زمان، مصرف و زندگی روزمره

زمان به موضوع محوری مناظرات آکادمیک و نیز حیات عمومی تبدیل شده است. تجربیات مربوط به شتابزدگی و فقر زمانی، فرسودگی و استرس ها، محور اصلی مباحث عمومی، موضوعات داغ رسانه ای و مسائل سیاسی هستند. برخی از مفسرین تا آنجا پیش رفته اند که از ظهور سیاستهای زمانی خبر می دهند. گستره این مناظرات قابل توجه است و از انتقادهای هشداردهنده تا ارزیابی های مثبت تر که شامل سرخوشی در شلوغی و آهنگ سریع حیات شهری می شود، امتداد می یابد. در یک سر طیف منتقدان بیش مصرف گرایی وجود دارد که سبک زندگی بسیار لغزنده و ناپایدار را تقبیح می کنند. جنبش های اجتماعی تلاش دارند تا سرعت زندگی را کاهش دهند و به خاطر نوعی بی الایشی جدید مبارزه می کنند. در این دیدگاه سرشاری تمدن مادی، یعنی جوامع مصرفی رفاه محور، کنترل خود را از دست داده اند و آهنگ زندگی برای پایداری محیطی و رفاه افراد بسیار سریع شده است. در سر دیگر این طیف دیدگاهی قرار دارد که این شلوغی را به مثابه نشانه ای از مشارکت فعال و کامل در جامعه می بیند که بر مبنای یک تحلیل تاریخی قرار دارد و نشان می دهد مردم نسبت به پیش کمتر کار می کنند و اوقات فراغت بسیار بیشتری دارند.

این کتاب به این مواضع واگرا و مختلف و ادراکات دوسویه واکنش نشان داده و آنها را به مثابه مدخلی به مسائل مهم حل نشده درباره مسیر تغییرات جهانی و بافت فرهنگ مصرفی در نظر می گیرد. مولفان فصول کتاب، با توجه به جزئیات بیشتر درباره سازمان فضایی زندگی روزمره، این دوگانگی ساده که زمان را به انتقادات و یا جنبشهای یوتوپیایی پیوند می زند، به چالش کشیده و تحلیل می برند. دوراهی تند و کند، شیوه هایی مناسب بررای توصیف گذشته، اکنون و آینده نیست.

نخستین مفهومی که در مظالعات ارائه شده در این کتاب ارائه می شود تحلیل ریتمها و تغییرات زمانی است که نیازمند عناصری از زنجیرهایی از رشته ها از جمله تاریخ، جغرافیا و نظریه اجتماعی و نیز جامعه شناسی، فلسفه و مردم شناسی است. همچنین، مسائل مرتبطی از ابعاد فضایی تا سیاستها و اخلاقیاتی درباره عادات و گسستگی ها ارائه می شود. کتاب حاضر چیزی بیش از مستند کردن تغییرات در چرخه ها و نظم های زمانمند است. هرچند فصول کتاب به همه پرسشها پاسخ نمی گویند؛ ولی پژوهشهایی که در اینجا جمع آوری شده اند، نقطه شروعی را ارائه کرده و برخی از مسیرها به سمت سنتزهای نوین را پیشنهاد می کنند. یکی از این مسیرها، تعامل نزدیکی با نظریه های مربوط به کردار دارد. در سالهای اخیر، نظریه کردار توجه رو به رشدی را در علوم اجتماعی به خود جلب کرده است.

همانگونه که در چندین فصل کتاب بحث شده است، ریتمها به شکل قابل استفاده ای به مثابه مجموعه هایی از کردارهای روزمره فهم می شوند و یا اینکه به طور دقیق تر، ریتمها دستاوردهای هماهنگسازی و پایدارسازی روابط بین کردارها هستند. بنابراین فهم غنا و نوسانات ریتمیک زندگی روزمره نیازمند حرکت از کردارهای واحد به سمت تمرکز بر پویایی ها و هماهنگی های متقابل بین کردارهاست. این حرکت پرسشهایی در این رابطه مطرح می کند که چگونه کردارهایی با خصیصه های ریتمیک متفاوت می توانند یکدیگر را تقویت کرده، ناتوان ساخته و یا اینکه همدیگر را محو کنند. در مجموع، چنین مشاهداتی نیازمند پژوهشهای بیشتر در زمینه طیفی از عملکرد ریتمها در زندگی روزمره و تنظیم آنها از همزمانی های موفق تا تنشها و گسستگی است.
دومین مفهوم این پژوهشها درباره شناخت گسییختگی و تنش به مثابه ویژگی غیرقابل تفکیک هنجارمندی و نیز امور معمولی است. زندگی روزمره، از این دیدگاه به مثابه زمینهایی گشاده تر و سیال تر ظاهر می شود که خودش را بازتولید کرده و نیازمند و متضمن میزان زیادی از ثبات، غیرمترقبه بودن و کنار آمدن است. این دیدگاه شاید تصویری از مقاومت قرمانانه را به همان شکلی که توسط دوسرتو تجسم می شود، تولید نکند؛ ولی بر نقش عاملیت و ذهن تأکید می کند و بر چهارچوب افراد و شیوه های آنان برای کنار آمدن با فشارها تأکید خواهد کرد. عادات و امور معمولی از این دیدگاه کمتر به مثابه نیرویی بیرونی که از طریق تکنیکهای حکومتمندی، همانگونه که از سوی برخی از فوکویی ها بیان می شود، دیده می شوند و بیشتر به مثابه نتیجه تأثیر و تأثر متقابل بین ریتمهای تولید شده به شکل درونی هستند، زنجیره هایی که نتیجه هماهنگی بین خود کردارها و فشارها و فرصتهای مرتبط برای تغییرات زمانمند حاصل از تکنولوژی ها و عاملیت های اجتماعی است.

زمان کیفیتی غریب از بودن، هم در تجربه روزمره کاملا عرفی و هم انتزاعی کامل است که نمی توان به راحتی یا به شکل عینی شرح و تبیین گردد. هدف کلی این کتاب ارائه این دو کیفیت از زمان در کنار یکدیگر است تا به ما کمک کند تا روی شکاف بین تجربه مشترک و نظریه والا به گونه هایی پل بزنیم که سودمندی بصیرتهای جدید را به همراه داشته باشد. هیچ رشته واحدی، چه علم و چه فلسفه نمی تواند این جایگاه را به تنهایی به دست آورد. سه ویراستار این مجموعه، که از رشته های تاریخ، جامعه شناسی و مردم شناسی هستند، و همه مؤلفان مختلف آن، با هم کار کرده اند تا مجموعه مشترکی از روندها و مفاهیمی را شکل دهند که فضایی فرارشته ای را شکل دهند که در آن ایده های جدیدی نشو و نما یابد. از دید همه مشارکت کنندگان کتاب، این امر احتمالا ارزشمندترین پاداش این پروژه مشترک بوده است (برگرفته از صفحات ۱۲ تا ۳۴ کتاب).

کتاب “زمان، مصرف و زندگی روزمره مشتمل بر ۱۴ فصل به قرار ذیل است:

پیش درآمد
فصل اول: کردارهای روزمره و تولید و مصرف زمان
فصل دوم: فضا-زمان و سازمان حیات اجتماعی
فصل سوم: نظم بندی دوباره ریتمهای زمانی؛ هماهنگی کردارهای روزانه در بریتانیا از سال ۱۹۳۷ تا ۲۰۰۰
فصل چهارم: اختلال امری عادی است؛ خاموشی ها، از کارافتادگی ها و انعطاف پذیری زندگی روزمره
فصل پنجم: روح من برای نشستن؛ سفرهای روزانه و امر عادی تحرک
فصل ششم: امور معمولی – ساختن و ویران کردن
فصل هفتم: تقویم ها و ساعتها؛ چرخه های تجارت گل کاری در آمریکای قرن نوزدهم
فصل هشتم: هوسها، مدها و ابداعات واقعی؛ چیزهای تازه و تغییر اجتماعی
فصل نهم: لبه عاملیت؛ امور معمولی، عادات و اراده
فصل دهم: خرید زمان
فصل یازدهم: ریتمهای فصلی و تجاری مصرف خانگی؛ مطالعه موردی ژاپن
فصل دوازدهم: زمانهای خاص و معمولی؛ چای خوردن در حین حرکت
فصل سیزدهم: ساخت زمان؛ روابط دوجانبه اشیا و مشروعیت بخشی به زمان قایقرانی چوبی
فصل چهاردهم: اخلاقیات امر معمولی؛ آگاهی، ملالت و ارزش

مشخصات کتاب‌شناختی:
ترنتمان، فرانک؛ شاو، الیزابت (۱۳۹۷). زمان، مصرف و زندگی روزمره، ترجمه علیرضا مرادی، تهران، انتشارت علمی و فرهنگی، ۴۶۰ صفحه