رولان بارتِ پیشگام

آنتونی بولار برگردان ساناز مقیمی

درسال ۲۰۱۵ آثار رولان بارت کتابفروشی ها را اشباع کردند. تقریبا هرماه اثری جدید – منتشر نشده ، رساله یا حتی رمان- هر یک به شکلی یاد آور صدمین سالگرد تولد نویسنده ای بودند که در سال ۱۹۸۰دیده ازجهان فروبست.

گل سرسبد فهرست این کتابها زندگینامه ی حجیمی ست که تیفانی سموآیونوشته است. با تکیه بر آرشیو شخصی بارت (شامل مجموعه نوشته های مفصل « روزانه » ، دفتریادداشتها و مکاتبات که بخشی از آنها به موازات چاپ زندگینامه جمع آوری و چاپ شده اند) نویسنده موفق شده است به طوریکدست وهماهنگ جنبه های خصوصی زندگی بارت را بررسی کند: دوران کودکی، تجربه بیماری، عزاداری بی پایان پس از مرگ مادر، همچنین آداب کم اهمیت کارروشنفکری ، ساختار فضای خانگی و دوستی ها. اما سموآیو فراتر از این ها چهره های متعدد از بارتی را به نمایش می گذارد که مدام تغییرمی کند و از چارچوب ها می گریزد. « بارت » همزمان نویسنده ی «درجه ی صفر نوشتار» – اولین کتابش در سال ۱۹۵۳ ، منتقد اجتماعی و هجو نویس «اسطوره ها»، خواننده ی تیزبین میشله یا مارکی دو ساد، فوریه و لوآیولا، ساختارگرای « سیستم مد» ، نویسنده اهل مجادله کتاب «نقد و حقیقت» است. او همچنین مولف «لذت متن» ، مینیاتوریست گرانقدر «امپراطوری نشانه ها» و «پاره هایی از سخن عاشقانه» ، و همراه «پیشگامان»، نویسندهء خودمحور «رولان بارت توسط رولان بارت» ، تماشاچی غمگین «اتاق روشن» … است. در این زندگینامهء دقیق، سموآیو «بارت را متکثرمی کند» اما از میان نمودهای مختلف نویسنده، هیچیک را برنمی گزیند و خواننده را آزاد می گذارد که بارت «خودش» را بازیابد.

نزدیکان، دانشجوهای قدیمی ، پیروانش – مانند شانتل توماس رمان نویس یا آنتوان کمپانیونِ منتقد – هریک سنگی بر بنای یادبود افزوده اند. مشاهدات آنها مشتمل بر خاطرات حسی و بازبینی گذشته ، معلمی همچون بارت را گرامی می دارد، صدا و حرکات ، درکش از آزادی و حفظ فاصلهء خیرخواهانهء اورا به یاد می آورد. آنها جامعه ی کوچک « سمینار» ]های بارت[ را به یاد می آورند وفضای جغرافیایی محدود پاریس که اصل این رویداد فکری درآن جریان داشت را بازسازی می کنند. نقصان این خاطرات که اغلب حکایت وار ولی تاثیر گذارند این است که توجه را بر بارت دهه ی هفتاد متمرکز می کنند.

این همان بارتی ست که خود رولان بارت به عنوان « سوژه ای بی ثبات » توصیف می کند، نویسنده ای که کمتربه طور مستقیم متعهد به افشاگری ایدئولوژیک بوده است و بیشتر به کارهای شخصی تر و مبهم تر می پرداخته، این همان بارتی ست که مهمترین جایگاه را در این خاطرات دارد. بارتِ سالهای دهه ی شصت هم که «نظریه پرداز» تر بود ، حتی اگر چندان مخاطب نداشت، هنوزتعدادی مدافع دارد. درعوض به نظرمی رسد بارت دهه پنجاه که طعنه آمیزتر، دنباله رو برشت وآشکارا سیاسی بود به پس زمینه رانده شده است واین مایهء تاسف است : ظریف و گستاخ، هم و غمّ اش تحلیل اساطیر اجتماعی و ویران کردن قطعیت ها ی نادرستی بود که تفکر را منجمد می کنند. دشمن قسم خوردهء عباراتی چون « زبان … چسبنده، طبیعی، واضح، جزمیت، عقل سلیم و این امر بدیهی ست » اگر بود، همچنان امروز کارهای زیادی برای انجام داشت.

لوموند دیپلماتیک دسامبر ۲۰۱۵

انسان شناسی و فرهنگ نسخه فارسی مقالات مجله بین المللی لوموند دیپلماتیک را در ایران در چارچوب همکاری رسمی با این نشریه منتشر می کند.

صفحه لوموند دیپلماتیک در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/cooperation/566