زمانناسی ژینگەیی (همراه با متن فارسی)

توسط سامال عرفانی در اسفند ۵, ۱۳۹۱

لەیلا ئەردەبیلی وەرگێڕان و چڕکردنەوە: ساماڵ عرفانی

لە سەردەمانێکدا، بەژێر رکێف دەرهێنانی سرووشت و کانزاکانی، بۆ ماننەوەی بەشەر پێویست بوو، بەڵام ئەوڕۆکە یەکێک لە گەورەترین کێشەکانی مرٶڤ، لەناوچوونی کانزا سرووشتییەکان و لەناوچوونی ژینگەیە، بە رادەیەک کە مرۆڤی ئەوڕۆ هەستی بەم مەسەلەیە کردووە و دەیەوێت رێگەچارەسەرێک بۆ ئەم کێشەیە بدۆزێتەوە. هەر بۆیە لە دەهەی رابردوودا، زۆرێک لە لقەکانی زانست بە دوای پەیداکردنی چارەسەرێکن بۆ ئەم کێشەیە.

نوشته‌های مرتبط

پروژۀ همگرایی (بخش چهارم): تلاقی میخاییل باختین و…

الهام میاحی آذر ۱۳, ۱۴۰۳

پروژۀ همگرایی (بخش سوم): تلاقی میخاییل باختین و…

الهام میاحی آبان ۴, ۱۴۰۳

پروژۀ همگرایی (بخش دوم): تلاقی میخاییل باختین و…

الهام میاحی مهر ۱۷, ۱۴۰۳

زمانناسی ژینگەیی[۱]

نووسەر: لەیلا ئەردەبیلی

وەرگێڕان و چڕکردنەوە: ساماڵ عرفانی

“مەیلێکی بەهێز هەیە بۆئەوەی کە زۆرێک لە و شتانەی لە نێو چاندی مرۆڤدا بوونی هەیە، پێوەندی بدرێت بە کاریگەری سرووشتێک کە ئەو چاندە تێیدا گەشەی کردووە” (ئیدوارد ساپیر١٩١٢[۲])

یەکێک لەم زانستانە، زمانناسییە کە لە لقێکی نوێی خۆی دا بە نێوی زمانناسی ژینگەیی هەوڵ دەدات کە یارمەتییەک بێت بۆ پاراستنی سرووشت. زانایانی ئەم زانستە، پێیان وایە کە تایبەتمەندییەکانی بۆشایی دەوروبەر، تا رادەیەکی زۆر، رەنگدانەوەی هەیە لە زماندا و پێوەندییەکی زۆر لەمابەینی زمان و بۆشایی هەیە. زانایان دەیانەوێت ئەوە دەربخەن کە مرۆڤ چۆن بە یارمەتی وەرگرتن لە زمان، چ لە ئاستی سیستەمی زمانی و چ لە ئاستی دیسکۆرس، ژینگە دەخاتە مەترسییەوە و ئامانجی ئەم زانستە ئەوەیە کە بتوانێ لە رێگای زمانەوە لەبەردەم لەبەین بردنی کانزاسرووشتییەکان و ژینگە، راوەستێت و روانینی مرۆڤ بۆ ژینگە بگۆڕێت.

مێژووی زمانناسی ژینگەیی

‘وشەکانی هەر زمانێک، زۆرتر لە هەرشتێکیتر ئاوێنەی بۆشاییە کۆمەڵایەتی و فیزیکیەکانی قسەکەرانی ئەو زمانەیە. لە راستیدا وشەکانی زمان دەتوانن وەک پێڕستێک بن لە ئایدیاگەل، حەز و خەونەکانی ئەو کۆمەڵگەیە. کە لە رێگەی ئەم پێڕستە زمانییەوە، دەتوانین تا رادەیێکی زۆر، تێبگەین لە تایبەتمەندییە مادییەکانی ئەو بۆشاییە و هەروەها چاندی ئەو خەڵکەی کە ئەو زمانە بەکاردەبەن” (ساپیر١٩١٢).

کاتێک ساپیر وتاری “زمان ۆ بۆشایی”[۳] نووسی، هێشتا چەمکی دەوروبەر[۴] بە مانای ژینگە بەکارنەدەبرا، بەڵکوو تەنها بەمانای بۆشایی فیزیکی و کۆمەڵایەتی بوو. سەرەڕای ئەمە ، نووسراوەکەی ساپیر لەیەکەم هەنگاوەکان ئەژماردەکرێت بۆ دوان لەسەر نەک تەنها ستراکچەر و مانای وشەکانی زمان، بەڵکوو بۆ ئەوەی کە پێی وابووە لە بەینی “بۆشایی” و ‘زمان” پێوەندی هەیە. بەڕای ساپیر، بۆشایی فیزیکی زمان پێکهاتووە لە : تایبەتمەندییە جۆگرافیاییەکان، کەش و هەوا، رادەی باران بارین، بنا‌غەکانی ژیانی ئابوری وەک کانزا سرووشتییەکان، …

ساپیر هەم سەرنجی داوەتە پێوەندی نێوان سروشتی فیزیکی و کۆمەڵایەتی و هەم پێوەندی زمان و چاند. ساپیر سەرنجمان رادەکێشێت بۆ پێوەندی “رێزمانی – کەلتوری” لە بوارگەلی جۆراوجۆر میناکی ” شێوازی ژماردن”، “مانای دارایی” و روانینی کۆمەڵایەتی جۆراوجۆر بۆ ژن لەو زمانانەدا کە وشەکان نێر و مێیان هەیە.

بەڵام خودی زاراوەی زمانناسی ژینگەیی، یەکەم جار لە ساڵی ١٩٧٠ لەلایەن ئاینەر هوگن[۵]، پێناسەکراوە و بەم شێوازە:” زمانناسی ژینگەیی، هەڵس و بنیشی زمانەکان لەگەڵ یەکتر و لەگەڵ بۆشایی دەوروبەریانە”(١٩٧٢: ٣۵٢). کەسێکی بەناوبانگی تریش کە پێناسەی بۆ ئەم زانستەکردووە، هالیدەی[۶] ە کە دەڵێ زمانناسی ژینگەیی لەلایێکەوە پێوەندی زمانەکان لەگەڵ یەکدی و لە لایەکیترەوە گەشەکردن و پۆلێنکردنی جۆری گیاندارەکانی دەوروبەرە. کە لێرەدا پێناسەکەی هالیدەی، زۆرتر ئەو مانایەی تێدایە کە زمان کاریگەری هەیە لەسەر هەم لەسەر گەشەکردنی ژینگە و هەم ئازارگەیاندن بە ژینگە و ئەمە زمانناسە کە دەتوانێ لە رێگەی زمانەوە چارەسەرێک بۆ کێشەکان لەگەڵ ژینگە بدۆزێتەوە. پێناسەکەی هالیدەی لە بەراورد لەگەڵ هوگن، زمانناسانی زۆرتری بەرەولای خۆی راکێشا.

هالیدەی لە ساڵی ١٩٩٠ کتێبێکی دەرکرد بە نێوی “رێگە نوێکانی مانا” کە کاریگەرییەکی زۆری هەبوو لەسەر زمانناسانی ژینگەیی و سەرنجیانی راکێشا بەرەو رۆڵی زمان لە کێشە ژینگەییەکاندا.

لەدوای سەرهەڵدانی ئانالایزی رەخنەیی گوتار (CDA)[7] رەخنەی ژینگەییش (Eco-Criticism) سەریهەڵدا. هەرچەندە جیاوازیگەلێک لە رووی وشەوە لە مابەینی ئانالایزی رەخنەیی گوتار و رەخنەی ژینگەیی هەیە. رەخنەی وتار زۆرتر رەخنەگرتنە لە وشەکان، شێوازی بەکاربردنی زمان لە دەق و وتارەکان، لە حاڵێکدا رەخنەی ژینگەیی باس لە زمان و چوارچێوە نائێکۆلۆژیکیەکانی زمان و هەروەها جیاکردنەوەی مرۆڤ لە بوونەوەرەکانیتر دەکا، واتا رەخنە دەگرێت هەم لە سیستەمی زمانی و هەم لە زمانی گوتار.

لە خوارەوەدا هەوڵ دەدەین ئەم دوو رەخنەیە روونتر بکەینەوە:

رەخنە لە سیستەمی زمانی:
مەبەست لە سیستەمی زمانی، رێزمانە. یەکێک لەو کەسانەی کە رێزمانی لە رووی تایبەتمەندی ژینگەیی و ناژینگەیی هەڵکۆڵاوە، هالیدەیە. هالیدەی پێیوایە کە دەتوانین ئایدۆلۆژیای گەشەکردن، رەگەز و هەروەها چینی کۆمەڵایەتی لە نێو رێزماندا، بدۆزینەوە و هەروەها دەریبخەین کە چۆن زمانەکان وەها باس لە کانزاکان دەکەن کە دەڵێی قەد تەواو نابن و یان وەها باس لە مرۆڤ دەکەن کە مرۆڤ پلەیێکی تایبەتی لەم دونیایە دا هەیە و لەسەرووی هەموو بوونەوەرەکانیترە. هالیدەی دەنووسێت:

لە زمانەکاندا، کانزاسرووشتیەکان( نەوت، ئاو، هەوا..) یان بە وشەی کۆ ناویان لێدەبرێت یان نێوی ژومارەهەڵنەگر یان بۆ دانراوە بۆ ئەوەی وا نیشان بدرێت کە تەواو نابن.
زمانەکانمان روخسەت نادەن ئەوەی مرۆڤ نەبێت، خۆی دەربخات، بۆ نموونە رەستەی :ئەو فیلە چی دەکات؟ بە رای زۆرکەس، بێمانایە.
لە زماندا، جێناو بۆ مرۆڤ جیاوازە لە جێناو بۆ بوونەوەرەکانیتر: He/She بۆ مرۆڤ، It بۆ شتەکانیتر.
هەندێ لە کردارەکان، بۆ رووەک و ئاژەڵ بەکارنابرێن: وەک زانین، پرسین، بیرکردنەوە.
رەخنە لە گوتارگەلی ژینگەیی:
ئەم بەشە لە رەخنەی ژینگەیی بە هێنانەوەی چەند نموونەیەک روونتر دەکەینەوە. گەربیج (١٩٩٣: ۶٣) دەڵێت لە رۆژنامەکاندا دەنووسرێت: شێرپەنجەی پێست روو لە زیادبوونە… گەربیج دەڵێت ئەم نموونەیە کە لە دەقی نووسراوی میدیایێکی پیشەسازی وەرگیراوە، فۆکوس دەخاتە سەر خۆدی کردارەکە نەک پیشەسازییەکان کە هۆکاری لەبەین چوونی لایەی ئۆزۆن و سەرهەڵدانی شێرپەنجەی پێستن.

بێس شالتز (١٩٩٢) لە وتارێک بە نێوی “زمان و ژینگە” باس لە هەندێ زاراوە دەکات کە بەکاردەبرێن تا ناشرینی هەڵسوکەوتەکان بەرامبەر ژینگە دابپۆشێنن، بۆ نموونە وشەی پاککردنەوە بە جێگەی لەناوبردن، بەکاردەبرێت: ” ئەو ئەورووپیانەی کە لە ئستۆراڵیا دەژیان، رووەکەکانی ئەوێیان پێ بێسوود بوو، بۆیە وشەی “پاک کردنەوە”یان بەکاردەبرد تا ئیشەکای خۆیان جوانتر نیشان بدەن، لە حاڵێکدا باشتر وابوو روونتر قسە بکەن و بڵێن: لەناوبردنی رووەکی بومی[۸]”.

وشەیێکیتر کە شاڵتز باسی لێدەکا، وشەی پێشڕەفت ە. ئەم وشە لە فەرهەنگی مەک کواری واتە: “زۆرکردنی لە خۆگرتن” و هەروەها واتە ” بیناسازی و دروستکردن و ئامادەکردنی زەوی خاڵی بۆ خانوودروستکردن و بۆ پیشەسازی و ..”. بەم پێناسەیە، وشەی پێشڕەفت، هەرچەند ئاماژەی هەیە بۆ لەناوبردنی سەوزایی، هەوا، ئاو، خاک و…، بەڵام ئەم وشە کاریگەرییەکی پۆزێتیڤی لەسەر خوێنەر هەیە. تەنانەت لە هەندێ دەقدا، بۆ پاسادانەوەی زۆرتر، هاوەڵناوگەلێک وەک ” زۆر باش، سەرکەوتوو، چاک ،…دەخرێتە پاڵ وشەی پێشڕەفت”. شاڵتز هەروەها باس لە وشەی ” پێشکەوتوو” دەکات، بەتایبەت ئەو کاتەی کە بۆ نیشاندانی جیاوازی وڵاتانی “پێشکەوتوو” لە ووڵاتانی دواکەوتوو” بەکاردەبرێت.

ئیکۆفێمینیزم[۹]:

لقێکی نوێ لە زمانناسی ژینگەییە کە گوتارە ژینگەییەکان، لە دیدەنیگای فێمینیزمەوە، تاوتوێ دەکات. بێرمەن لە “ژن لە گوتاری ژینگە”(١٩٩٢) ئاوا باس لەم لقە نوێیە دەکات: ” ئیکۆفێمینیزم، تییۆری و بزووتنەوەیێکە بۆ گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی کە ئیکۆلۆژی لەگەڵ تییۆری فێمینیزم تێکەڵ دەکات” .

بێرمەن لە وتارەکەی دا دەڵێ” بەستراوەبوون و ژێردەستەبوونی ژن و سرووشت لە رێگای زمانەوە، ستراکچەر دەگرێتە خۆ”. بۆ نموونە لەم زاراوانەدا ” دەستدرێژی کردنە سەر جەنگەڵ”، “مامی سروشت”، “جەنگەڵە پاکیزەکان”، … هەموو وەها باس لە سروشت و ژن دەکەن کە ئەوان بەرکارن. هەروەها کە جۆداکردنەوەی مرۆڤ لە بوونەوەرەکانیتر و بەم زمانە قسەکردن، دژی بزووتنەوە ی ژینگەیە و بۆ پێشکەوتن دەبێ گۆڕانکاری زمانی و کۆمەڵایەتی بکەرێت.

” لە کۆمەڵگەی ترەدیشناڵ دا، ژن و دایک دەبنە یەک، بۆیە ژن لەو کۆمەڵگایانەدا واتە کەسێک کە: ئاگاداری کەسەکانیترە، خواردن دەدات، و بە کورتی لە یەک وشەدا، خزمەتگۆزارە و بەڵام لە بێح ئەو هەمووشتەی دەیکات، پاداشێک وەرناگرێت و زۆرجاریش ئیشەکەی نادیدە دەگیرێت. لە کۆمەڵگە پیاوسالارەکان، هەموو ئیشەکان لە ئەستۆی ژنانە: خاوێن کردنەوە، پەرەستاری کردن، …روونە کە پێویستمان بە دایک هەیە و چاوەڕوانییەکی زۆرمان لێی هەیە. بەڵام دایک قەد هیچ ئازارمان نادات. ئێستا بە بەکارهێنانی “مامی سروشت”، زەوی وەک دایک، چاو لێدەکرێت کە بەو مانایە کە مرۆڤ دەتوانێت هەرچی دەخوازێت لە سروشت وەربگرێت بە بێئەوەی کە پێویست بکات پاداشی خزماتەکانی بداتەوە. واتە ئێمە لە رێگەی زمانەوە، وەها بیردەکەینەوە کە زەوی کۆتایی نایەت و بۆ بەهرەوەرگرتنی مرۆڤ دروست بووە.

سەرچاوەکان:

Alexander, Richard, J. Chr. Bang & J. Døør (eds.): AILA ‘1993,Ecolinguistics – Problems, Theories and Methods. Odense .

Alexander, Richard (1996): “Integrating the Ecological Perspective: Some Linguistic Self-Reflexions,” in: A. Fill (ed.), pp. 131-148.

Bang, Jørgen Chr. & Jørgen Døør (1993): “Eco-Linguistics: a Framework,” in: AILA ’93, pp. 31-60 .

Berman,Tzeporah.1998. ‘The Rape of Mother Nature? Women in the Language of Environmental Discourse’. published in Trumpeter,pp.173-8.

Bohm,David.1980.’Wholeness and the Implicate Order’. London: Routledge and Kegan Paule.

Bolinger, Dwight (1980): Language, the Loaded Weapon. The use and abuse of language today. London (ch. 15, 182-188: “An ecology of language”) .

Daly, Mary.1980. ‘Metaethics of Radical Feminism’. Boston: Beacon Press.

Denison, Norman (1982): “A Linguistic Ecology for Europe?” Folia Linguistica 21/1-2, 11-35.

Døør, Jørgen & Jørgen Chr. Bang (1996): “Language, Ecology and Truth – Dialogue and Dialectics,” in: Fill (ed.), pp. 17-26.

Fill,Alwin.1998.’ Ecolinguistics: State Of the Art’.Tubingen: Gunter Narr,pp3-16.

Fill,A and Mulhausler,p 2001. ‘The Ecolinguistics Reader:Language, Ecology And Envirnoment’. London: Continuum.

Fink, Peter.1996. ‘ Identity and Manifoldness: New Perspectives in Science, Language and Politics’. Utrecht: University for Humanist Studies.

Gerbig, Andrea (1993): “The Representation of Agency and Control in Texts on the environment,” in: AILA ’93, pp. 61-73.

Goatly, Andrew. 1996.’Metaphors We Die By’. published in Journal of Pragmatics.

Goatly, Andrew (1997): “A Response to Schleppegrell: what makes a grammar green?” in: Journal of Pragmatics 28, 249-251.

Haliday, M.A.K. 1990.’New Ways of Meaning: The Challenge to Applied Linguistics’. published in Journal of Applied Linguistics.

Haugen,E. 1972. ‘The Ecology of Language’. Stanford: Stanford University Press.

Jacobs, George & Andrew Goatly 2000 The treatment of ecological issues in ELT coursebooks. ELT Journal, vol.54, pp. 256-264.

‘Ecological Criticism of Language’.Tubingen: Stauffenburg,pp.149-73. 1996..Jung,Matthias

Kress, Gunter (1989): Linguistic Processes in Sociocultural Practice. Oxford.

Kahn, Mary (1992): “The Passive Voice of Science. Language abuse in the wildlife profession,” in: Trumpeter 9/4, 152-154.

Mackey, W.F. 1980. ‘The Ecology of Language Shift’. published in Nelde (1980), pp.35-41.

Macqarie Dictionary(revisited edition), 1985. Macqarie Library Pty Ltd, Dee Why, NSW,Australia.

Mühlhäuser,peter. 1996. ‘Linguistic Ecology: Language Change and Linguistic Imperialism in th Pacific Region’. London and New York: Routledge.

Mühlhäuser, peter.1994. ‘Bable Revisited’.Paris: published in UNESCO Corier,pp.16-21.

Mühlhäuser,peter1992. ‘Preserving Language or Language Ecologies’ . published in Oceanic Linguistics .pp. 163-80.

Mühlhäuser, peter.1983.’Talking about Environmental Issues’. Oxford: Pergamon Press.

Mühlhäuser, Peter (2003) Language of environment, environment of language: a course in ecolinguistics. London: Battlebridge.

‘Language and Environment’. Berkeley: University of California Press. Sapir,E.1912.

Schultz, Beth.1992.’Language and the Natural Environment’.Presented for the Networks for Nature Conservation Conference.

Smith,Dorothy. 1990. ‘The Conceptual of Power: A Feminist Sociology of Knowledge’. Toronto: The University Of Toronto Press.

Spender, Dale.1980..’ Man Made Language’. London: Harper Collins.

Steiner, George(1975).’After Bable: Aspects of Language and Translation’.Oxford: Oxford University Press.

Steiner, George. 1975. ‘ Language and Gnosis’. Oxford: Oxford University Press.

Stibbe, Arran (2006) Deep ecology and language: the curtailed journey of the Atlantic salmon. Society and Animals 14:1:40-61.

Stibbe, Arran (2005) Counter-discourses and the relationship between humans and animals. Antrozoös 18:1:3-17.

Stibbe, Arran (2004) Environmental education across cultures: beyond the discourse of shallow environmentalism. Language & Intercultural Communication 4:4:242-260.

[۱] Ecolinguistics

[۲] Edward sapir

[۳] Language and environment

[۴] Enviroment

[۵] Einer Haugen

[۶] Halliday

[۷] Critical Discourse Analyze

[۸] Local

[۹] Eco-feminism

علاقمندان به همکاری با گروه زبان کردی انسان شناسی و فرهنگ با خانم سامال عرفانی تماس بگیرند
erfani.samal@gmail.com

اگر مایل به انتشار مطلب از ترکی استانبولی و یا از آذری به فارسی یا برعکس هستید با گروه زبان ترکی انسان شناسی و فرهنگ ،آقای امیر عشقی تماس بگیرید

dara.eshghi@gmail.com

برای سایر زبان های محلی ایرانی و یا بین المللی با مدیریت انسان شناسی و فرهنگ تماس بگیرید

nasserfakouhi@gmail.com

زبان شناسی زیست محیطی

لیلا اردبیلی

روزگاری بود که به مهار کشیدن طبیعت و منابع آن شرط حفظ بقای بشر بود، ولی امروزه یکی از اساسی ترین معضلاتی که فرا روی بشر قرار دارد، از بین رفتن منابع طبیعی و تخریب محیط زیست است، به نحوی که بشر امروز این نیاز را دریافته که باید هر چه زودتر راه حلی برای حفظ محیط زیست پیدا کند؛ به همین سبب در چند دهه اخیر بسیاری از علوم مختلف و شاخه های بینارشته ای آنها در صدد ارائه راهکارهایی برای حل این بحران برآمده اند.

مقدمه
“گرایشی قوی وجود دارد که بسیاری از عناصر موجود در فرهنگ بشر را مربوط به

تاثیر محیطی بدانند که آن فرهنگ در آن محیط رشد کرده است.”

(ادوارد ساپیر[i] 1912)

در این میان زبانشناسی نیز به نوبه خود در شاخه جدیدی، به نام زبانشناسی زیست محیطی[ii]، تلاش می کند تا دین خود را نسبت به حفظ محیط زیست ادا نماید. اندیشمندان این رشته با این پیش فرض که ویژگی های محیط فیزیکی مردم تا حد زیادی در زبان آنها منعکس می شود، و رابطه ای انکار ناپذیر بین زبان و محیط وجود دارد، در پی آن هستند تا نشان دهند که چگونه بشر با استفاده از زبان، چه در سطح نظام زبانی و چه در سطح گفتمان، به محیط زیست آسیب می رساند و هدف خود را ارائه راهکارهایی قرار داده است که در آنها به کمک زبان از تخریب منابع طبیعی و از بین بردن محیط زیست جلوگیری کند و دیدگاه بشررا نسبت به محیط زیست اصلاح نماید.

۲. ریشه های زبانشناسی زیست محیطی

“واژگان موجود در یک زبان بیش از هر چیز دیگری به طور واضح منعکس کننده محیط اجتماعی و فیزیکی سخنگویان آن زبان است. واژگان یک زبان در واقع می تواند به مثابه فهرست پیچیده ای از ایده ها علایق و دغدغه هایی باشد که توجه آن جامعه را به خود جلب کرده است، و از این لیست زبانی می توان، تا حد زیادی، مشخصه های فیزیکی محیط و ویژگیها و فرهنگ مردمی که آن زبان را بکار می برند، دریافت کرد.” (ساپیر ۱۹۱۲)

هنگامی که ادوارد ساپیر این مطالب را در مقاله “زبان و محیط[iii]” در سال ۱۹۱۲ نوشت،اصطلاح “محیط” هنوز به معنای اکولوژیکی کنونی اش بکار نمی رفت بلکه صرفا به معنای “محیط فیزیکی و اجتماعی” بود. با این وجود، متن ساپیر جزء اولین اقدامات زبانشناختی بود که زبانشناسی را به ورای توصیف ساختاری، نظام آوایی و معنای واژگانی زبان برد و رابطه ای بین “طبیعت” و “زبان” ایجاد کرد. در نظر ساپیر، محیط فیزیکی یک زبان از ” وِیژگیهای جغرافیایی از قبیل تپوگرافی کشور، شرایط آب و هوایی و میزان بارش باران و آنچه که پایه های اقتصادی زندگی بشر نام دارد، مانند منابع طبیعی ، معدن و …تشکیل شده است.” (همان)

اگر زبانشناسی زیست محیطی بر پایه اصول تعامل و تغییر زبانی باشد، ساپیر یکی از پیشروان زبانشناسی زیست محیطی است، چرا که او در کارهایش از یک طرف رابطه بین محیط فیزیکی و اجتماعی را در نظر گرفته و از طرف دیگر به زبان و فرهنگ اشاره کرده است. او تنوع گسترده ای از آنچه که ” ارتباطات دستوری مربوط به فرهنگ”می نامد، معرفی می کند؛ ” این “ارتباطات دستوری – فرهنگی” در زمینه های متنوعی، مانند “روش شمارش”، “مفهوم دارایی” و نگرشهای اجتماعی متفاوت نسبت به زن در زبانهایی که جنس دستوری وجود دارد، خود را نشان می دهند.” (همان)

۳.پیدایش زبان شناسی زیست محیطی

با این حال، زبانشناسی زیست محیطی استعاره ای است که اولین بار در سال ۱۹۷۰ آینر هوگن[iv] آن را اینگونه تعریف کرد: “زبانشناسی زیست محیطی تعامل زبانها با یکدیگر و با محیط اطرافشان است”.(۱۹۷۲ص۳۵۲) او این تعامل را با رابطه زیست محیطی موجود بین انواع حیوانات و گیاهان با محیط اطرافشان مقایسه می کند. نوع متفاوتی از رابطه بین زبان و زیست محیط در سال ۱۹۹۰ توسط مایکل هالیدی [v]در کنفرانس AILA در تسالونیکی[vi] مطرح شد؛ در این تعریف بر رابطه بین زبان ها از یک طرف و رشد و طبقه بندی گونه های موجود در زیست محیط از طرف دیگر تاکید می شود. در این کنفرانس هالیدی زبانشناسی کاربردی را بخاطر عدم توجه به نقش موضوعهای مورد مطالعه شان در رشد مشکلات محیطی نکوهش کرد.

این دو نظریه تاثیرگذار باعث ایجاد دو رویکرد در زبانشناسی زیست محیطی شده است: در رویکرد اول،”زیست محیط[vii]” استعاره ای از مفهوم زبان یا زبانهای موجود در محیط است.(هوگن ۱۹۷۲) ولی در رویکرد دوم، زیست محیط درمفهومی زیست شناختی معرفی می شود و نقش زبان در رشد محیط و آسیب به آن(و سایر مشکلات اجتماعی) مورد بررسی قرار می گیرد؛ و این زبانشناس است که می تواند راه حلی برای مشکلات ایجاد شده توسط زبان ارائه دهد.(هالیدی ۱۹۹۲) واضح است که در زبانشناسی زیست محیطی، شروع کار با یکی از این دو رویکرد صورت می گیرد ولی تحقیقاتی نیز صورت گرفته است که در آنها هر دو رویکرد با هم تلفیق می شوند.

۳.۱استعاره زیست محیطی

۱.۱. ۳.زیست محیط زبان

استعاره زیست محیطی هوگن در دهه ۱۹۸۰ محبوبیت عام یافت و کتاب ها، مقالات وتحقیقات زیادی در این باب به رشته تحریر در آمد که از جمله آنها می توان به این مقالات اشاره کرد:مک کی[viii]1980: زیست محیط تغییرات زبانی[ix]، دنیسن[x]1982:زیست محیط زبانی اروپا[xi]، هارمن[xii]1986: قوم شناسی زبان.[xiii]

در همه این کتابها و مقالات، محیط زیست به لحاظ زیست شناختی، به زبان ربط داده شده است. مفاهیم زیست محیطی از قبیل “محیط”، “تعامل”، “محافظه کاری” و همینطور “زبان نظام جهان[xiv]”، جملگی بر گرفته از نظام های زیست محیطی هستند که در تحلیلهای روانشناختی و جامعه شناختی زبان استفاده شده و بوسیله آنها مفاهیم از زاویه دید جدید بازنگری می شوند.

۱.۲. ۳.زبانشناسی زیست محیطی هوگنی

بزودی انتقال مفاهیم، اصول و روشها از زیست شناسی زیست محیط، به مطالعه زبانها توسط گروهی از محققان آلمانی (که اکثر آنها از دانشگاه بیلفلد[xv] بودند) در رویکردی به نام ” زبانشناسی زیست محیطی” گسترش یافت، که ظاهرا منشا خود را از ایده های نیکلاس لومن[xvi] درباره “ارتباطات زیست محیطی” می گرفت. فینک[xvii] (1983،۱۹۹۳، ۱۹۹۶) مفاهیم موجود در نظام زیست محیط را، که اولین بار توسط تنسلی[xviii] در سال ۱۹۳۵ معرفی شد، به نظامهای جهانی زبان و نظامهای فرهنگی مانند علم و زبان انتقال داد.

محققان دیگر از قبیل ترامپ[xix] و استرونر[xx] این کار را ادامه دادند و از استعاره نظام زیست محیطی برای نشان دادن زبان و کاربرد زبانی در تعاملات زبانی با محیط بهره گرفتند، و منظورآنها از محیط، جهان و تعامل بین زبان و جهان بود. (ترامپ۱۹۹۰:ص ۱۵۵) در این مطالعات زبانشناسی زیست محیطی در مقابل مدلهای ساختگرایی قرار دارد که در آنها تنها خود زبان، نه محیط آن، مورد توجه قرار می گیرد. (فینک ۱۹۸۳،ص ۵۴ ؛به نقل از فیل ۱۹۹۸)

در این مطالعات، نظام زیست محیطی همان نظامهای زندگی است، و نظام جهانی زبان نظامهای تجربه هستند.(همان) در این رویکرد، مقایسه بین زیست شناسی زیست محیط و زبان به این فرضیه های اساسی منتهی می شود: همانطور که قوه خلاقه زندگی به دلیل رفتار نادرست ما با طبیعت در معرض تهدید است، خلاقیت زبان نیز توسط نحوه استفاده ما در خطر است. . (همان،ص۶۱)

بنابراین زبانشناسی زیست محیطی در مفهوم هوگنی آن، شامل مطالعه زبان و عملکرد زبانی است، یعنی چیزی شبیه به مطالعاتی که ترامپ(۱۹۹۰ص،۹۱؛به نقل از فیل ۱۹۹۸) انجام داده است. او زبان کشاورزی صنعتی را از طریق ایدئولوژی فناوری اقتصادی مورد انتقاد قرار می دهد: برای مثال، او نشان می هد که در متون مربوط به کشاورزی کلمه “تولید” جایگزین کلمات “رشد” و “ارائه” شده است.

انتقاد زیست محیطی ترامپ از زبان بوسیله سایر زبانشناسان زیست محیطی به چالش گرفته شده است. آنها بر این عقیده اند که انتقاد ترامپ تنها شکلی از محافظه کاری زبانی و صره گرایی سنتی است. بویژه بکارگیری اصطلاحات مربوط به محیط، مانند آلودگی و فرسایش، در مورد روند تغییرات زبانی و شکوه او از گذشتگان بخاطر نابودی زبان، مورد انتقاد قرار گرفته است.(یونگ[xxi] 1996ص۱۵۳). ایده “تصحیح زیست محیطی” توسط تمامی منتقدان رد شد، ولی این سوال که آ یا زبانشناسی زیست محیطی باید شامل نقد زبان و کاربرد آن باشد یا اینکه تنها به دنبال رسیدن به سطح آگاهی زبانی بیشتر باشد، موضوعی مناقشه برانگیز در این رشته باقی مانده است.

اخیرا، استعاره نظام زیست محیطی از نظام جهانی زبانی به نظامهای فرهنگی گسترش یافته است. (فینک ۱۹۹۶) و به این ترتیب زیست محیط زبان بوسیله زیست محیط فرهنگی تغذیه می شود، که به دنبال آن است که نظامهای زیست محیطی فرهنگی تا چه حد در تکوین خود از نظامهای زیست محیطی طبیعی بهره جسته اند، و زبان را در این میان حلقه گم شده این رابطه معرفی می کند. برای بحث بیشتر در این زمینه می توان به مقاله (فینک ۱۹۹۶) مراجعه کرد که در آن این پرسش مطرح است که تا چه حدی” قواعد زبان” برگرفته از “قواعد موجود در طبیعت” است.

با مقاله هالیدی در کنفرانس AILA ،در دهه ۱۹۹۰ از محبوبیت نظریه استعاری هوگن و زبانشناسی زیست محیطی او کاسته شد، ولی از این استعاره برای مطالعه زبانهای کم جمعیت در ناحیه اقیانوس آرام استفاده می شود. یکی از نویسندگانی که این استعاره را اخیرا بکار برده است پیتر مول هوزلر[xxii](1992) است که درباره رابطه بین تنوع زبانی و تنوع زیست محیطی تحقیق کرده است و”زیست محیط زبان ها” در مفهوم هوگنی خود مطالعه ای است که در حال حاضر به دلیل نابود شدن سریع زبانها لازم و ضروری به نظر می رسد.(آلوین فیل[xxiii]، ۱۹۹۸)

۳.۲.زبان و مسائل محیطی از دیدگاه هالیدی:

از زمان برگزاری کنفرانس AILA در سال ۱۹۹۰ و انتشار کتاب “راههای جدید معنا”[xxiv]، نوشته هالیدی، در میان زبانشناسان زیست محیطی علاقه شدیدی نسبت به نقش زبان در مسایل زیستی و مشکلات محیطی ایجاد شد که گروهها و افراد زیادی را تحت تاثیر قرار داد و برای این نوع مطالعات، اصطلاح”زبانشناسی محیطی[xxv]” پیشنهاد شد. البته اصطلاح “زبانشناسی زیست محیطی[xxvi]” در این میان مرجح تر است زیرا این اعتقاد وجود دارد که این تحقیقات در چارچوب کلی اصول زبانشناسی زیست محیطی انجام می شوند. (هالیدی: ۱۹۹۰)

۳.۲.۱.زبانشناسی زیست محیطی انتقادی

قبل از ظهور زبانشناسی انتقادی، زبانشناسی زیست محیطی از دیدگاه محیطی و زیست محیطی، کاربرد زبان را مورد نقد و بررسی قرار داد. این نقد و بررسی ها بیشتر به کاربرد حسن تعبیر در بحث های انرژی هسته ای مربوط می شود که برای نمونه می توان کارهای گروندلر[xxvii] 1977، هالر باخ [xxviii]1987 و جیگن [xxix]1983 را نام برد. مایرسن[xxx] و رایدید[xxxi] 1996، مول هوزلر۱۹۸۳ نیز از فقر عبارات در متون محیطی انتقاد کرده اند. (به نقل از فیل ۱۹۹۸)

از زمان پیدایش تحلیل نقد گفتمان[xxxii](CDA)، نقد- زیست محیطی ( Eco- criticism) به عنوان توسعه این جنبش در نظر گرفته شد. اگرچه، تفاوت اسامی بین تحلیل نقد گفتمان و نقد- زیست محیطی وجود دارد: تحلیل نقد گفتمان به عمدتا به نقد کلمات، نحو و کاربرد شناسی موجود در متن نوشته شده و یا گفته شده می پردازد، در یک کلام CDA پارول را بررسی می کند. در حالیکه زبانشناسی زیست محیطی انتقادی نظام زبانی، یعنی لانگ، را مورد بررسی قرار می دهد، یعنی نقد چارچوب بندیهای غیر اکولوژیکی در زبان و جداسازی بشر از سایر موجودات و حیوانات. بنابراین زبانشناسی زیست محیطی انتقادی به دو قسمت تقسیم می شود: نقد نظام زبانی و نقد زبان گفتمان.

۳.۲.۱.۱. نقد نظام زبانی

یکی از مولفانی که نظام زبانی (یعنی دستور) را با توجه به ویژگی های زیست محیطی و غیر زیست محیطی مورد نقد و بررسی قرار داده مایکل هالیدی است. هالیدی در مقاله معروف خود “راههای جدید معنا” (۱۹۹۰) تاثیر زبان بر جهان را اینگونه توصیف می کند: ” رابطه ای دیالکتیک بین نظام و نمونه” که در آن دستور گزینه ای نظام مند است و “با الگوی فرهنگ، آکنده از طنین” می شود و با بکارگیری آن در گفتمان روزمره قوی می شود. (هالیدی۱۹۹۰، ص۸۴) “محافظه کاری زبانی” هالیدی انتقاد شدیدی از نظام زبانی است. هالیدی این بحث را پیش می کشدکه ایدئولوژی رشد،جنسیت، طبقه اجتماعی در دستور زبانهای بشری وجود دارد وهمچنین نامحدود بودن منابع ما و موقعیت ویژه بشری در نظام زبان، به لحاظی ساختاری، ذاتی شده است. (همان) او می نویسد:

در زبانها منابع طبیعی از طریق اسامی غیرقابل شمارش یا “اسامی جمع” به صورت نامحدود نشان داده می شود که القا کننده پایان ناپذیر بودن این منابع است (نفت، انرژی، هوا، آب).
در جفتهای متضاد مانند کوچک و بزرگ، “کلمه رشد” همیشه بی نشان است: لباس شما چه اندازه بلند است؟
زبانهای ما تمایلی ندارند تا به عوامل غیرانسانی اجازه بروز بدهند: جمله آن فیل چی کارمی کند؟ توسط بسیاری سخنگویان جمله غیرقابل قبول است.
وضعیتها و حالات ویژه بشر از طریق سیستم ضمایر بیان می شود.(آن برای اشیاء ، او برای انسان) و باهم آیی برخی از کلمات و افعال با اسامی گیاهان و حیوانات غیر ممکن است. (فکر کردن، دانستن، اعتقاد کردن)

زبانشناسان زیست محیطی مانند بنگ و گربیگ[xxxiii] ، دور و الکساندر[xxxiv] (1993) در تحلیل خود از متون محیطی کم توجهی به عامل و تجربه گر ها را مورد انتقاد قرار داده اند، نکته ای که در این مسئله نهفته است این است که دستور زبانها اگرچه با علم نیوتونی سنتی در ارتباط است ولی با دیدگاه زیست محیطی مدرن موجود در جهان همگام نمی شود، چرا که دیدگاه زیستی جدید، تقسیمات سنتی عامل، تجربه گر،عمل، موقعیتهای زمانی و مکانی را زیر سوال می برند. تقسیم بندی جهان، در ساختار دستوری یعنی فاعل، گزاره و مفعول، که عامل، عمل و تجربه گر را از هم جدا می کنند، وجود دارد. نقش زبان در این جداسازی ها توسط مولفان غیر زبانشناسی مانند فردریک وستر[xxxv] (1991 ؛به نقل از فیل ۱۹۹۸) دیوید بوم [xxxvi](1980) انجام شد که توسط زبانشناسان دیگر چندان مورد توجه قرار نگرفت. ولی بعدها این تقسیم بندیها توسط زبانشناسان زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفت چرا که آنها به رابطه بین زبان و تقسیمات غیر اکولوژیکی علاقه مند بودند.

۳.۲.۱.۲. نقد زبان گفتمانهای زیست محیطی:

از طرف دیگر موضوع نقد و تحلیل زبان به کار رفته در گفتمان های زیست محیطی، رویکرد محققان مختلفی در سطوح متفاوت با روشهای گوناگون بوده است. در این میان می توان زبانشناس آلمانی، یونگ (۱۹۸۹،۱۹۹۴،۱۹۹۶؛به نقل از فیل ۱۹۹۸) را نام برد، که با استفاده از پیکره متون برگرفته از روزنامه، تغییرات در زمانی واژگان مربوط به محیط را بررسی کرد. یونگ این فرضیه معروف را، که انتخابهای واژگانی به دلیل اهداف عوام فریبانه انجام می گیرد، زیر سوال برد.

آزمون تداعی کلمه، که توسط یونگ در سال ۱۹۹۴ منتشر شد، نشان داد که کلمه مرکب آلمانی “انرژی هسته ای” با مفاهیمی مانند “آزادی” و “رشد” و “جنگ”و “پیشرفت” تداعی می شود. تنها مفهومی که در اینجا متفاوت از باقی مفاهیم است مفهوم “جنگ” است، که بیشتر به “قدرت اتمی” مربوط می شود نه به انرژی هسته ای. این بحث بوسیله محیط شناسان دیگری نیز مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که عبارت “انرژی هسته ای” که با تداعی مثبت و انرژی سالم و طبیعی همراه است برای حسن تعبیر عبارت “قدرت اتمی” بکار می رود.

مولفان دیگر نیز درچارچوب تحلیل گفتمان انتقادی،که توسط گرایس[xxxvii](1989 ؛به نقل از فیل ۱۹۹۸) توسعه یافته است، به تحلیل متون مربوط به موضوعهای محیطی دست زدند. آندرا گربیج [xxxviii](1993،۱۹۹۶ ؛به نقل از فیل ۱۹۹۸) الگوهای باهم آیی[xxxix]در متون محیطی، مانند بحثهای مربوط به لایه اوزون، را مورد تحلیل قرار داد، او نشان داد متونی که توسط گروههای مخالف نوشته شده اند، به گونه ای برجسته، درتکرار باهم آیی های خود متفاوت از گروه دیگر هستند.(مثلا با واژگان علت و مسئول سروکار دارند) پارامتر زبانی دیگری که توسط گربیج مورد توجه قرار گرفته است مربوط به عامل[xl] است که توسط انتخاب سازه های معلوم، مجهول و ارگتیو مورد تاکید یا عدم تاکید و توجه قرار می گیرد. مثالهای زیر از کار گربیج (۱۹۹۳ص۶۳) گرفته شده است.

سرطان پوست در سالهای اخیر در حال افزایش است….
در این مثال که از متن مربوط به گروه صنعتی گرفته شده است، بجای تاکید برکننده کار،یعنی شخصی که مسئول عمل است، بر خود عمل تاکید شده است. گربیج می نویسد “در اینجا صنایع که تا حدود زیادی مسئول از بین رفتن لایه اوزون هستند مورد توجه کافی قرار نگرفته اند.” (همان)

عاملیت در متون محیطی همچنین در برخی کارهای ریچارد الکساندر[xli] نقش مهمی ایفا می کند. در زیر مثالهایی از تبلیغات NIREX آمده است که در آنها عاملیت به طریقی متفاوت بیان شده اند. (الکساندر ۱۹۹۶ص۱۳۷)

بریتانیا روزانه ضایعات رادیواکتیو تولید می کند.
از بین بردن درست ضایعات رادیواکتیو ما…
برخی از موکدترین ملزومات تندرستی در جهان باید رعایت شود.
تغییر عامل از ۲ (بریتانیا) در ۳ (ما) به صورتی ضمنی بر این اشاره دارد که همه در تولید ضایعات هسته ای دخلیند. در ۴ حذف عامل از طریق مجهول سازی به عنوان وسیله ای برای دور کردن توجه مخاطب از عامل انسانی که عمل از بین بردن ضایعات را انجام می دهند بکار رفته است.

حذف عامل / کنش پذیر[xlii]می تواند از طریق مبتدا سازی[xliii] انجام شود که در کار گواتلی[xliv] 1995 آمده است. گواتلی نشان می دهد که در متون محیطی، مبتدا سازی باعث می شود کنش پذیرها،از طرف خواننده، توجه کمتری دریافت کنند: برای مثال در توصیف کشتن فوکهای دریایی، استفاده از گروههای اسمی مانند مثال ۵ باعث می شود که ذکر حیوانات کشته شده (کنش پذیر ها) غیر ضروری باشد.

عملیات سلاخی، روشهای کشتار، تکنیکهای کشتن، مرگ بشر….
“اسامی مرکب می تواند موقعیت های تحت تاثیر را به موقعیت های تعدیل کننده کاهش دهند.”( گواتلی: ۱۹۹۵)

محققان دانمارکی، بنگ و دور ، (۱۹۹۶)، از مقوله های عاملیت و عبارات اشاره ای [xlv]برای تحلیل متون دانمارکی در مورد “تولید منظم محصولات کشاورزی استفاده کرده اند” این تحلیل تناقضات منطقی مشخصی را آشکار کرد که نتیجه آن این بود که وزارت کشاورزی را عامل تولید غذا معرفی می کردند و نقش کشاورزان را به “ذی نفع” و” دریافت کننده تسهیلات” تقلیل می دادند. همانطور که در مثال ۶ آمده است:

متقاضی تسهیلات… باید بر طبق تقاضا شواهدی دال بر ذی صلاح بودن برای دریافت تسهیلات ارائه دهد.
بنگ و دور در تلاش در جهت ایجاد نظریه زیست محیطی برای زبان قصد دارند تا به یک رویکرد جدید در مورد ابعاد اخلاقی بحران زیستی دست یابند، و نشان دهند که زبانشناسی سنتی، که اشاره های ضمنی و ایدئولوژیک عبارات اشاره ای را نادیده می گیرد، بخشی از این بحران است.( بنگ و دور۱۹۹۶ص۹۱) گفتمان محیطی همچنین بوسیله بروکمایر[xlvi] و مول هوزلر (۱۹۹۶) انجام شده است.

بث شالتز[xlvii] (1992) در مقاله خود با نام “زبان و محیط طبیعی[xlviii]” به معرفی و تعریف برخی از اصلاحات رایج در زبانشناسی زیست محیطی پرداخته است که از میان این اصطلاحات می توان به حسن تعبیر[xlix] اشاره کرد. شالتز می نویسد: ” زبان توسعه منابع صنعتی از حسن تعبیر بهره می برد تا فعالیتهای خود را سودمند و به نفع محیط طبیعی جلوه دهد. ” بهبود طبیعت” و “افزایش ارزش” عباراتی از این نوع هستند که به طور ضمنی اشاره به این دارند که تولیدات و تلاش انسانی از مخلوقات موجود در طببیعت ارزشمند تر است. آنها فعل ” پاک کردن” و مشتقات آن ” مثلا ” پاک سازی” را که دارای معنای ضمنی ” مثبت است: روشنایی،تمیز، نورانی، باز و… .برای از بین بردن گیاهان بومی استفاده می شود. (همان)

“اروپایی هایی که در استرالیا زندگی می کردند گیاهان بومی آنجا را بی مصرف می دانستند، بنابراین عبارت “پاک سازی” را برای بهتر جلوه دادن کار خود استفاده می کردند. در حالیکه بهتر است از عبارات دقیقتری استفاده شود: مثلا “از بین بردن گیاهان بومی”.” (همان)

بحث جالبی دیگری که شالتز در این مقاله پیش می کشد در مورد کلمه ” پیشرفت” است، او می نویسد معنی کلمه ” پیشرفت” بر طبق فرهنگ لغت مک کواری بدین قرار است: ” ایجاد ظرفیت و امکانات برای” و همچنین ” ساخت و ساز و آماده سازی زمین خالی برای خانه سازی و صنعت و ….” . با توجه به این تعریف، کلمه پیشرفت با وجود اینکه اشاره به نابود کردن فضای سبز، هوا، آب، خاک و غیره دارد تاثیری مثبت بر خواننده می گذارد. در برخی از متون برای موجه کردن بیشتر کلمه ” پیشرفت” از صفاتی مانند عالی، موفقیت آمیز، خوب و غیره استفاده می شود. (همان)

او در ادامه می افزاید: کلمه “پیشرفت” و مشتقات آن بدون تفکر در مورد اینکه معنای این کلمه دقیقا چیست، بکار می رود. بویژه در تمایز بین کشورهای ” پیشرفته” و کشورهای “در حال پیشرفت” کلمه ” پیشرفت” کنایه ای امپریالیستی را در خود حمل می کند و آن اینکه کشورهای در حال پیشرفت ناگزیرند (یا عاقلانه است) که شبیه به کشورهای پیشرفته شوند. این کنایه مخصوصا به این دلیل خطرناک است که نوع تبلیغات فکر نشده ای برای کشورهای در حال پیشرفت و پیشرفته است. (همان)

اصطلاح دیگری که در میان اصطلاحات زبانشناسی زیست محیطی وجود دارد و شالتز بدان اشاره کرده است کلمات ” تحقیر آمیز”[l] است. شالتز می نویسد:

” استفاده از کلمات تحقیر آمیز بدان معناست که انسان برای تحت کنترل در آوردن و صدمه زدن و ویران کردن چیزی گرایش دارد تا آن چیز را حقیر، پست و بی استفاده و نالازم جلوه دهد.” (همان) شالتز مقاله های فراوانی برای این نمونه از بکارگیری زبان ارائه کرده است. مثلا عبارت ” جنگلهای قفل شده

” توسط منابع توسعه صنعتی، از قبیل صنایع معدن بکار می رود و به جنگلهایی اشاره دارد که تحت حافظت هستند یا پارک ملی شده اند و در آنها فعالیتهایی که با روند طبیعت سازکار نیستند انجام نمی پذیرد، یا صنعت معدن، صفت ” استرلیزه شده ” را برای اشاره زمینهایی بکار می برد که تحت حفاظت هستند. در حالیکه بهتر است بجای “استرلیزه” از عبارت “زمینهای محافظت شده” استفاده شود. (همان)

۳.۲.۱.۳. اکو فمینسم[lii]

شاخه نسبتا نوپایی که به تحلیل نقد گفتمانهای زیست محیطی از دیدگاه فمنیستی پرداخته است اکوفمینیسم است، که تزپراح برمن[liii] در مقاله ” تجاوز به مادر طبیعت[liv] : زن در زبان گفتمان محیطی ” (۱۹۹۲) آن را اینگونه معرفی می کند: “اکو فمینسم نظریه و جنبشی برای تغییرات اجتماعی است که اصل اکولوژی را با نظر فمنیست ترکیب می کند.” (برمن:۱۹۹۲)

دیل اسپندر[lv]و مری دیلی[lvi] و دروثی اسمیت[lvii] که نظریه پردازان فمینیسم هستند، این مسئله را مطرح می کنند: که در طول تاریخ مردان، مناصب قدرت و تسلط و غلبه، که جملگی به معنای بدست آوردن کنترل شرایط است، را در دست داشته اند، بنابراین حقیقت ما نیز”برساخته از مرد[lviii]” است و زبان فی النفسه، جهان کوچک سیاسی است که روابط قدرت از پیش تعیین شده را تنظیم و تولید می کند. (همان)

برمن در مقاله خود این بحث را مطرح می کند که: ” تابعیت و وابستگی و مورد تعدی و ظلم قرار گرفتن زن و طبیعت از طریق زبان ساختار بندی می شود.” (همان) او با ارائه چند اصلاح و استعاره رایج، بحران محیط و طبیعت را در گفتمان های محیطی توضیح می دهد. در اصطلاحاتی چون ” تجاوز به جنگل”، ” مادر طبیعت”، “جنگلهای باکره” ، و همینطور در زبان فاسی “تجاوز به دامن طبیعت” ، و مفعول قرار دادن طبیعت و زن و همچنین جداسازی انسان از سایر موجودات زنده استفاده از این زبان با جنبشهای محیطی در تضاد است و برای پیشروی باید به تغییرات زبانی و اجتماعی اساسی دست زد. (همان)

“در جامع مرد سالار ، زن به گونه ای سنتی با مادر بودن تداعی می شود، بنابراین زن کسی است که : مراقبت می کند، غذا می دهد و در یک کلام “دهنده[lix]”(ی خدمات) است و در عوض آن، کار او بی اجر و پاداش است، و اغلب نادیده گرفته می شود. در جوامع مردسالار تمام کار بر عهده مادر است: تمیز کردن، غذا دادن و پرستاری کردن و … و مبرهن است که ما به مادر نیاز داریم و انتظار زیادی از او می رود. با این همه امکان ندارد که مادر به ما صدمه ای بزند. حال بر اساس استعاره ای چون ” مادر طبیعت” زمین به مثابه مادر در نظر گرفته می شود که تلویحا به این معناست که انسان می تواند از طبیعت هر چه می خواهد بگیرد بدون اینکه نیازی به جبران زحمات باشد. زمین نامحدود است و برای استفاده انسان بوجود آمده است.” (همان)

۵.چالشها:

از آنجا که دامنه تحقیقات در زمینه زبانشناسی زیست محیطی، مطالعه ای که به ورای نحو، معنا شناسی و کاربرد شناسی می رود، وسیع است، علی رغم تحقیقات زیادی که در این چهل سال در این رشته انجام شده است، هنوز این رشته نیازمند به تئوریهای جدید و ایده های بدیع و بررسی های تجربی تازه است و راهی طولانی در پیش رو دارد. برخی از چالشهای باقی مانده در این رشته به قرار زیر است:

یافتن نظریه های مناسب برای بان
مطالعه نظامهای زبانی و متون زبانی
مطالعه ویژگی های جهانی زبان که به مسایل اکولوژیکی مربوط می شود.
مطالعه زبانها با توجه به ویژگیهای آنها (با امکان رویکرد های مقابله ای)
مطالعه نقش زبان در رسیدن به باسوادی اکولوژیکی: آموزش تفکر اکولوژیکی به کودکان و بزرگسالان
بنابراین زیست شناسی زیست محیطی شامل مطالعات نظری، روش شناختی و تجربی زبان است و برای زبان شناسانی که به اکولوژی علاقه مند هستند دیدگاه های جدیدی را پیش رو قرار می دهد.

References

: Alexander, Richard, J. Chr. Bang & J. Døør (eds.): AILA ‘1993,Ecolinguistics – Problems, Theories and Methods. Odense .