بدن اجتماعی: عادت، هویت و میل

کتاب بدن اجتماعی: عادت، هویت و میل[۱]، دومین کتاب نیک کراسلی[۲] است که در سال ۲۰۰۱ منتشر شد. در این کتاب کراسلی، هم ماهیت بدنمند زندگی اجتماعی و هم ماهیت زندگی بدنی[۳] انسان را بررسی می‌کند. می‌توان گفت کراسلی در این کتاب مرور جامعی بر رویکردهای نظری جامعه‌شناسی و بحث‌های علوم اجتماعی دربارۀ بدن، طی دو دهۀ آخر قرن بیستم، را فراهم می‌کند. علاوه‌ براین، ادبیات مربوط به ذهن و بدن، و همچنین جامعه و بدن را نقد می‌کند و سعی در ارائه یک دیدگاه منسجم جدید در زمینۀ مطالعات بدن دارد. او با بهره‌گیری از نظریات گیلبرت رایل[۴]، جورج هربرت مید[۵]، پیر بوردیو[۶] و موریس مرلوپونتی[۷]، و همپوشانی جالب توجه و مهم برخی از نظریات این نویسندگان با یکدیگر؛ زمینه‌های یک ارائۀ استخوان‌دار و متقاعد کننده، از بدنمند بودن افراد در جامعه را فراهم می‌آورد. البته با توجه به اکثر مفاهیمی که کراسلی به بحث می‌گذارد، شاید این کتاب بیش از هرگروه دیگری برای دانشجویان فلسفه و علوم اجتماعی جالب توجه باشد.

کراسلی در این کتاب به بحث و بررسی دربارۀ مفاهیمی مانند دوگانۀ ذهن و بدن، عادت و تمرین‌های بدنمند، تمایلات، برگشت‌پذیری و بازتاب‌های بدن در جامعه می‌پردازد. او اولین فصل کتاب را با مسألۀ کلی دوگانگی ذهن و بدن آغاز می‌کند و معتقد است با اینکه از سال ۱۹۸۴، مطالعات بدن، زوایای مختلفی را تحت بررسی قرار داده‌است، اما راه حل موثری برای مسألۀ دوگانه‌گرایی پیدا نکرده ‌است. کراسلی معتقد است که حتی ماهیت این دوگانگی نیز هنوز مبهم است، و در این کتاب به زعم خود سعی می‌کند تا این مسأله سرسخت فلسفی را باز کند. او با استفاده از جمع‌آوری نظریات فلسفی و جامعه‌شناسانه‌ای که با یکدیگر هم‌پوشانی مفهومی دارند، سعی بر ارائۀ راه حلی برای این مسأله می‌کند. می‌توان گفت که کراسلی در بیش از نیمی از مباحث کتاب درگیر حل این دوگانگی است.

او در فصل دوم تلاش می‌کند تا ماهیت و مسألۀ دوگانه‌گرایی را در یک فرمول‌بندی فلسفی کلاسیک روشن کند. بدین منظور بحث مشهوری را که رنه دکارت[۸] در مراقبه‌های خود مطرح می‌کند [بحث ثنویت، یا شبح دکارتی[۹]] را از زوایای مختلف بررسی می‌کند. سپس ایرادات فلسفی وارد به آن و همچنین دشواری‌هایی را که برای جامعه‌شناسی فراهم می‌کند را تحلیل می‌کند.

کراسلی سومین فصل کتاب را با در نظر گرفتن یک پاسخ فلسفی نسبتاً استاندارد به دوگانه‌گرایی آغاز می‌کند؛ که نشان می‌دهد ذهن در واقع مغز است. اگر این چنین باشد، مشکل دوگانگی حل می‌شود، چراکه مغز بخشی از بدن است و بنابراین دوگانگی بین ذهن و بدن از بین می‌رود. اما درنهایت کراسلی عنوان می‌کند که این استدلال نیز دارای نقص است، یا حداقل از نظر جامعه‌شناسی مشکلاتی را ایجاد می‌کند. او با این تصور که هر آنچه می‌دانیم ، انجام می‌دهیم ، فکر می‌کنیم و احساس می‌کنیم در مغز فعالیت دارند، مخالفتی ندارد، اما معتقداست این بدان معنا نیست که مغز، ذهن است. و با فرض اینکه این مسأله پیامدهای ناگواری برای علوم اجتماعی دارد به دنبال به یک راه حل جایگزین می‌گردد.

در چهارمین و پنجمین فصل کتاب کراسلی راه حل شخصی خود برای رفع این مشکل را بیان می‌کند. او با استفاده از توصیف گیلبرت رایل از دیدگاه دکارت [یعنی: شبح در ماشین] کار خود را آغاز می‌کند. این توصیف دارای دو عنصر است: ذهن را به عنوان یک شبح و بدن را به عنوان یک ماشین توصیف می‌کند. او در فصل چهار و پنج به ترتیب این دو عنصر را واکاوی می‌کند و به تخریب و رد آنها می‌پردازد. در فصل چهار با استفاده از ساختارشکنیِ موجود در زبان رایل، مفهوم شبح دکارتی را به زیر سوال می‌برد و در فصل پنجم با استفاده از کار مرلوپونتی در مورد بدن انسان، ماشین بودن بدن را نقد می‌کند.

درنهایت حل مسأله دوگانگی بدن و ذهن در این کتاب سوالات و مسائلی را برای کراسلی به دنبال می‌آورد و او ملزم به بررسی آنچه رایل پایه و اساس فعالیت‌های انسانی می‌خواند و مرلوپونتی از آن به عنوان عادت[۱۰] یاد می‌کند، می‌شود. کراسلی معتقد است عادت یک مفهوم حیاتی در جامعه‌شناسی بدنمند است، و بدین منظور در فصل شش، تمرکز خود را بر شرح مفهوم عادت‌وارۀ بوردیو و بررسی ارتباط آن با جامعه‌شناسی بدن و بدنمندی، می‌گذارد. کراسلی کار بوردیو را نسبت به فلسفۀ مرلوپونتی مناسب‌تر می‌داند چراکه از طرفی بوردیو مفهوم عادت را با نظریه عمل گره می‌زند و از طرف دیگر مسألۀ دوگانگی مشکلاتی را به وجود می‌آورد که نظریۀ پدیدارشناسی عادت می‌تواند آنها را حل کند.

در جای جای این کتاب ردپای این ادعا که ما بدن خود هستیم و ریشه‌های وجودی بدن ما در عادت‌های ما است، به چشم می‌خورد. به طور مشخص‌تر در فصل هشتم کتاب، این ادعا تحت عنوان تجسم انعکاسی[۱۱] به بحث گذاشته شده‌است. پس از بازکردن مفهوم بدنمندی انعکاسی و رابطۀ آن با نظریات مید، کراسلی به بحث دربارۀ نحوۀ کد گذاری اختلافات بدنی میان افراد می‌پردازد و معتقد است نشانگرهای مختلف بدن انسان، از جمله دستگاه تناسلی، رنگ پوست و غیره، به طور موثری تبدیل به سرمایه‌های فیزیکی در اجتماع می‌شوند. و این سرمایه‌های فیزیکی در شکل دادن به مسیر زندگی [از طریق مقوله‌های اجتماعی، عادات و غیره] به شدت تأثیر گذارند. در نهایت کراسلی نتیجه می‌گیرد که بدنمندی انعکاسی افراد در جامعه از طریق عادت‌ها و شرایط حاکم شکل گرفته‌اند، که هرکدام به نوبه خود، به بدن‌ افراد شکل می‌دهند.

آخرین بحثی که او در این کتاب به آن می‌پردازد؛ بحث تمایلات افراد در جامعه است. کراسلی تمایل را با عادت پیوند می‌دهد و می‌گوید ماعادت کرده‌ایم به تمایلات خود فکر کنیم و هر چند این مسأله یک امر بیولوژیک است، اما اساساً به شکلی در تقابل با خواست‌های هنجارمند جامعه است. او در همین راستا بحث نوربرت الیاس[۱۲] در مورد فرایند تمدن‌سازی را بررسی می‌کند که دلایل تجربی خوبی را به ما ارائه می دهد تا باور کنیم مدنیت فعلی ما، همانطور که امروز هست، نتیجه یک روند تاریخی طولانی اهلی کردن[۱۳] است. علاوه بر این، همۀ ما با تجربۀ اساسی اعمال تغییرات مجدد در رفتارهایمان و یا اجبار نظم و کنترل بر خود به منظور برآورده کردن هنجارها و انتظارات مشترک جامعه آشنا هستیم. کراسلی  در نهایت با تکیه بر مفاهیم هگل، استدلال می‌کند که میل انسان در درجۀ اول، میل به شناخت است و همین میل به شناخت، افراد را به سمت روابط اجتماعی سوق می‌دهد. با این حال این امیال از طرفی دیگر ما را به سمت روابط رقابتی و تضاد نیز سوق می‌دهند. و این همان چیزی است که ما در بسیاری از زمینه‌های مبارزه، که جهان اجتماعی را تشکیل می‌دهد، می‌بینیم.

مشخصات کتاب:

The Social Body: Habit, Identity and Desire, Nick Crossley, SAGE Publications Ltd, 2001

فهرست

۱- مقدمه

۲- دوگانۀ ذهن-بدن: بررسی شبح دکارتی

۳- همه چیز در مغز است؟ یک شروعِ اشتباهِ متداول

۴- فراتر از دوگانگی: خارج کردن شبح دکارتی[۱۴]

۵- معنا، کنش و میل: طرح اولیۀ نمایندگی بدنمند[۱۵]

۶- عادت‌واره، سرمایه و میدان: بدنمندی در نظریۀ عمل بوردیو

۷- عادت، پیوستگی و شمای جسمانی[۱۶]

۸- تجسم انعکاسی: بودن ، داشتن و تفاوت

۹- درنهایت: نمایندگیِ بدنمند و نظریۀ عمل

[۱] The Social Body: Habit, Identity and Desire

[۲] Nick Crossley

[۳] Bodily life

[۴] Gilbert Ryle

[۵] George Herbert Mead

[۶] Pierre Bourdieu

[۷] Maurice Merleau-Ponty

[۸] René Descartes

[۹] Descartes’ Ghost

[۱۰] habit

[۱۱] Reflexive Embodiment

[۱۲] Norbert Elias

[۱۳] taming

[۱۴] Exorcising Descartes’ Ghost

[۱۵] Embodied Agency

[۱۶] Corporeal Schema