تفاوت میان مرگ و شهادت در فرهنگ ایرانی- اسلامی واقعیتی انکارناپذیر است. مرگ سرنوشتی محتوم و روزمره تصور می شود در حالی که شهادت صعود به یکی از بلندترین رده های ارزشی ممکن به شمار می آید. از خود گذشتگی برای درک گفتمان شهادت مفهومی کلیدی است؛ چراکه شهادت در واقع درگذشتن از مهم ترین دارایی هر انسان، یعنی زندگی اوست. تلفات و خاطرات جنگ هشت ساله ی ایران و عراق که در سال ۱۳۵۹ آغاز شد و ۸ سال ادامه یافت، منشا تقویت گفتمان شهادت و ازخودگذشتگی در فرهنگ ایرانی معاصر بوده است. در این جنگ، شهادت صدها هزار رزمنده ی ایرانی که عموما مرد بودند، موجب تنها ماندن زنان بسیاری شد که همسران خود را در جنگ از دست داده بودند.
این مطالعه با استفاده از چهارچوب نظریه ی جامعه شناختی مبادله و با استفاده از روش کیفی مصاحبه، به بررسی ابعاد از خود گذشتگی همسران شهدای جنگ ایران و عراق پرداخته است که پس از شهادت همسران خود، تن به ازدواج مجدد نداده اند. حجم نمونه از میان زنانی انتخاب شده است که در زمان شهادت همسر در سنین ۱۸ تا ۳۰ سالگی قرار داشته و امکان ازدواج مجدد برایشان فراهم بوده است. نظریه ی مبادله اشاره می کند که افراد همواره منابع ارزشمند خود را (مانند زمان، مهارت، انرژی، پول و …) برای کسب پاداش هایی مادی مانند ثروت و انتزاعی مانند منزلت مبادله می کنند. این مطالعه به بررسی فرآیند مبادله، طرفین مبادله و پاداش و تنبیه های تقویتکننده ای می پردازد که همسران شهدا را از ازدواج مجدد منصرف کرده و به سوی پاداش های جایگزین احساسی و ارزش های فرهنگی – اخلاقی در چهارچوب گفتمان شهادت سوق داده است.
نوشته‌های مرتبط
فایل مقاله “تبادلات احساسی در گفتمان ایثار و شهادت” که در اولین همایش بین المللی ایثار و شهادت (برگزار شده توسط بنیاد ستارگان و دانشگاه تهران) ارائه شده است به پیوست می باشد.
Ladan Rahbari
PhD candidate in sociology and lecturer at the University of Mazandaran
E-mail: Rahbari.umz@gmail.com
