خوشه چینی در یادمان هایِ میراث فرهنگی

باستان شناسیاشیاء و موزه شناسیایران‌شناسی

توسط محمدرضا مهدیزاده در مرداد ۲۲, ۱۳۹۹

خوشه چینی در یادمان هایِ میراث فرهنگی:مطالعه، مشارکت، مساهمت
چگونه بازدید های فرهنگی و تاریخی خود را غنا بخشیم

امروزه حفظ، توسعه و ایجاد آثار ویادمان های تاریخی فرهنگی و موزه ای وبهره برداری آنها جزو برنامه ها وسیاست های مهم دولتها برای کارآفرینی و انسجام بخشی وهویت سازی قرار گرفته، و مهمتربازدید یا بعبارتی مصرف آنها کم کم در حال تبدیل به بخشی از اوقات فراغت یا خلوت وجلوت ادمیانی است که قصددارند لختی به دنیای نیاکانشان سربکشند یا تفرجی را شکل دهند. بخش عمده ای از تعطیلات وتوریسم جهانی وبه طور کلی فراغت انسان مدرن درسفر وبازدید از اماکن تاریخی یا یادمانهای تاریخ محور، اعم موزه، باغ موزه ،خانه های یادمانی، مراکز فرهنگی،کنسرت ها و نمایش خانه ها والبته محوطه های تاریخی و… میگذرد.دولت ها نیزبنابه دلایل فرهنگی واجتماعی وسیاسی وتقویت هویت وانسجام ملی وکسب جایگاه وبرتری بین المللی و نیزرونق اقتصادی، مشوق، برنامه ریز و مجری توسعه این شیوه وسبک زندگی جدید هستند.
با اهمیتی که بازدید وگذران اوقات وانات وزندگی(یا بعبارتی شکل دهی تجربه وزیستن) در یادمان های تاریخی- فرهنگی دارد تامل بر شیوه ها و فرصت های افزایش غنای انها و ایجاد فرصت های رشد انسانی و ملی بسیار مهم خواهد بود.به نظر می رسد موضوع ارزش افزایی فضا، زمان ورویدادِ دیدار وحضور انسانها در تاریخِ منجمد یا تاریخگاه ها، هم از بعد فردی وهم از منظراجتماعی قابل تامل و تحلیل وبازاندیشی باشد.از انجایی که رویداد های یادمانی محل تلاقی زمان،تاریخ وجامعه، مردم ونوع تفسیر معاصرین وتورش وصید و نمایش گذشته برای اکنونیان است با استعانت از جامعه شناسی پدیداری شوتس بتوان مختصرا روشی را برای تحلیل غنا بخشی به این رویدادها ارایه کرد.
شناخت واقعیت اجتماعی یا بعبارنی زیست عالمانه وپرسشگرانه مستلزم تامل بر سه بعد گذشته، اکنون وآینده است.افراد وجوامعی موفق وسعادتمند شمرده شده اند که از ظرفیت سه بعدی تاریخ برای خود بهره گرفته وتوشه واندیشه و کنش مولد خلق کرده اند.گذشته میراث ومنبع رایگان و هبه ای برای سرمایه گذاری اکنونیان است تا ان را غنی تر و گرانبارتر تحویل ایندگان دهند وزیستی فاخر وفراخور برای خود ونسل بعد طرح افکنند.هرچند شوتس شناخت اینده وتاحدی گذشته یا بعبارتی اخلاف واسلاف را بواسطه تفاسیر برهم انباشته وتوبرتو شونده دشوار وناممکن می دانست اما جهان واقعیت معاصر را در پرتو تجربه مسقیم وزیسته ویاغیر مسقیمِ دیده و خوانده شده قابل تحلیل وکاوش میدانست.
رویدادهای یادمانی وموزه ای(که با تفرج یا بازدیدِ اماکن تاریخی یا فرهنگی و موزه و گالری ها .. روی می دهند) نیز برای تبدیل به یک تجربه متعالی وفرابرنده وموثر بر گذشته وحال واینده افراد وجوامع، شاید لازم باشد از چنیین مسیری دامن ترکنند. مسیرقبل، حین وبعد یا تلاش برای ملاقات اکسپریمنتال وحداکثری وتلاقی پویای پیشینیان، اکنونیان وپسیینیان از دو ساحت فردی ونهادی.
به لحاظ فردی برای حظ بیشتر وارزش افزایی، این اگاهی و کنشها و پویش های پیش-اطلاعی افراد است که تعیین می کند به کجا بروند وچرا باید بروند و چگونه و چقدر در جایی توقف و تامل کنند.توصیه دوست واشنایی، شناخت قبلی یا برخورد وبرخوانی در کتب وشنیده هاو درنهایت مرور وخواندن مطالبی اولیه درباره محل و خصوصیات یادمان مورد بازدید، نقش اولیه ومهمی را برای انتخاب ونیز نوع سوالات وچراهایی که قرار است در محل پاسخشان را بگیریم ایفا می کند. در اینجا سه رکن تاریخ سازی و تاریخ پزوهی (زمان ، مکان و شخصیت ) از مهمترین عناصر در قالب بندی برنامه افرد خواهد بود(همانطور که استادِ تاریخی چون باستانی پاریزی را در سه ژانر حضورستان، حصیرستان و هزارستان و عمری تلاش چارچوب بندی می کنند. ر ش آبادیان،۲۰۱۵).
بازدید یا تفرج عالمانه،محل اوردن ذهنیت به آوردگاه عینت (والبته نه واقعیت) است.حقیقت در تبادل وتلاقی اندوخته ها وشناخت قبلی فرد از محل وتاریخ و کنش شخصیت های گذشته ساخته می شود.اینکه اکنونیان بتوانند چه تعداد وچه مقدار از جزئیات گذشته را در یک یادمان مرور یا سنجش وبازکاوی کنند و عناصر وچیدمان موزه ویادمان و کمیت و کیفیت عناصرش چقدر بتواند ساختارِ شناختی گذشته فرد را دچار تغییر و تعویض کند و یا ارتقا بخشد،شکل گیری یک تجربه وگاه حقیقت جدید را رقم زده است.لذاهرچقدر بتوان قبل از رویداد، گذشته های یادمان و حوادث ناظر بر آن، یا رفته بر آن را بیشتر مرور کرد امکان دیالیکتیک وگفتگوی اکنون وعینیت های یادمان با انها(به ویژه اشیا و شخصیت های ناظر به انها) را می توان فزونترکرد وبیشتر اموخت. مرور یا تایید شناخت های قبلی، با اشیا واثار عینی وایجاد وخلق دانش وشناختی نو از گذشته، در پرتو این حضوراکنونیان در آوردگاه پیشینیان واحضار موقت والبته محدود وتفسیری انها در موزه یا یادمان یا اثار تاریخی صورت می گیرد.
اما اینده وپسینیان در این تجربه یادمانی چه نقشی دارند؟ بازگشت از محل یا حتی نشستن وتامل کردن بر این تجربه ودیالیکتیک وشناختِ نو همان است که اینده را میسازد وبعنوان تجربه برای ایندگان می ماند.نوعی تلاش ابتر ما برای نفوذ ونقب زدن به آینده ای که نیامده وباید پسینیان خودشان ان را بسازند اما ما هم خود را به عنوان شریک و طفیلی و فسیل زمانه انها جا می زنیم وسعی در وارد گردیدن و میهمان شدن در تاریخ انها می کنیم. مثل خاقانی وبازدید از طاق کسرای زمانه اش وان قصیده معروفش یاهر کتاب وقصه ونوشته ای که از این رویداد یا رویداهای مهم دیگر برای اینده خلق می شود.
اما بدیهی است که همه بازدیدکنندگان را توان یا بهره واراده بهره جستن از سه ساحت و پشتوانه مذکور نیست.برخی خالی الذهن وگاه منگ و ملول می ایند وبرخی هم توان خلق تجربه ای نو در اوردگاه معاصرین را ندارند و کثیری هم علی رغم تجربه ای خوش و فرح بخش وروح افزا و خرد نواز، به ساحت بازسازی و نوسازی وقالبگیری مجدد وارسال این نو تجربه ها به جهان ایندگان، پا نخواهند نهاد ونمی رسند.
به لحاظ فردی هرچقدر فرد در سه ساحت وبرای برساختن شناختی نو واز سه ساحت تاریخی تلاش بیشتر کند ارزش ومیراث بیشتر خلق خواهد کرد.از مطالعه وتامل قبلیِ تاریخ واثار و رویدادها که تفسیر گذشتگان است گرفته تا سعی در بازبینی وگفتگو با اشیا منجمد وعینی موزه ویادمان وبازاندیشی بعدی، هنرها ومزایای این کامیابی اند.
اما به لحاظ اجتماعی ونهادی چگونه می توان بر غنای این رویدادها و فرصت سازی بیشتر برای خلاقیت و زیستی نو و جامعه ای بهروزتر افزود؟
دولت ها و سازمانها و میراث داران فرهنگی با برنامه واقداماتی هدفمند و اندیشیده ،جهت ایجاد پیش اگاهی وجلب علایق اولیه افراد نخستین چراغ را در رجوع به پیشینیان روشن می کنند. ساخت و توزیع و نمایش مستند وفیلم وداستان ومقاله گرفته تا دامن زدن به گفتگو وخلق گفتمان ها یا جنبش های مختلف فکری،فرهنگی و.. موجبات احیای موقت گذشتگان ماست. بارتفسیر و نوع نگاه دولت ها و نهادها به گذشته و نسل های قبلشان و نوع ایدئولوژی و گفتمانی که برای تامین انرژی و مشروعیت سیاسی و اجتماعی خود خلق می کنند یک پا در تاریخ و یادمانها دارد. اینکه فلان شخصیت و بهمان سایت تاریخی در یک زمانه برجسته و رونق می یابد و ودر عصر و حاکمیتی دیگر به انزوا و گمنامی می رود حاصل خوانش و خاطر اکنونیان مسندِ سیاست و حاکمیت است.پس اکنونِ ما در یادمانها ، نتیجه ونوع تفسیر معاصرین از گذشته است ونقش مهمی در ایحاد تجارب فرهنگی وتاریخی در این اماکن دارد.نوع وتعداد اشیا انتخاب شده و برگزیده وبه ویژه به نمابش درامده ، فضا وچیدمان ،خرید،مرمت واحیا خانه، محل یا اشیا (و حتی سبک و روش و سیاست و نگاه حاکم بر انتخاب) درواقع تلقی اکنونیان از گذشته است وهرچقدر مناسبتر باشد ارزش افرین تر.مثلا در برخی موزه ها گذشته را با افکت ونور و پویانمایی بازسازی می کنند یا نوع ومیزان توضیحات می تواند هم در خدمت و معرفی بیشتر یا حتی در تحریف و محوسازی وگمراهی بیشتر افراد باشد.
اما نهادها بیشترین نقش را درخودِ یادمانها جهت ایندگان ایفا می کنند.نحوه ونوع حمایت از مرمت و حفظ وعمومی کردن یادمانها گویای نوع نگاه وتفسیر نهادها به اکنون واینده انهاست. اینده ای که بعدها بصورت میراث باقی خواهد ماند و مورد استفاده انها قرارخواهد گرفت،به مقدار زیادی به سعی و اهتمام و خواست دولت ها و نهادهای امروز بستگی دارد.بسیاری از بناهای گذشته نظیر گنبد سلطانیه یا میدان شاه اصفهان و کاروانسراهای ساسانی،سلجوقی و صفوی با نگهداشت نهادهای اعصار بعدی ایلخانان و صفویان و قاجاریان برای امروزما هم شکل دهی مجدد شده(با تغییرات مختلف در بنا، معماری و شاکله و..) و هم برجای مانده( و بر خلاف هزاران یادمان دیگر از گزند نابودی نرستند) و قابل تفسیر شده اند.
پس تلاش وجهد قبل وحین وبعد،در بازدید و حفظ اماکن مهمترین نقش را در خلق تجارب و معناهای جدید از زندگی چه بصورت انفرادی و شخصی و چه بصورت اجتماعی و توسط دولت ها دارد. کنش یادمانی و اندیشمندانه در این خصوص، می تواند همگان را شاید اندکی! از تفریح صرفِ جوجه کبابی، به تاریخ پیمایی و بازخوانی و تجربه سازی برد و در این کار،دولتها هم اینگونه خود را به پسینیان نشان خواهند داد که چقدر قدر گذشتگان دانستند و چقدراکنونیان از گذشتگانشان پیشتررفتند ورو به سوی چه اینده ای داشتند. این کنش ارزش آفرین فردی و اجتماعی با مطالعه، مشارکت کردن و مشارکت دادن ما در جهان گذشتگان و مساهمت با آیندگان و روزگارشان رخ خواهد داد.

نوشته‌های مرتبط