ربکا اشتاین / انتخاب و برگردان فریبا جان نثاری
مذهب ابعاد مختلفی داشته که یکی از آنها بعد تجربی آن است. یعنی مواجه شدن با واقعیتی مقدس که از تجربه‌های روزمره‌ی ما فراتر می‌رود. تجارب دینی بشدت روی احساسات انسان‌ها تاثیر می‌گذارند. از داشتن احساس خوشبختی گرفته تا بصیرت داشتن. این حالات ذهنی که از دیگر حالات عادی ذهن متفاوت‌اند، هشیاری برتر۱ نامیده می‌شوند. از طریق این حالات است که پدیده‌ها و قدرت‌های فراطبیعی خود را نشان می‌دهند. در واقع باورهایی که در ذهن انسان‌ها بوده و انتزاعی‌اند به تجربه‌های زیسته تبدیل می‌شوند.
نوشته‌های مرتبط
تغییراتی که در حالت ذهنی هر فرد موقع هشیاری برتر رخ می‌دهد از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت تفسیر می‌شود. به عبارت دیگر، فرهنگ بر تجارب ما معنا می‌گذارد. مثلا خوردن یک نوشیدنی الکلی برای همه به یک شکل است اما هر کس اثر آن را یک جور تفسیر می‌کند. یک نفر می‌گوید: انگار یکم زیادی خوردم! دارم تلو تلو می‌خورم. نفر دوم همین حالت را دارد اما می‌گوید: انگار یک روح وارد بدنم شده است! همانطور که مشخص است احساسی که به این دو فرد دست می‌دهد از یک جنس است اما تعابیر افراد متفاوت است.
تعابیر مذهبی که از حالت هشیاری برتر می‌شود دو گونه‌اند؛ در دسته‌ی اول یک قدرت ماورایی به شکل روح یا خدا وارد بدن شخص می‌شود. به این پدیده جن زدگی یا تسخیر روح انسان می‌گویند. به این شکل که فرد می‌تواند روح را به اختیار خود در آورده و کارهایی که می‌خواهد را انجام دهد. یا اینکه آن روح بدن فرد را تسخیر کرده و بدون اینکه خود فرد متوجه شود از بدن او برای شفا بخشیدن کسی استفاده می‌کند. البته این نوع از تسخیر روح که به خواسته‌ی خود فرد نباشد معمولا فرد را دچار بیماری می‌کند و برای رهایی از آن افراد مجبورند به آیین‌های جن گیری روی بیاورند.
نوع دوم تعابیر مذهبی که از هشیاری برتر ارائه می‌شود این است که روح شخص از بدنش خارج شده و به همین دلیل او درون یک خلسه رفته است. بنابراین تجربه‌ای که شخص در آن حالت دارد مانند روحی است که به قلمروی ماورالطبیعیه پا نهاده است.
این حالات از هشیاری معمولا هم برای شفا دهنده و هم بیمار نقش مهمی دارد. طی تخلیه‌ی احساسات، تلقین کردن و حس بازیابی سلامت مقدمات درمان فرد فراهم می‌شود. برای نمونه وقتی بگویند بیماری بخاطر گم شدن روحش دچار یک بیماری شده است، فرد شفا دهنده روح خودش را به سفر می‌فرستد تا طی آن روح گمشده را به بیمار بازگرداند. یا برای نجات فرد جن زده از قدرت ماورایی آن جن استفاده کرده و به کشیدن روح شرور از بدن بیمار کمک میکنند.
با تمام این اوصاف متداول‌ترین ایده‌ای که در مورد حالات هشیاری برتر وجود دارد ایده‌ی یکی شدن با نیرویی فراطبیعی است. برای برخی یکی شدن با یک خدا یا روح و برای برخی دیگر کلا یکی شدن با هر نیرویی فراطبیعی جزو این حالات است. مصداق این امر را در زیارت‌هایی که برخی مالایی‌ها می‌روند می‌توان مشاهده کرد. در این زیارت آنها با خدای آیاپان یکی می‌شوند.
مساله‌ی یکی شدن با دیگری بخش مهمی از آیین‌های مذهبی و در کل نظام مذهب است. یک موضوع این است که انسان از ابتدا با ماوراءطبیعه یکی بوده و بعد از هم جدا شده اند. هدف بسیاری از رسوم دینی بازیابی آن وحدت است. برای مسیحیان عیسی راه رسیدن به خداست. برای بودایی‌ها پیروی کردن از دستورات بودا به انسان کمک می‌کند تا با جهان یکی شود. . برای مسلمانان این یکی شدن در تسلیم شدن در برابر خدا اتفاق می‌افتد.
بحث در مورد هشیاری برتر به ما کمک می‌کند جایگاه و نقش واقعی آیین‌ها در زندگی انسان‌هاه را بهتر شناخته و بدانیم چطور ماوراءطبیعی فقط یک امر انتزاعی نیست، بلکه واقعیتی است که در مذهب عینیت یافته است.
توضیحات:
تصویر بالای صفحه گروهی از مردم اهل سان در افریقای جنوبی را نشان می‌دهد که در حال اجرای مراسمی۲ درمانی هستند. زنان به دور آتش نشسته و آواز میخوانند و مردان گروه اطراف آنها رقص آیینی اجرا میکنند.
۱. Altered States of Consciousness
۲. San Healing Ceremony
References:
Stein, Rebecca, Anthropology of religion magic and witchcraft, Routlege,Third Edition,New York, 2016
