جامعه شناسی بیماری های روانی

جامعه شناسی بیماری های روانی، نوشته مارک تاسیک، جانت میکلو و سری سوبدی ،ترجمه دکتر احمد عبداللهی، انتشارات سمت، تهران، ۱۳۸۶، ۴۰۷ صفحه.

پیچیدگی جهان امروز و تناقض های ناشی از آن، منشا بسیاری از بیماری ها به خصوص بیماری های روانی است. در سال های اخیر موضوع بیماری های روانی ابعاد گسترده ای در مطالعات پزشکی، روانپزشکی و علوم اجتماعی پیدا کرده و مباحث و مسائل آن مورد علاقه نظریه پردازان و متخصصین این حوزه های علمی قرار گرفته است. مطالعات اخیر حاکی از آن است که ساختارهای اجتماعی جامعه بر سلامت روانی اعضایش تاثیر می گذارد و اغلب زمینه ساز بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی، انحراف و بیماری های روانی و جسمی است. لذا باید توجه داشت صرف نظر از زمینه های زیستی، عوامل اجتماعی همچون جنسیت، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، وضعیت تاهل، بافت محله، موقعیت شغلی فرد و … در احساس آشفتگی یا ابتلا به بیماری روانی موثر هستند. از این نظر نوعی نیاز به بازخوانی و بازاندیشی درباره رابطه میان ساختارهای اجتماعی و بیماری های روانی در سال های اخیرایجاد شده و در سه دهه گذشته دیدگاه های جامعه شناختی مشخصی در زمینه مفهوم، منشا و درمان بیماری های روانی پدید آمده است. این رویکرد با بررسی چگونگی تاثیرگذاری سازمان زندگی اجتماعی بر حالات روانی، به تبیین چگونگی ابتلا به تنش و استرس می پردازد وعلل مستقیم اختلال های روانی را تجارب روزمره افراد می داند.

کتاب جامعه شناسی بیماری های روانی یکی از کتاب هایی است که با فاصله گرفتن از نگرش علوم زیستی به مساله بیماری های روانی، از زاویه جامعه شناسی به آن نگاه کرده و با هدف ارائه شناخت از جنبه های اجتماعی بیماری های روانی، سعی دارد دامنه تاثیر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی را در این دسته از بیماری ها بررسی نماید.این کتاب نوشته مارک تاسیک، جانت میکلو و سری سوبدی است که در سال ۱۳۸۶ توسط دکتر احمد عبداللهی ترجمه شده و انتشارات سمت آن را در ۴۰۷ صفحه به چاپ رسانده است.

عنوان انگلیسی این کتاب “A Sociology Of Mental Illness” است که به معنای ” جامعه شناسی بیماری روانی ” است. نویسندگان این کتاب خلاصه ای از تحقیقات خود را در زمینه بیماری های روانی با رویکرد جامعه شناختی ارائه کرده اند و بر این نکته تاکید دارند که این کل جامعه شناسی بیماری های روانی نیست.
نویسندگان این کتاب معتقدند توجه به مقوله های تشخیص و درمان بیماری های روانی توسط متخصصان بهداشت نشان می دهد که عمدتا بیماری های روانی بیانگر تخطی از هنجارهای اجتماعی رفتار نیز هستند و تشخیص این دسته ازبیماری ها با توصیف الگوهای رفتاری و فکری که هنجاربنیاد نیستند میسر می شود. از این رو جامعه شناسان بیماری های روانی را روشی برای طبقه بندی گونه های رفتار انحرافی به منظور کنترل آنها می دانند. این جامعه شناسان به جای اینکه مشکلات روانی درون فرد و یا نقایص جسمی فرد را مطالعه کنند، به فرایندهای اجتماعی که بیماری های روانی را ایجاد می کنند، توجه دارند.
کتاب جامعه شناسی بیماری های روانی در مجموع از دو بخش و پانزده فصل تشکیل شده است. بخش اول کتاب به دلایل اجتماعی بیماری های روانی می پردازد و بخش دوم واکنش های اجتماعی به این دسته ازبیماری ها را بررسی می کند.
بخش اول کتاب در جستجوی منشا اجتماعی بیماری های روانی نگاهی به پایگاه ها و نقش های اجتماعی افراد انداخته و انواع تفاوت ها نظیر جنسیت، سن، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال، پایگاه اجتماعی، اقتصادی، نژاد و قومیت را بررسی می کند و بنا بر اعتقاد نویسندگان هر یک از این تفاوت ها بر رویارویی با عوامل تنش زا و میزان مقاومت افراد در مقابل این عوامل موثر هستند. در ادامه، این بخش به مطالعه نقش های اجتماعی مانند همسر، والد و کارگر پرداخته و در انتها نحوه ترکیب پایگاه ها و نقش ها را در تعیین هویت فرد مورد بررسی قرار داده است.
بخش دوم کتاب نیزواکنش های اجتماعی و نهادی را به عنوان فرایندهای رفتاری و فکری که تحت عنوان بیماری روانی می شناسیم توصیف می کند ودر آن علاوه بر ارائه تاریخچه ای از پیدایش واکنش اجتماعی به این دسته از بیماری ها، به طرح نظریه برچسب زنی به بیماری های روانی می پردازد که مطابق آن چنین بیماری بیشتر از دیدگاه فرد مشاهده گرمطرح می شود تا رفتار فرد برچسب خورده. در بخش دیگری از این فصل نیز از طریق توصیف تصورات قالبی مبالغه آمیز از بیماری روانی سعی در بیان این امر دارد که عقاید عمومی در مورد این بیماری اغلب به برخورد متعصبانه و منفی با افراد بیمار منجر می شود. در نهایت این بررسی ها به ما امکان می دهد تا سهم جامعه شناسی را به عنوان یک رشته علمی درشناخت بیماری های روانی ارزیابی کنیم.

در پایان فصول کتاب بنا بر فهرست آن ارائه می شود:

متن فارسی کتاب شامل ۱۵ فصل با موضوعات زیر است:

فصل اول: مقدمه: علل و پیامدهای اجتماعی بیماری های روانی
فصل دوم: فرایند استرس و بیماری های روانی
فصل سوم: پایگاه اجتماعی: جنسیت
فصل چهارم: پایگاه اجتماعی: پایگاه اجتماعی- اقتصادی و نژاد و قومیت
فصل پنجم: پایگاه اجتماعی: سن
فصل ششم: پایگاه اجتماعی: اجتماع
فصل هفتم: نقش های اجتماعی: همسر، والد
فصل هشتم: نقش های اجتماعی: کارگر
فصل نهم: تلاقی پایگاه ها و نقش ها
فصل دهم: الصاق برچسب بیماری های روانی به رفتار انحرافی
فصل یازدهم: رابطه بین نگرش های عمومی و برچسب های تخصصی
فصل دوازدهم: درمان طبی رفتار انحرافی و بیماری روانی
فصل سیزدهم: تاریخچه پیدایش واکنش های اجتماعی به بیماری های روانی
فصل چهاردهم: بررسی انتقادی بهداشت روانی اجتماع مدار
فصل پانزدهم: نقش جامعه شناسی