اُژِنیو رِنزی، برگردان ساناز مقیمی
ماه مه گذشته پنج فیلم فرانسوی در جشنواره کن رقابت کردند. نخل طلا به یکی از این فیلم ها تعلق گرفت : «دیپان» اثر ژَک اُدی یر. جوایز بازیگری به امانوئل برکو برای بازی در فیلم «پادشاه من» اثر مای وِن ، فیلمی درباره ی سلطه ی مردانه ، وهمچنین به ونسان لَندُن برای فیلم «قانون بازار» اثر استفن بریزه، که اخلاق جامعهء کالازده را زیر سوال می برد، تعلق گرفت . پس از گرایشی طولانی به فیلم های امریکای شمالی ، این پیروزی به گزینش فیلم های اروپایی و فرانسوی در سال های اخیر مشروعیت می بخشد. سیاستی که با رسیدن آقای پیر لسکور، برآمده از محیط تلویزیون ، به ریاست جشنوارهء کن به جای ژیل ژاکوب ، نمایان شد.
نوشته‌های مرتبط
اما این یک پیروزی تمام عیار نیست. مطبوعات، بدون ذوق و شوق از فیلم های فرانسوی در حال رقابت استقبال کردند. فیلم هایی با فرم و محتوای پیش پا افتاده که به مباحث بزرگ همه پسند می پردازند. تنها استثنا « قانون بازار» است .این فیلم که توسط مطبوعات عمومی ، برای سبک ساده اش که موضوعی اجتماعی، هیجان درام و دقتی مختص سینمای مستند را با مهارت تلفیق می کند ، تحسین شد، در واقع فیلمی کیفیست که جرات کرده سبک و گفتاری ساده داشته باشد. اما درست به همین دلایل مطبوعات تخصصی فیلم را نپسندیدند: « هیچ چیز در فیلم احمقانه یا اشتباه نیست ، اما هیچ چیز هوشمندانه هم نیست » ( کرونیک اَر، ١٩ می ٢٠١۵) . اینکه فیلم نشانی از جسارت ندارد صحیح است ، درست مانند فیلمهای بخش رسمی جشنواره کن که درکلیتش اجازه داد کار واقعی برنامه ریزی را بخشهای « پانزده روز کارگردانان» و « کارگردانان مستقل» انجام دهند.
در عوض «دیپان» (١)معایب سینمای تجاری فرانسه را جبران می کند. یک مرد، یک زن و یک کودک با تظاهر به اینکه یک خانواده هستند سری لانکای درگیر جنگ را ترک کرده و در آرزوی رسیدن به انگلستان از شهری درحومهء پاریس سر در می آورند. دیپان روی کاغذ یک پروژهء ناممکن است : یک اثر مولف اما با هزینه ا ی خاص سینمای تجاری : ١٠میلیون یورو. قوانین سینمای تجاری را می دانیم : بازیگران معروف ، زبانی ساده و داستانی آموزنده. اُدی یر با دیالوگ ها یی به زبان تامیلی و بازیگران ناشناخته ، از دو قانون اول سرپیچی می کند، اما روی آخرین قانون حساب می کند: تماشاگر می تواند با هنرپیشه و پیشرفتش در داستان همذات پنداری کند. دیپان در ابتدا هیچ چیز ندارد : مدارک هویت ، کار و احساس و در پایان … همه چیزدارد. از صفر تا بینهایت، فیلمنامه یک خط صاف ترسیم می کند. صحنهء کشتاری که الهام گرفته ازصحنهء قتل در فیلم رانندهء تاکسیست، پیش از پایان خوش فیلم کاری نمی کند مگر بیشتر نمایاندنِ فساد ِعملیات . در حالیکه اسکورسیزی شخصیت حق ستان خود را به تاکسیش بازمی گرداند ، ادی یرشخصیتش را ، بی آنکه ازمرزهای کشورعبور کند ، به کلبه ای انگلیسی منتقل می کند.
به طور کلی می توان گفت نوآورانه ترین فیلمها نه فرانسوی و نه دربخش رقابت اصلی بودند. مانند « قبرستان با شکوه» (٢)اثر اپیشات پونگ ویراسِت هاکولِ تایلندی که درسال ٢٠١٠ برای فیلم «عمو بون می» برنده ی نخل طلا شد. از مدت ها پیش این کارگردان که ملقب به «جو» است پلی بین طب شرقی و سینما ساخت ، هدف هر دو التیام جراحات جسمی و روحی کشوریست که دیگر هرگز پس از جنگ داخلی بهبود نیافت. هنر وی به درجه ای از کمال رسید که ظرائف فیلم برصفحه نمایش تا اعماق روح بیننده نفوذ می کنند.
اما شگفتی ساز جشنواره ی کن ٢٠١۵ نمایش فیلم سه گانه ا ی اثر کارگردان پرتغالی میگل گُمِز بود. پس از موفقیت «نکوهیده» بافروش ١۵٠ هزاربلیت در فرانسه، اومشغول تهیه فیلمی در مکزیک شد. بحران اقتصادی که به پرتغال لطمه زد وی را به لزوم چرخاندن دوربینش به سمت حوادث روز متقاعد کرد. نتیجهاش نه یک ، بلکه سه فیلم شد. «نگران»، « متاسف» و« مسحور»(٣). گمز به فرمی دست یافته که منحصر به هیچ ژانر خاصی نیست چون همهء آنها را یکجا دارد : کمدی ، تراژدی ، طنز انتقادی . اینگونه است که او به مبارزه با وضعیت حال ( و هنر) می رود ، با بیانی به غایت آزاد از تخیلاتش .او را می بینیم که صحنه را ترک می کند ، میل به روایت داستان را از دست می دهد و دوباره با طی کردن سرزمینش آنرا باز می یابد، جائیکه هرچند ریاضت بدبختی به بار آورده اما در عوض مجموعه ای از داستانهای شگفت انگیز آفریده . داستانهایی بزرگ چون درباره ی کوچکترین موضوعات هستند : قضاوت دربارهء یک خروس، خودکشی یک زوج سالخورده ، مسابقه آوازبلبل که توسط ساکنان زاغه نشین برگزار می شود ، داستانهایی که به گفته ی آندره بَزَن حتی ارزش یک دو خطی در صفحه ی حوادث را ندارند، اما بحران گسترده شان می کند وبه آنها ابعادی غول آسا می بخشد.
اینها فیلمهایی هستند که که از دیرباز باعث درخشش جشنواره شده اند و نه برعکس ….
١- در ٢۵ اوت در سالن های سینما به نمایش درخواهد آمد
٢- در ٢ سپتامبر به نمایش در خواهد آمد
٣- اولین فیلم در ٢۴ ژوئن در سالن های سینما به نمایش درآمد ، دومی در ٢٩ ژوئیه و سومی در ٢ سپتامبر به نمایش در خواهد آمد.
