار گروه کلی تقسیم شدند:
۱ : وابستگان به کلیسای شرق آشوری که در واقع امتداد همان کلیسای اولیه در ایران می‌باشد.
۲ : وابستگان به کلیسای کلدانی که شرح آن ها پیش ازاین بیان شد.
۳ : وابستگان به کلیسای پروتستان که در اثر تبلیغات میسیونرهای پروتستان به این فرقه گرویدند.
۴ : وابستگان به کلیسای ارتدوکس که در ۱۸۲۸ م و به دنبال حضور ارتش تزاری در ارومیه عده ای به آن ها پیوستند. نام‌های مختلف آشوریها در نقاط مختلف عبارتند از:
۱ : نستوری ۲ : کلدانی ۳ : سریانی (به علت زبان سریانی که در بین آشوریها رایج بوده) ۴ : یعقوبی. البته یعقوبی‌‌ها یک گروه خاص از آشوریها هستند که در ترکیه و سوریه اقامت دارند و از لحاظ اعتقادی به آن ها منو فیزیت (یا تک ذات انگار) گفته می‌شود(سرمس، ۱۳ و ۱۴: ۱۳۴۴).
البته برخی یعقوبی و سریانی را یک شاخه از آشوریها می‌دانند(اطلاع رسان تحقیق). جز این مارونی‌های لبنان نیز که به زبان سریانی سخن می گویند، شاخه‌ای از آشوریها هستند که از لحاظ اعتقادی کاتولیک محسوب می‌شوند(نفیسی، ۱۴ :۱۳۴۳). اما خود مارونی‌ها به آشوری بودنشان‌اعتقادی ندارند(اطلاع رسان تحقیق).
در حال حاضر به علت مهاجرت های پی در پی آشوریها از ایران ،جمعیت این گروه قومی در حال کاهش است. علت این مهاجرت‌ها متغیر و متعدد بیان شده است. مهم ترین مهاجرت آشوریها بعد از جنگ جهانی اول صورت گرفت که اغلب مهاجرین به آمریکا نقل مکان کردند. برخی نیز به قفقاز و ایروان و یا برخی از شهرهای مرکزی ایران مهاجرت داشتند. پس از پیروزی انقلاب نیز، مهاجرت هایی به کشورهای اروپایی و امریکایی صورت گرفت و با اوج گرفتن جنگ ایران و عراق اغلب آشوریها که هنوز موطن قدیمی خود – بین النهرین – را به یاد داشتند به آمریکا و اروپا رخت سفر بستند(اطلاع رسان تحقیق).
در حال حاضر ۹۰ کلیسا متعلق به آشوریان است که در برخی از آن ها همچنان مناسک مذهبی برگزار می شود. اما در برخی از روستاها به علت کاهش جمعیت از رونق افتاده اند. اما شاراهای مذهبی* خود را در زمان مقرر برگزار می‌کنند( اطلاع رسانان تحقیق و سایت رسمی یوناتان بت کلیا).
اکثریت وابستگان به کلیسای شرق آشوری ایران در ارومیه و تهران زندگی می کنند . کلیسای تاریخی ننه مریم و حضرت سرگیس، از مهمترین کلیساهای شرق آشوری است، که همچنان در ارومیه فعالیت می‌کنند. کلیسای تاریخی ننه مریم طبق شواهد قدیمی ترین کلیسای ایران است. امروزه در کنار بنای قدیمی این کلیسا، بنای جدیدی تأسیس شده که مراسم مذهبی در آن برگزار می‌شود. و بنای قدیمی بیشتر به زیارت‌های انفرادی آشوریان یا بازدیدکنندگان اختصاص یافته است.
در تهران نیز دو کلیسای با قدمت نه چندان زیاد در خیابان غفاری و خیابان سپاه وجود دارد. هر دوی این کلیسا‌ها دارای کشیش و شماس و۰۰۰ می‌باشند(مشاهده مستقیم) و برخی از امور را به طور مستقل انجام می‌دهند (اطلاع رسان تحقیق) بخشی از آشوری های مرتبط با این کلیسا، در اطراف خیابان غفاری و سپاه ساکنند.
* یکی از اعیاد مذهبی و سنتی آشوریها است که به منظور بزرگداشت شهدا و قدیسین برگزار می شود.
