زن و فرهنگ

زن و فرهنگ، گردآورندگان: محمد میرشکرایی _ علیرضا حسن‌زاده

انتشارات : پژوهشکده مردم شناسی با همکاری نشر نی

زن و فرهنگ، مجموعه‌ای است شامل چهل‌وهفت مقاله، از محققان و نویسندگان ایرانی که به مناسبت گرامی‌داشت یکصدمین سال تولد مارگارت مید، انسان‌شناس آمریکایی، به کوشش محمد میرشکرایی و علیرضا حسن‌زاده، توسط پژوهشکده مردم‌شناسی با همکاری نشرنی، در سال ۱۳۸۲ چاپ شده است.
هدف از تدوین این کتاب، شناساندن نقش زنان توانمند ایرانی، در زمینه‌های گوناگون کار و زندگی، و سرآغازی بر معرفی چهره‌های برجسته زنانی همچون ‌مارگارت ‌مید،‌ در عرصه مردم شناسی است.

مارگارت مید (۱۹۷۸-۱۹۰۱)، بیش از هرچیز به واسطه مطالعاتش برروی جوامع ابتدایی و سهمی که در انسان‌شناسی اجتماعـی داشتـه، شنـاخته می‌شـود. وی در چنـدین مطالعه میـدانی شرکت کـرده و پژوهش‌های قابل ملاحظه‌ای درگینه‌نو، جزایر ساموآ و بالی انجام داده است.

بیشتر تحقیقات وی به مطالعه الگوها و روش‌های پرورش و تربیت کودکان در فرهنگ‌های گوناگون باز می‌گردد. مید در عین حال به تحلیل بسیاری از مشکلات جامعه آمریکا، به خصوص مشکلاتی که به جوانان مربوط می‌شود، پرداخت.

حوزه‌های مورد علاقه او بسیار متفاوت بوده و مواردی از جمله نگهداری از کودک، نوجوانی، رفتارجنسی و ماهیت و فرهنگ آمریکایی را دربر می‌گیرد. برخی از آثار او عبارتند از: بزرگ شدن درگینه‌نو(۱۹۳۰)؛ مسایل جنسی و خلق‌و‌خو در سه جامعه ابتدایی(۱۹۳۵)؛مردانه و زنانه(۱۹۴۹)، فرهنگ ‌و ‌تعهد: مطالعه فاصله سنی(۱۹۷۰) و خاطراتش با عنوان زمستان تمشک(۱۹۷۲).

مید به شدت تحت تأثیر مردم‌شناسانی چون فرانزبوآس و روت بند‌یکت قرار داشت.

در مقدمه گردآورندگان کتاب، به ارزش‌های والای مطالعات مردم‌شناختی مید و دیگر مردم‌شناسان پیشگام اشاره شده و آمده است: “مید نماد زنی محقق و فداکار است که رنج سفر و کشف حقیقت را در فراسوی بومگاه خویش بر خود هموار می‌کند. او نه تنها گفتمان مردانه مطالعات مردم‌شناسی در پیش از زمان خود را متحول ساخت و نخستین گام‌های مردم‌شناسی جنسی و زنورانه را برداشت، بلکه گرایش مردم‌شناسی روان‌شناختی را پایه نهاد و با نگاهی نقادانه به فرهنگ سرزمین خویش نگریست.
شور و جنبش فراوان مید او را به مردم‌شناسی مردمی و نام آشنا مبدل ساخت و مضامین حیاتی آثار وی، مهم‌ترین موضوعات محذوف در مردم‌شناسی را مطرح نمود: شخصیت، جنسیت، بلوغ، فرهنگ‌پذیری و غیره.

اگر چه روش‌ها و آرای مید در بررسی جوامع بومی، با نقد‌هایی چون نقد درک فریمن روبه‌رو شده، اما نمی‌توان نقش مهم و عمده او را در پیشرفت مطالعات مردم‌شناسی جهان نادیده انگاشت … ”
مید طی سال‌های متوالی همکاری با موزه تاریخ طبیعی آمریکا در نیویورک در سمت‌های دستیار متصدی؛ معاون متصدی؛ متصدی بخش قوم‌شناسی و متصدی ممتاز،‌ انجام وظیفه نمود و در ۷۲ سالگی با انتخابش به ریاست انجمن ترویج علوم آمریکا؛ از تلاش‌های او در زمینه علوم، تقدیر به عمل آمد.
در سال ۱۹۷۹، پس از مرگ وی نیز، نشان آزادی ریاست جمهوری، که بالاترین نشان کشوری ایالات متحده بود، به او اهدا گردید.(زن و فرهنگ، ص ۹۵۸).
زن و فرهنگ، شامل پنج فصل با موضوع‌های گوناگون است که عنوان فصل‌ها و عناوین برخی مقاله‌ها از این قرار است :

فصل اول: آیین، اسطوره و تاریخ
• جادوی سخن در اساطیر ایران ژاله آموزگار
• سیمای زن در لایه‌های ژرف فرهنگ جلال ستاری
• زن و مفهوم قدرت و شاهنامه کتایون مزداپور
• نقش اجتماعی زنان در دوران باستانی و میانه ایرن ابوالقاسم اسماعیل پور
• زن، آب ، خانواده محمد میرشکرایی

فصل دوم : زبان
• دین _ زنان در نوشته‌های سغدی زهره زرشناس
• ساختار اسناد ازدواج در متون پهلوی و پازند سعید عریان
• نگاهی به نام زنان در زبان ارمنی ماریا آیوازیان

فصل سوم : جامعه و فرهنگ
• زن ایرانی، هویت تعریف ناشده ناصر فکوهی
• بازساخت مفهوم خانواده امیلیا نرسیسیانس
• زن در فرهنگ زرتشتی فرنگیس مزداپور
• موقعیت سازمان‌های غیر دولتی زنان در ایران ناهید مطیع

فصل چهارم : دیدگاه‌های نظری
• شناخت از منظر زنانه: محدودیت‌ها و امکانات آرمانی فمنیستی حمیرا مشیرزاده
• زن و سیاست جمیله کدیور

فصل پنجم : هنر و ادبیات
• الگوهای اساطیری زن در سینمای ایران نغمه ثمینی
• مقدمه‌ای بر شالوده شکنی نقش زن در سینمای مستندساز ایران میراحمد میراحسان
• از فروغ تا بنی‌اعتماد: نگاهی به نقش زنان مستند‌ساز ایران همایون امامی
• نقش عشق شیرین در تسامح ‌دینی‌خسرو ریحانه حرم‌پناهی
• نقش زنان در انتقال میراث معنوی : لالایی‌ها بهروز وجدانی
گفتار ضمیمه کتاب نیز شامل دو مقاله ترجمه شده درباره مارگارت مید است؛ یکی با عنوان مارگارت ‌مید: کاشف چشم‌اندازهای نا‌مکشوف، ترجمه رضا علیزاده و دیگری مارگارت مید: انسان‌شناسی عمومی، ترجمه دارا پریش‌روی.
فهرست اعلام، چکیده انگلیسی مقالات، برگردان انگلیسی مقدمه‌ گردآورندگان و مقدمه پژوهشکده مردم‌شناسی و چند تصویر از مارگارت‌ مید از بخش‌های پایانی این کتاب است.
زن و فرهنگ در۱۰۵۶ صفحه و در قطع رقعی منتشر شده است.

رزیتا انواری کارشناس ارشد مردم شناسی