برده و برده‌داری در ایران(۱۵): جنبش های آزادی خواهانه در ایران؛ در قرنهای هشتم ، نهم و دهم
به هر حال از قرن هشت تا ده میلادی ، با تضعیف قوای خلفا ، به تدریج دوران جدیدِ رو به استقلالی برای حکام محلی به وجود آمد. اکنون در قرن نهم و نیمه اول قرن دهم میلادی ، در ایران، دولتهای فئودالیِ موروثی شکل میگیرد؛ طاهریان در خراسان؛ صفاریان در سیستان و سپس در خراسان؛ سامانیان در ماوراءنهر (آسیای میانه) و سپس در خراسان؛ علویان در طبرستان (مازندران کنونی)؛ آل زیار در گرگان و …. ؛ که همگی بدون هیچ استثنایی سیستم برده داری را به منزله منبع درآمدی پرسود ، همچنان در خود نگاه داشتند. و آنچه می توانست به این نظام تداوم بخشد، استفاده از «مجوزِ نخستینِ» جنگ بر علیه کفار بود ؛ «در تعلیمات اسلامی، تبلیغ “جنگ به خاطر دین یا جنگ در راه خدا ” (جهاد و غزوات) علیه “کفار” یعنی تمام کشورهای نامسلمان ، مقام نمایانی دارد . بر حسب تعالیم قرآن ، شرکت در جهاد به خاطر دین ، فریضه مقدس هر فرد مسلمان است. …
بدین طریق اسلام به صورت دینِ جهانگشا درآمد» (۱۰۱) ؛ و حتی بعدتر یعنی در حکومت های محلی ایرانی اعم از طاهریان، صفاریان، سامانیان و یا … ، جهت دست یابی به کالای پر تقاضای بَرده ، به بهانه «غزا با کفار» ، سود فراوانی از آن حاصل می شد؛ و بدین ترتیب به رونق بازار برده فروشها و خرید و فروش برده ها افزوده می‌شد . چرا که دربردارنده گردش مالی سود آوری برای دست اندرکاران بود . به طوری که جزو یکی از اقلام مهم «صادراتی» به شمار می آمد و با «حق گمرکیِ» ناشی از آن ، حکومتها را به ثروتی قابل توجه می رساند . وانگهی زمانی هم که برده ها به سرزمین اسلامی وارد می شدند ، به دلیل پرداخت «خمس به حکام »، درآمدِ ناشی از نظام برده داری به گونه ای دیگر نصیب حکومت می‌گردید .
نوشته‌های مرتبط
وانگهی به لحاظ پرداخت «خراج» به خلیفه ، «برده» یکی از کالاهای با ارزش به شمار می آمد. «عبدالله بن طاهر (۲۱۳ ـ ۱۳۰ هـ . ق.) حکمرانِ طاهری به عنوان خراج سالانه ۲۰۰۰ برده غُز به مرکز خلافت می فرستاد (۱۰۲). ضمن آنکه جمعیت قابل توجه بردگان در تشکیلات حکومتی و سپاهی سلسله صفاریان ، فی نفسه آشکار کننده ی رواج «برده گیری» در سلسله صفاریان و نیز به کارگیریِ آنها در ساختار سیاسی و نظامی شان بود . در واقع شاید بتوان در خصوص «نظام برده داری» این طور گفت که صرف نظر از استفاده از برده ها در امور کشاورزی و آبیاری و همچنین امور خانگی، صِرفِ وجود قشر وسیعی از بردگان ، باعث شکل گیریِ ساختار نظامی ـ سیاسیِ پر توان و حرفه ای در برخی از دستگاههای حکومتی شد .
«کارکردهای» غلامان، در دربار و ساختار سیاسی و نظامیِ سلسله های ایرانی پس از اسلام
پیروزیِ خلافت عباسیان همراه بود با حمایت اعیان و زمینداران بزرگ ایرانی از آنها ؛ در این دوران هر چند گرایش به فئودالیسم، مرحله آغازین خود را می گذراند و دولت ، مالک عمده اراضی بود ، ـ و جریانات اجتماعیِ خاص خود را پیش می برد ـ ، اما با این حال نظام برده داری نیز ، به منزله شیوه ای از زندگیِ خاص آن دوران، پاسخگوی مناسبی بود به نیازهای فئودالیسمی که هنوز به تکامل دست نیافته بود. در هر حال، در این دوران به برده های کثیری نیاز بود تا کارهای املاک و کشاورزی رتق و فتق یابد . از اینرو در قرنهای هشتم، نهم و دهم میلادی ، بازارهای برده فروشیِ پر رونقی در شهرهای بزرگ عراق (از جمله بغداد و سامره ) و همچنین در ایران (از قبیل اصفهان، ری، نیشابور، بلخ و غیره) وجود داشت (۱۰۳ ) .
منابع :
۱۰۱. تاریخ ایران ، از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی ، تألیف ن. و پیگولوسکایا ، آ. یو . یاکوبوسکی ، ل. . و. استرویوا ؛ ترجمه کریم کشاورز ، تهران : انتشارات پیام ، ۱۳۵۴ ، ص ۱۵۰
۱۰۲. بارتولد ، جلد اول ، ص ۴۷۶ ؛ باسورث . تاریخ سیستان . ص ۶۴ ـ ۶۵؛ برگرفته از کتاب جایگاه سیاسی غلامان در تاریخ ایران ؛ بشرا دلریش . ـ تهران : نشر هزار ، ۱۳۹۲ ، ص ۵۲
۱۰۳. تاریخ ایران ، از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی ، تألیف ن. و پیگولوسکایا ، آ. یو . یاکوبوسکی ، ل. . و. استرویوا ؛ ترجمه کریم کشاورز ، تهران : انتشارات پیام ، ۱۳۵۴ ، ص ۱۸۴
ادامه دارد …