تهدیدی برای منطقه ی دریاچه های بزرگ افریقا؛ ریشه های خشم در بروندی

پی یر بنتی، برگردان حوا بختیاری (لوموند دیپلماتیک)

در کمتر از یک ماه، بروندی تظاهرات مردمی، مهاجرت جمعی و کودتای نافرجامی را تجربه کرد . اراده و خواست رئیس جمهور آقای پی یر انکورونزیزا(Pierre Nkurunziza) برای باقی ماندن به هر قیمتی بر سر قدرت، در کشوری که یک جنگ داخلی طولانی را پشت سر گذاشته، تعادلات سیاسی و اجتماعی را آسیب پذیر و شکننده ساخته است .تظاهرکننده های محلات حومه ی بوجومبورا، پایتخت بروندی، محلی که اعتراضات از آن جا به راه افتاد، با تاسف می گویند : « لااقل اینبار مسئله قومیتی مطرح نشده بود و کم و بیش در صلح و آشتی به سر می بردیم ! » . نامزدی رئیس جمهور پی یر انکورونزیزا برای جانشینی خودش در انتخابات ریاست جمهوری خشم و انزجار بسیاری از جوانان بروندی را برانگیخت . جوانانی که در جریان جنگ داخلی یا بعد از آن متولد شده اند، جنگی ویرانگر که از سال ۱۹۹۳ تا۲۰۰۸ به طول انجامید و سیصد هزار تن کشته به جا گذاشت . برای آنها، توافق نامه ی آروشا (تانزانیا) که در ۲۸ اوت سال ۲۰۰۰ بین دولت و گروه های مسلح هوتو (۱) به امضا رسید، چهارچوب اساسی برای برقراری صلح محسوب می شد . در این توافق نامه ذکر شده که رئیس جمهور که با آرای عمومی مستقیم مردم انتخاب شده ، نمی تواند بیشتر از دو دوره(۲) نامزد ریاست جمهوری شود .

اما این بحران فراتر ازچالش های انتخاباتی است . برخلاف چیزی که بعد از نسل کشی توتسی ها در سال ۱۹۹۴در کشور همسایه، روآندا، اتفاق افتاد و معرف های قومیتی کنار گذاشته وحذف شدند، قانون اساسی بروندی وجود سهمیه ای از هوتو ها(Hutus)، توتسی ها(Tutsis) و تواها(Twas)، را در پارلمان (۳) مقرر کرده است؛ در توافق نامه ی آروشا برقراری این سهمیه بندی در ارتش و سازمان ها و ادارات دولتی قید شده است. حفاظت از « توافق کلی آروشا » با ترفند های اولین رئیس جمهور بعد از جنگ، آقای پی یر انکورونزیزا،که از قوم هوتو است مواجه شده ، سیستم دولت و حزب او تبلور تمام تنش هاست . او که در سال ۱۹۶۳ در استان انگزی (Ngozi) (شمال) متولد شده، در سال ۲۰۰۵ به ریاست جمهوری انتخاب شد و در سال۲۰۱۰ در جریان انتخاباتی که از جانب اپوزیسیون تحریم شده بود دوباره به ریاست جمهوری رسید . کسی نمی تواند بگوید که نامزدی مجدد او در راستای برآوردن عطش قدرتش است یا برای پشتیبانی از نزدیکانش که در رسوایی هایی (فساد ، ناپدید شدن مخالفین) دست داشتند که در طول دو دوره ی ریاست جمهوری اش اتفاق افتاده .

مسیر زندگی او که «Petero» لقب گرفته ، حکایت تاریخ سیاسی و اجتماعی کشوری است که در سال ۱۹۶۲ به استقلال رسید بعد از آن ، مدت سی سال تحت سلطه توتسی ها و زیر پرچم حزب واحد، اتحاد برای ترقی ملی، Uprona قرار گرفت . در سال ۱۹۷۲، پدرش که نماینده ی مجلس بود در جریان درگیری ها توسط ارتش بروندی، که در پی کودتایی نافرجام به سرکوب و حذف گسترده نخبگان هوتو پرداخت، کشته شد . اکثر ارتشیان توتسی بودند . در سال ۱۹۹۳ ، او دو نفر از اقوامش را در جریان جنگ داخلی از دست داد؛ جنگی که بعد از قتل نخستین رئیس جمهور هوتو، ملشیور اندادایه(Melchior Ndadaye)، که به طور دمکراتیک انتخاب شده بود ، به راه افتاد . کشتار جمعی و جابجایی مردم به نبرد ها و درگیری های « منظم » میان جنبش های مسلح که اکثرشان هوتو بودند با نیروهای مسلح بروندی (FAB)، افزوده شد . آقای انکورونزیزا که آن روزها دبیر ورزش بود، به شورای ملی دفاع از دمکراسی CNDD که برخاسته از جبهه ی دمکراسی در بروندی (Frodebu)آقای اندادایه بود، پیوست .

بعد از توافق صلح آروشا، او رهبری شاخه ی جدیدی از شورشیان را به عهده گرفت : شورای ملی دفاع از دمکراسی – نیروهای دفاع از دمکراسی CNDD-FDD . اعضای این شاخه تنها در سال ۲۰۰۳ و به مدد میانجیگری های افریقای جنوبی اسلحه های خود را بر زمین گذاشتند . بنا بر این روند صلح بدون آن ها که درحال حاضر بر سر قدرت هستند بنا شده .این می تواند توضیحی برای بی توجهی آن ها به « سرشت و روح آروشا » باشد .

در محله هایی که از طرف دولت به عنوان « ناآرام و شورشی » شناخته شده، شب نامه هایی پخش می شود که در آن ها آقای انکورونزیزا را با بلز کمپائوره رئیس جمهور بورکینا فاسو که ماه فوریه ۲۰۱۵ (۵) از قدرت برکنار شد، مقایسه می کند . رشد و توسعه شبکه های اجتماعی و محبوبیت رسانه های خصوصی که علی رغم فشارها و حملات مداومی که متحمل می شوند، همواره پیگیر و فعال هستند باعث ظهور و پیدایش نسل منتقد و تحلیل گری شده . در کشوری که توسط سرمایه گذاران خارجی و سازمان های غیر دولتی سر پا نگه داشته شده، ثروت اندوزی عده ای ، اپوزیسیون را به قدرتی خویشاوند پرور و مستبد مبدل ساخته . علاوه بر این بروندی از نظر دستیابی به موفقیت های اقتصادی در مقایسه با کشور همسایه اش روآندا (۶) عقب تر است .

اگر بوجونبورا در ناآرامی و آشوب به سر می برد، به نظر می رسد آقای انکورونزیزا روی پشتیبانی انجمن جوانان CNDD-FDD و همین طور روستا ئیان حساب باز کرده، تحصیلات ابتدایی رایگان و معافیت از پرداخت برخی هزینه های درمانی از جمله امکاناتی است که در اختیارشان گذاشته است . در خارج از مرزها، فرانسه برخلاف بلژیک یا هلند هنوز همکاریش را با بروندی قطع نکرده، به ویژه در رابطه با آموزش و تعلیم نیروهای امنیتی . آن هایی که در جریان امضای توافق نامه آروشا نقش اساسی ایفا کرده بودند – سازمان ملل، ایالات متحده و افریقای جنوبی – تنها به ابراز « نگرانی » از اوضاع بسنده کرده اند .

از فردای برگزاری کنگره ی CNDD- FDD ، روز ۲۶ آوریل، تظاهراتی درMusaga و Nyakabiga محله های حومه شهر که در طول جنگ به طرفداری از «توتسی ها» معروف بود ، به راه افتاد و تعداد زیادی از هوتو ها با سرپیچی از ممنوعیت تظاهرات به خیابان ها آمدند. پشت سنگرهایی که از اشیا دم دستی و ناهمگون درست شده ، اکثرا جوانانی از طبقات متوسط و مردمی را می بینیم که مانند بسیاری از شهر نشینان ، تازه ازمناطق روستایی به شهر آمده اند . نیروهای ملی آزادی بخش(FNL)، آخرین دسته از شورشیان هوتو که در سال ۲۰۰۸ اسلحه ها را زمین گذاشت به سرعت در صفوف اپوزیسیون جا گرفت بدون این که حرکت مشهودی از آن ها دیده شود . بالاخره، در درون CNDD – FDD، یک ژنرال هوتو آقای گودفروآ نیومباره(M.Godefroid Niyombare)، به همراه تعدادی از کادر های عالی رتبه نظامی حزب، در روز ۱۳ مه دست به کودتا زد .

به این ترتیب ، این اقدام برای براندازی نه از کوچه و بازار شکل گرفت،که فاقد ساختاری برای بسیج نیروهاست ؛ و نه از ارتش رسمی کشور که طبق توافق نامه صلح مجبور شده شورشیان سابق را به کار گیرد؛ بلکه از درون خود قدرت برخواسته ؛ استبداد هم دیگر امری قطعی و بدیهی نیست. اما این کودتای نافرجام نشان داد که آقای انکورونزیزا از پشتیبانی کم و بیش ضمنی بخش مهمی از CNDD-FDD و ستاد فرماندهی ارتش برخوردار است، ارتشی که از یک سال پیش در درونش «پاکسازی » صورت گرفته است .

در حال حاضر ، روند انتخابات لغو نشده، حتی رئیس جمهور ، کارزار انتخاباتیش را از سر گرفته. اما بدون شک تدارک انتخابات هنگامی که از اوایل ماه آوریل بیش از صد هزار نفر از اتباع کشورمجبور به جلای وطن شده ، به روآندا، تانزانیا و جمهوری دموکراتیک کنگو رفته اند، دشوار می نماید . در حالی که رسانه های مستقل توسط دولت بسته شده یا با استفاده از سلاح سنگین تخریب شده اند ، احتمال این می رود که بروندی خشونت های سیاسی جدیدی را پشت درهای بسته و در خفا ، تجربه کند .

(۱) در سال ۲۰۰۳ ، دو گروه مسلح اصلی هوتو شامل : شورای ملی دفاع از دموکراسی ، نیروهای دفاع از دموکراسیCNDD-FDD به رهبری آقای پی یر انکورونزیزا بودند و نیروهای ملی آزادی بخش FNL- Palipehutu به رهبری Agathon Rwasa. در سال ۲۰۰۸ توافق نامه های دیگری با تشکل هایی که اسلحه های خود را زمین نگذاشته بودند بسته شد .

(۲) از نظر طرفدارانش چون آقای انکورونزیزا در سال ۲۰۰۵ در انتخابات غیر مستقیم به ریاست جمهوری رسیده ، می تواند مجددا نامزد انتخابات شود .

(۳)Lire Colette Breackman, Au Rwanda comme au Burundi, l’argument ethnique ne fait plus recette ., Le Monde diplomatique , mai 2010 .

(۴) آماری در مورد تعلق به سه گروه قومی در بروندی وجود ندارد و ارقام داده شده ، به دوران استعماری بر می گردد. احتمالا نسبت هاهنوز همان ها باقی مانده ، %۸۵ هوتو ، %۱۴ توتسی و %۱ تواها .

(۵)Lire David Cormeillas , Coup de balai citoyen au Burkina Faso, Le Monde diplomatique, avril 2015 .

(۶) بروندی در طبقه بندی توسعه رشد انسانی برنامه سازمان ملل متحد ، رتبه ی ۱۸۰ از ۱۸۷کشور را داراست و رواندا در رتبه ی ۱۵۰ قرار گرفته .

نیم قرن بی ثباتی

اول ژوئیه۱۹۶۲ – پادشاهMwanbutsa چهارم، استقلال بروندی را کسب کرد ،بروندی از سال ۱۹۱۹ مستعمره بلژیک بود .

۱۹۶۶ – کودتای نظامی Pierre Buyoyaپی یر بویویا (توتسی) که به سیستم پادشاهی خاتمه دادو کلنل Micombero را به قدرت نشاند .

۱۹۷۲ – قتل عام علیه جمعیت هوتو توسط ارتش .

ژوئن ۱۹۹۳ – آقای Melchior Ndadaye ملشیور اندادایه (هوتو) در جریان نخستین انتخابات دموکراتیک به ریاست جمهوری رسید .

۲۱ اکتبر – به قتل رسیدن آقای اندادایه توسط سربازان توتسی . آقای Cyprien Ntaryamira (هوتو ) رئیس جمهور موقت بروندی می شود . آغاز جنگ داخلی.

۶ آوریل ۱۹۹۴ – آقای Ntaryamira در جریان سوقصد به هواپیمای رئیس جمهور رواندا Juvenal Habyarimana کشته می شود . آغاز نسل کشی در رواندا .

ژوئیه ۱۹۹۶ – بازگشت آقای Pierre Buyoya به قدرت ، با کمک و حمایت ارتش .

۲۸ اوت ۲۰۰۰ – توافق نامه صلح آروشا، که توسط نقش آفرینان اصلی به امضا رسید، به غیر از نیروهای دفاع از دمکراسی FDD و نیروهای ملی آزادی بخش FNL . در توافق نامه تقسیم قدرت میان هوتو ها و توتسی ها در نظر گرفته شده .

۱۶ نوامبر ۲۰۰۳ – امضا توافق صلح میان حکومت و شورای ملی دفاع از دموکراسی – نیروهای دفاع از دموکراسیCNDD- FDD آقای پی یر انکورونزیزا .

۲۰۰۵ – انتخاب اقای انکورونزیزا به مقام ریاست جمهوری .

۷ سپتامبر ۲۰۰۶ – توافق کلی آتش بس با Palipehutu-FNL .

۲۰۱۰ – انتخاب مجدد آقای انکورونزیزا به ریاست جمهوری .

۲۵ آوریل۲۰۱۵ – آقای انکورونزیزا از طرف حزب متبوعش برای نامزدی در انتخابات ۲۶ ژوئن برگزیده شد .

۲۷ آوریل – آغاز تظاهرات بر علیه کاندیداتوری آقای انکورونزیزا .

۱۳ مه – کودتابه رهبری رئیس سابق سرویس اطلاعاتی آقای Godefroid Niyombare گودفروآ نیومباره . رئیس جمهور که برای شرکت در اجلاس فوق العاده سران کشورهای شرق افریقا به تانزانیا سفر کرده از مقامش عزل شده و انحلال دولت اعلام می شود .

۱۵ مه – کودتاچیان تسلیم شده و شکست عملیات را می پذیرند . رئیس جمهور به کاخ ریاست جمهوری اش باز می گردد .

نویسنده : Pierre Benetti آقای پی یر بنتی، روزنامه نگار، فرستاده ویژه لوموند دیپلماتیک است. این مطلب در ژوئن ۲۰۱۵ منتشر شده است.