زندگی خانگی در مناقشه؛ تجدیدنظری در منابع (۱)

هایدی د.مر، برگردان محسن صف‌شکن

شرح تصویر: نقاشی «جشن سنت نیکلاس[۱]» اثر ژان استین[۲]، نمونه‌ای از خانه‌های هلندی قرن ۱۷

زمانی که ادبیات، نحوه زندگی مردم در گذشته را مورد بررسی قرار می‌دهد، فضای داخلی خانه‌های هلندی قرن هفدهم را به عنوان نقطه آغاز زندگی در خانه نشان می‌دهد. ویتلد ریبزینسکی[۳] معمار در کتاب «خانه ، داستان کوتاهی از یک ایده»[۴] یک بخش را به فرهنگ

بورژواهای[۵] هلندی‌ قرن هفدهم اختصاص داد. به عقیده او «خانواده، صمیمیت[۶] و تعلق به خانه» جنبه‌هایی است که زندگی روزمره این دوران را مجسم می‌کند. محقق ادبی ماریو پراز[۷] در مورد فضای داخلی خانه‌های هلندی می‌گوید «وقار (درونی) این خانه‌ها به همراه خود حسی از رفاه و صمیمیت گرم بورژوایی را دارد.» به صورتی مشابه، مورخی به نام سایمن شاما[۸] اینگونه می‌نویسد: «هلندی‌ها زندگی خانگی‌شان را چنان با جزئیات، پرورانده‌اند که قادر بودند در میل تقریبا جهانی راحتی و دنجی[۹]، افراط کنند بدون آنکه دچار زشتی تجمل شوند.»

ادعاهایی که توسط این نویسندگان بیان شد معمولا در نقاشی‌هایی از فضاهای داخلی خانه‌های هلندی قرن هفدهم به تصویر کشیده شده‌اند. حال و هوای زندگی خانگی در آثاری چون «یک شعر، صحنه آرامش[۱۰]» توسط امانوئل د ویت[۱۱] یا «حال و هوای همیشگی یک اتاق»[۱۲] در کارهای یوهانس ورمر[۱۳] راه یافت. در نقاشی‌های نور، از پیتر د هوچ[۱۴]، اتاق‌های منظم «تجلیلی از زندگی در خانه» است و «زندگی در خانه‌های متوسط را معرفی می‌کند.» حتی به تصاویر بی‌نظمی از اتاق‌های بیش ازحد شلوغ و نامرتب – مثلا در کارهای یان استین- به صورتی معکوس به عنوان «صحنه‌هایی شگفت‌آور از زندگی در خانه» یا کنایه‌ای به «نظم ایده‌آل یک خانه خانوادگی» نگاه می‌شود. شهرت این «نقاشی‌های با موضوع خانه» که اخیرأ هم توسط یک مورخ هنر بنام وین فرانیتس[۱۵] جمع‌آوری شده است، در «جذابیت و فروتنی آن‌ها قرار دارد، چون تصوری را از محوریت زندگی در خانه ارائه می‌کنند، در یک جامعه دموکرات و در یک بازه زمانی که دیگر از بین رفته است»

در این‌باره و در ارتباط با مباحث مطرح شده باید به یاد داشت که «زندگی خانگی» توسط بیشتر نویسندگان به عنوان بیانی از چیزی دیگر تفسیر می‌شود. نقاشی‌ها از تأکید رو به افزایش خلوت در خانواده‌های طبقه متوسط (بورژوا) و خط تمایز روشن بین صمیمیت، راحتی، دنجی و امنیت دنیای داخل خانه و دنیای مخاطره‌انگیز خارج از آن می‌گویند. تصاویر مادران و کودکان نشانگر آنست که با پدیدار شدن خانواده‌های متمرکز و هسته‌ای که با زندگی در خانه شکل گرفته‌اند، یک رابطه مهربانانه‌تر بین والدین و کودکان ظاهر ‌شده است. فضاهای داخلی تمیز و منظم ترسیم شده در آثار پیتر د هوچ، نظم سازمان خانواده‌های هلندی را بازنمایی می‌کند در حالی که اتاق‌های نامرتب در آثار یان استین، یک بیان متناقض است. اشیا بسیار متنوعی در نقاشی‌ها به تصویر کشیده شده، از جاروها تا پمپ‌های آب، که تأکیدی بر علاقمندی به مسائل خانگی است. همچنین نویسندگان به دیگر مظاهر صمیمیت، مانند حال و هوای زندگی در خانه رجوع می‌کنند. برای مثال، در کتاب پرمخاطب جاکوب کتس[۱۶] توصیه‌هایی در مورد ازدواج یافت می‌شود و همچنین منعکس‌کننده خانه‌های کم‌پهنای[۱۷] هلندی در آن زمان است.

به هر حال، هر نویسنده تفسیر دومی ‌هم ارایه می‌دهد. شاما[۱۸] بر رابطه استعاری بین نظافت خانه و میل عمومی به خلوص اخلاقی تاکید می‌کند. ریبزینسکی بر نقش خانم خانه‌دار و خدمتکارش در یک سازمان عملی از خانواده تأکید می‌کند. لایک فرانتیس[۱۹] ازخودگذشتگی زنان برای خانه را به عنوان نشانه‌ای از زنانه‌سازی نهایی حوزه خانگی و به عنوان یک ویژگی نمونه‌ای از زندگی خانگی هلندی‌ها می‌بیند.

در واقع بسیاری از این نوشته‌ها و نقاشی‌ها مربوط به قرن هفدهم یافت می‌شوند. اگر چه مفهوم واقعی زندگی خانگی به ندرت در آن‌ها دیده می‌شود. همین نکته در مورد احساساتی چون «دنج بودن»، «صمیمیت»، «آسودگی»، «خلوت»؛ «راحتی» و «خانه» نیز صادق است. مفهوم فراگیر زندگی خانگی، بیانگر آنست که این مفهوم ساخته قرن هفدهم نیست بلکه مربوط به قرن نوزدهم است. در طول قرن ۱۹ بود که زندگی خانگی خانواده‌های بورگ‌نشین (بورژوا) به هسته‌هایی تبدیل شد که دولت، پیرامون آن شکل گرفت. این احساسات بعد‌ها به گذشته نسبت داده و در مورد نقاشی‌ها، کتاب‌ها و خانه‌های قرن هفدهم به کار برده شد. بنابراین به طور گسترده‌ای مفهومی مشابه زندگی خانگی پدید آمد.

همچنین در طول قرن نوزدهم اسطوره زندگی خانگی هلندی‌ها به عنوان پیامد فروش فضاهای داخلی قرن هفدهم، به دیگر کشورها مخصوصأ ایالت متحده منتقل شد. این موضوع نشان می‌دهد چگونه این داستان در سراسر دنیا منتشر شد و چرا این موضوع هنوز در کارهای فرانتیس، پراز، ریبزینسکی و شاما تکرار می‌شود. چنین مفهومی‌ از زندگی خانگی، تأثیر بسیار قوی و زیادی دارد. آن هنوز خودش را در ایده‌های حاکم بر چگونگی خلق یک فضای داخلی دنج، ظاهر می‌سازد.

تحقیق من در مورد خانه قرن هفدهم کشور هلند، نشان‌دهنده یک تصویر متفاوت و ناهمگن‌تر است. برای مثال در حدود سال ۱۶۰۰ مهندس سایمن استیون[۲۰]، یک مقاله راجع به خانه بورژواها به عنوان یک فضای مستقل نوشت. در سال ۱۶۲۵، جاکوب کتس، شاعر و سیاستمدار، چیدمان فیزیکی را در خانه شرح داد که موضوع مهمی برای مردان و زنان بود. در نهایت نقاشان، پیتر د هوچ و ژان استین، با کدهای تصویری، تصاویر «خانه» متفاوتی را روی یک سطح صاف تولید کردند. هر سه رویکرد، از یک طبیعت مفهومی ‌هستند؛ بنابراین اساسأ آنها بخشی از یک جهان مفهومی گسترده‌تر را تشکیل می‌دهند، چیزی که در جمهوری هلند، بعد از یک بازه زمانی حدودأ یک و نیم قرنی شکل گرفت.

قابل توجه است که علاقه شدید به خانه در تمام نمونه‌ها معطوف به جنبه‌های فیزیکی (کالبدی) آنست: فضا، اشیاء درون خانه و بازنمایی‌های تصویری. هدف این بخش، بررسی سه شیوه پدید آمدن خانه فیزیکی (کالبدی) در کشور هلند قرن هفدهم است.

ادامه دارد…

[۱] سنت نیکلاس، شخصیتی مشابه بابانوئل است که هرسال شب پنجم دسامبر به در خانه‌ها آمده و در کفش کودکان هلندی، هدیه قرار می‌دهد. در این تصویر، هدیه‌ها پشت پرده هستند. منبع نقاشی: http://www.studyblue.com/notes/note/n/chapter-20/deck/4423099

[۲] Jan Steen

[۳] Witold Rybczynsk

[۴] Home , a Short history of an Idea

[۵] Bourgeois بورگر یا بورگ‌نشین به معنی شهرنشین قرون وسطایی طبقه متوسط است. بورگ نیز شهرهایی بودند که در قرون وسطی به تدریج در مقابل فئودال ها شکل گرفتند و شکل گیری قشر بورژوا هم بسته به این شهرهاست. بورژوا معادل فرانسوی این واژه است که البته در فارسی هم وارد شده است اما تغییر معنایی داده است.

[۶] intimacy

[۷] Mario – Praz

[۸] Simon Schama

: واژه ای هلندی به معنای راحتی و دنجیgezelligheid [9

[۱۰] an idyllic, peaceful scene

[۱۱] Emanuel de Witte

[۱۲] the still atmosphere of the room

[۱۳] Johannes Vermeer

[۱۴] Pieter de Hooch

[۱۵] Wayne Franits

[۱۶] Jacob Cats

[۱۷] – اشاره به قانون محاسبه مالیت خانه ها بر اساس بر یا عرض بنا که باعث می‌شد مالکان به دنبال خانه‌هایی باریک باشند. به همین جهت باریک‌ترین خانه‌ها در اروپاست.

[۱۸] Scham

[۱۹] Like Frantis

[۲۰] Simon Stevin

[۲۱] Heidi de Mare

این مطلب، بخشی از مقاله هایدی د مر[۲۱] است که در قالب فصل دوم کتاب «در خانه؛ یک انسان‌شناسی فضای خانگی» منتشر شده و موضوع آن، ردیابی خانه‌های هلندی قرن ۱۷ از خلال آثار معمارانه، ادبیات و نقاشی است

ایمیل مترجم: mohsen_safshekan@yahoo.com