عکس از: کاوه گلستان
این فیلم ها رو به کی نشون میدین؟ “/رخشان بنی اعتماد / مدت زمان ۸۲ دقیقه/ ۱۳۷۳ ما ، کودکان دهه شصت اغلب فیلم را از طریق تلویزیون و یا ویدئو تجربه کردیم .
نوشته‌های مرتبط
بیشتر آن فیلم ها داستانی بودند . در روزگار تیره و تار جنگ و تحریم نخستین لذتی که حس کردم فیلم داستانی بود . جهانی رنگی که مرا از خاکستری فضای حقیقی دور می کرد . من عاشق سینما شدم . این میل هنوز هم ادامه دارد و از معدود چیزهایی است که زندگی ام را لذت بخش می سازد . اما بنابر آن تجربه ی نخستین فیلم مستند در پس فیلم داستانی قرار گرفت و من مستندهای کمی دیدم . در هفته گذشته به شکلی اتفاقی در حالی که می خواستم راجع به سینمای داستانی رخشان بنی اعتماد تحقیق کنم ؛ ایشان مستندهایی به من دادند . مستندها را دیدم یکی بعد از دیگری … . ” این فیلم ها رو به کی نشون میدین ؟” یکی از آن ها بود . فیلمی بسیار تکان دهنده که نمی توانستم اندیشیدن به آن را متوقف کنم . پس تصمیم گرفتم راجع به آن بنویسم . این فیلم مرا به مستند علاقه مند کرد . “این فیلم ها رو به کی نشون میدین؟ ” مستندی از شهرکی به نام فاطمیه در تهران است . شهرکی در کناربافت معمول شهر تهران اما بسیار متفاوت از آن . ساکنان این شهرک گروهی از گود نشینان اند که در پی تخریب محل سکونت شان به شکلی موقت در سال های ۱۳۵۷-۱۳۵۸ در این منطقه اسکان داده شده اند و باقی آن ها سیل زده هستند . این اسکان اما از شکل موقت خارج شده و تا سال ۱۳۷۱ ادامه یافته است . آن ها فراموش شده اند . شهرک از انبوهه ی خانه هایی ( در حقیقت اتاق هایی ) فاقد پنجره تشکیل شده است که زیر یک سری سوله ساخته شده اند . تنها راه ارتباطی اتاق ها با بیرون در کوچکی است . گاه خانوار هایی پر جمعیت و گاه دو خانوار در یک اتاق زندگی می کنند . چند توالت عمومی در شهرک وجود دارد که ساکنین از آن ها استفاده می کنند . بعضی از خانوارها در توالت های عمومی که از آن استفاده نمی شده ؛ ساکن شده اند . ” این فیلم ها رو به کی نشون میدین ؟ ” فیلمی است با محوریت مسکن و همه ی اشکال زندگی و رفتار که تحت تاثیر آن قرار دارد . فیلمی که باید بارها دیده شود . اگر بپذیریم مسکن یکی از شاخصه هایی است که به سبب ماهیت فرهنگی اش ( یعنی امکانات و جزییات آن ) انسان را از سایر موجودات جدا می کند می توانیم درک کنیم چگونه خارج شدن آن از شکل مرسوم اش در یک زمان – مکان می تواند هویت انسانی فرد را دچار اختلال کند . همان گونه که یکی از ساکنان رو به دوربین می پرسد : ” مگه ما آدم نیستیم ؟ ” در شهرک فاطمیه مشخصه های اصلی مسکن به عنوان فضایی که آرامش ساکنان را فراهم کند زیر سوال رفته است . محیطی امن برای فرد وجود ندارد . فضای درونی و بیرونی بسیار نامناسب است . استراحت ، پخت و پز و روابط زناشویی همگی در یک فضا انجام می شود . والدین و فرزندان در کنار یکدیگر می خوابند . این عمل بسیار زود هنگام آن ها را به بلوغ می رساند . یکی از صحنه های فیلم تصویر اتاقی حدودن ۱۰ – ۱۲ متری است که به وسیله ی چادر نمازی به دو بخش تقسیم شده ، در بخشی عروس خانواده با همسر و دو فرزندش زندگی می کند و در بخش دیگر مادر شوهر و احتمالن دیگر اعضای خانواده ؛ گاهی بعضی از خانوارها که وضعیت مالی بهتری دارند ؛ توانسته اند در گوشه ی اتاق توالتی تعبیه کنند . توالت تنها دری دارد که به اتاق فاقد پنجره باز می شود . بوها، صداها کوچک ترین حوزه ی خصوصی برای فرد باقی نمی گذارد . تصویر دیگری خانواری را نشان می دهد که در فضای باز اندکی که در میان کوچه های تنگ و پر تردد وجود دارد ؛ در جوار اتاق یکی از اقوام شان محیطی نیمه خصوصی ( در فضای عمومی کوچه) به واسطه ی ایجاد چهار دیوار از جنس پارچه ( چادر نمازی گویا ) به وجود آورده و زندگی می کنند . آن ها حدود چهار فرزند دارند . این که زمستان ها چه می کنند ؟ پرسشی است که برای مخاطب بی پاسخ می ماند . فیلم پر از اعتراض است . ساکنین از مشقت های زندگی شان می گویند . زنی چاله ای پر ازمدفوع در کوچه ( در کنار محل بازی کودکان) در کوچه را نشان می دهد و دیگری از خروجی چاه توالت اتاقش که به جوی می ریزد می گوید . چند زن در کنار جوی لباس و ظرف می شویند . و زن دیگری بازگو می کند که چگونه از گرمای ساقت فرسای زندگی زیر سقفی از ایرانیت برای خواب با فرزندانش به کوچه پناه آورده است . در محیطی نا شناس در حالی که شوهرش را به خاطر فروش موادمخدر دستگیر کرده اند ؛ او و شش فرزندش و همسایگان در کوچه می خوابند . و کودکش شب درون جوی افتاده است . بعضی از خانوارها از کمیته امام ماهیانه چهارصد تا شش صد تومان دریافت می کنند . مبلغی که بخش کوچکی از مخارج شان را تامین می کند . بسیاری از خانوارها مخارج خود را از طریق اعمال غیر قانونی تامین می کنند . الویت هر موجودی تامیین نیازهای حیاتی اش است . زمانی که بقا او در خطر باشد طبیعی است که اخلاقیات نمی تواند مانع او برای بدست آوردن امکانات مطلوب باشد . ” برخی از کسانی که مرتکب بی رحمی می شوند شاید زمانی خودشان را فردی بسیار متفاوت از دیگران می دانسته اند ولی عوامل بسیاری هویت اخلاقی را می فرساید . افراد ، هر یک به اندازه ای ، به سوی انسجام کارهایی می لغزند که اگر از ابتدا به روشنی حق انتخاب داشتند از آن ها اجتناب می کردند. “( گلاور ۱۳۹۲ : ۸۲) فقر فرهنگی و اقتصادی شاخص اصلی شهرک فاطمیه است . وجود چنین منطقه ای در تهران غیر قابل تصور است . ارنست برگس این مسئله را این طور توضیح می دهد:” ما در شهر شاهد تفاوتیابی هایی هستیم که گروه های مختلف را به وجود آورده اند . جدا شدن گروه های اجتماعی و اقتصادی از یکدیگر به آن ها محلی مشخص در شهر می دهد و حاصل این فرایند شخصیت گرفتن پهنه های خاصی در شهر است که به همین دلیل افراد و فعالیت هایی را به خود جذب یا از خود دفع می کنند . افراد بر اساس تقسیم اقتصادی مشاغل ، طبقات اجتماعی و گروه های فرهنگی در شهر جای می گیرند و ممکن است موقعیت برخی از آنان با یکدیگر متعارض باشد . بنابراین ، برگس بر آن است که تحلیل مشکلات شهری از جمله انحرافات اجتماعی و بزهکاری های جوانان را باید از خلال تبلورهای فضایی آن ها انجام داد. “(فکوهی ۱۳۸۳: ۱۸۸) در تمام طول فیلم دیده می شود چگونه مسکن ، به عنوان فضایی برای زندگی می تواند همه ی جنبه های زندگی را متحول کند . هویت اخلاقی را زیر سوال برد و موجودیت انسانی را از درون تهی کند . در نهایت با تلاش گروه مستند ساز و بازنمایی تصویر ساکنان شهرک فاطمیه مسئولان شهرداری بازسازی فضای شهرک را به سبب بافت نامناسب غیر ممکن دانسته تصمیم به تخریب آن می گیرند . ساکنان به مناطق دیگری منتقل می شوند و گاه مبلغی برای خرید مسکن دریافت می کنند . گرچه این انتقال به بهتر شدن شرایط زندگی آن ها منجر خواهد شد اما گاه مقاومت هایی دیده می شود . بلاخره ۴۰۰ خانوار منتقل و شهرک تخریب می شود . ” این فیلم ها رو به کی نشون میدین ؟ ” فیلم بسیار تاثیر گذاری است .
فیلمی که می تواند بینشی متفاوت برای پژوهشگر شهری ایجاد کند . اعتیاد ، فقر ، بزهکاری ، خشونت علیه زنان و کودکان ، کودکان کار ، نوع سکونت و تاثیر آن بر موارد یاد شده از نکاتی است که این مستند بازنمایی می کند . منابع : فکوهی ، ناصر / انسان شناسی شهری / تهران : نشر نی ، ۱۳۸۳ گلاور، جاناتان / انسانیت : تاریخ اخلاقی قرن بیستم / مترجم افشینن خاکباز / تهران : نشر آگه ، ۱۳۹۲
nasrinriahi30@yahoo.com پرونده ی «رخشان بنی اعتماد» در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/node/20362
