کلیسا فقط مرکزی برای عبادت محسوب نشده ، نقش نهادی و سازمانی آن در اولویت قرار گرفته است. در این سازمان هر یک از اجزا در رابطه ای ویژه با کل قرار دارد و هر یک وظایف خود را متناسب با جایگاه کسب شده، انجام می‌دهد.در واقع کلیسا، یک حکومت کوچک در درون یک امپراطوری بزرگتر است. در قدیم نیز این طبقه بندی وجود داشته است. در ایران کاتولیکوس که امروزه به آن پاتریاک میگویند، رئیس کلیساهای شرق محسوب می‌شد و تقریباً درجه‌ای همانند پاپ در روم داشت (میلر، ۳۱۰ : ۱۹۳۱). وی از بین اسقفان اعظم در شهرهای بزرگ که تعداد مسیحیان در آن بیشتر بوده انتخاب می شده و چند اسقف دیگر را تحت نظارت خود داشته است. برای هر اسقفی معاونی بود که زیر نظر این اسقف چند کشیش و شماس خدمت می‌کردند(همان، ۳۱۱). امروزه در کلیسای شرق آشوری نه رتبه کلیسایی وجود دارد که در سه دسته کلی طبقه بندی می‌شوند، رتبه شماسان، رتبه کشیشان، رتبه اسقفان.این دسته بندی کلی با مناصب روحانی در کلیسای ارتدکس شباهت تامی دارد (زیبایی نژاد، ۹۰ : ۱۳۵۷).اما در درون هر رتبه، سه دسته مختلف قرار می گیرد. رتبه شماسان عبارت است از : قاری ، دستیار ، شماس و شماس.
قاری یا قاری وا/ qariva/ کسی است که در برخی از مراسم مذهبی فقط حق دارد بخش هایی از عهد عتیق را قرائت کند. دستیار شماس که به آن هوپتیاکنا/ houpetiakena/ گفته می‌شود، شماسی است که مسئول تمیز کردن کلیسا و قدس القدس [i]می‌باشد. همچنین او حق دارد در طی مراسم بخش‌هایی از عهد عتیق و رسالات رسولان را قرائت کند. اما شماس یا دستیار کشیش فردی است که همراه کشیش در تمام مراسم مذهبی از قبیل عقد، فوت، عشای ربانی و … شرکت کند (الف، ۲ و ۴).
نوشته‌های مرتبط
در رسته کشیشان، ابتدا یک کشیش ساده، یا قشیقا / qasiqa /قرار دارد که مسئول برگزاری مراسم عبادی است. پس از وی خوری اسقف/ xoriosqof / قرار می گیرد که معمولاً دفتر دار اسقف محسوب می‌شود. یعنی اگر یک منطقه اسقف نشین باشد معمولاً یک نفر به عنوان دفتر دار انتخاب می‌شود. خوری اسقف چشم و گوش اسقف و بازرس کلیسا است. در مرحله بعد سرکشیش یا آرکدی یاکون / arkedei yakaun/ قرار دارد. سرکشیش معمولاً برای یک منطقه انتخاب می شود و کشیش‌های ناحیه تحت نظارت وی اداره می‌شوند و به نوعی سخن گوی اسقف محسوب می‌شوند. (همو).
در رسته اسقفان، ابتدا اسقف ساده قرار می گیرد که برای یک منطقه بزرگ مسیحی نشین انتخاب می شود.از حیث اهمیت نقش او در کلیسا همچون نقش موسی (ع) برای هدایت قوم یهود در گذر از سرزمین مصر است. در این رتبه بندی بعد از اسقف سر اسقف یا متراپولید/ metrapolid / قرار دارد معمولاً پنج یا شش اسقف و یا حتی بیشتر تحت نظارت وی هستند. در اکثر کشور ها مترا پولید در پایتخت آن کشور زندگی می‌کند و واسط بین پاتریارک / pateriark/ و سایر اسقفان محسوب می‌شود به این فرد اسقف اعظم نیز می گویند. پس از وی نیز پاتریارک قرار دارد که بزرگترین مرجع کلیسایی است و معادل پاپ در کلیسای کاتولیک می‌باشد. به پاتریارک در قدیم کاتلیکوس و جاثلیق نیز میگفتند. پاتریارک عالی ترین درجه کلیسایی است که مسئولیت سرپرستی کل کلیسا در نقاط مختلف جهان را بر عهده دارد و تنها کسی است که می‌تواند مراسم دست گذاری اسقف اعظم را برگزار کند(همو). در کلیسای کاتولیک (کلدانی) نیز همین طبقه‌بندی با تفاوت های اندکی قابل مشاهده‌است.
این‌رتبه‌ها‌عبارتند از: رتبه شماس‌ها یا شمرش /samaras /رتبه کشیش‌ها یا قشا/ qasa / رتبه اسقفان یا اپسقوف
/ ?apseqou fa/. آن ها طبق سنت کلیسای قدیمی هنوز دارای یک پاتریارک هستند اما این پاتریارک زیر نظر پاپ عمل می‌کند(الف ، ۳).
نکته جالب در کلیسای شرق آشوری، عدم حضور زن در این سلسله مراتب است. حتی زن راهبه نیز در کلیسای شرق وجود ندارد. البته رتبه زنان در سایر فرقه های کلیسا از این حد بالاتر نرفته است. هر چند گاه قدیسه هایی در بین آن ها یافت می‌شود که به علت ممارست‌های ذهنی و روحی به مقام بلندی دست یافته اند، اما رسیدن به مرحله شماسی نیز برای زن ها امکان پذیر نیست.
– محراب کلیسا [i]
