اول مهر ۱۳۹۱، سالروز هفت سال فعالیت انسان شناسی و فرهنگ در محیط مجازی و در جهان واقعی و ورود این مجموعه به هشت سالگی است و در پهنه ای که بنا بر سنتی ناگفته، اما قدرتمند، عموما پیوندها زود از هم می گسلند و کار مشترک امری در حد ناممکن است؛ و به ویژه در پهنه ای که هر گونه کار مشترک فکری دیر یا زود یا به سوی محفلی شدن می روند، یا به سوی ایدئولوژیزه شدن و طرد دیگران، فراهم آمدن این امکان و موقعیت برای آنکه افرادی از گروه ها و رده ها و شاخه های گوناگون دانش به گرد هم آمده و هر کدام به حد توان خود بر این سفره چیزی بیافزایند و هر یک به حد نیاز خود از آن برداشت کنند، بیشتر به رویایی شیرین می ماند تا به واقعیتی که به عمل در آمده است. در طول این سال ها نیز، نگاه ما به موضوع همواره از این دریچه مثبت بوده است، یعنی اینکه به جای آنکه پیش فرض های تیره را مبنی بر تخریب شدن، از میان رفتن، نزول یا انحراف را در برابر خود متصور شویم، بکوشیم قدر آنچه انجام شده است را بدانیم و بدانیم که تا همین جا نیز تاثیر فوق العاده زیاد بوده است و برعکس بر این گمان و باور استوار باشیم که هر زمان به هر دلیل این حرکت متوقف شود، آنچه انجام شده است، باقی خواهد ماند، کما اینکه بخش بزرگی از میراث تلاش فرهنگ دوستان این سرزمین از دورترین زمان ها تا امروز هنوز در دست ما است. و خوشبختانه آنچه این امید را دو چندان می کند آن است که با ورود انسان به دوران اطلاعات مجازی و الکترونیک و شبکه های اینترنتی، دانش و هنر تولید شده شانس بسیار بیشتری برای باقی ماندن دارند.
در طول این سال ها مشکلات و تهدید ها بی نهایت زیاد بودند و کمی پیشتر درباره این مشکلات سخن خواهیم گفت اما در کنار این موانع، شانس ها و امکانات نیز بی نهایت بودند و نخستین آنها این بود که آنچه از ابتدا می پنداشتیم و هنوز بدان باور داریم ، نه در سطحی صرفا ملی بلکه در کل جهان در حال تحقق یافتن است: انقلاب اطلاعاتی در حال دگرگون کردن تمام ساختارهای موجود در جهان است از ساختارهای سیاسی و اقتصادی گرفته تا ساختارهای تولید، انباشت، توزیع و مصرف علم و سایر کالاهای فرهنگی است، جهان در بست یا سی سال دیگر احتمالا شباهت اندکی با امروز خواهد داشت. همین امروز نیز اگر در کشوری پیشرفته به یک مرکز فرهنگی برویم می بینیم که چگونه فناوری های جدید همه چیز و همه کس را تغییر داده اند. سلسله مراتب های پیشین دانشگاهی و سخت، امروز دیگر به کاری نمی آیند و یا افرادی را در خود جای می دهند که توان دنبال کردن رشد سریع فناوری ها همراه با تهدید ها و شانس های آنها را ندارند. بحران در حوزه علم کاملا آشکار است: دائره المعارف های کلاسیک که با میلیاردها دلار هزینه تهیه می شدند و تلاش می کردند بزرگترین «نام» ها را در خود گرد آورند امروز برغم تمام تلاش های بیهوده ای که انجام می دهد نتوانسته اند در برابر حریفی چون «ویکیپدیا» مقاومت کنند، زیرا این مقاومت که البته هنوز ادامه دارد به رقابتی ابلهانه میان خدمات پستی کاغذی با سرویس های پست الکترونیک شباهت دارد و یا رقابت بین اسکناس ها و کارت های بانکی، و کتاب های کاغذی و کتاب های الکترونیک. بازنده از پیش مشخص است، هر چند در هیچ یک از این موارد ، مسئله به آن صورت نبوده که رسانه یا شکل پیشین محکوم به نابودی کامل باشد. بنابراین اگر امروز می بینیم روزنامه ها، کتاب ها، دائره المعارف ها ، تلویزیون و رادیو باقی مانده اند، دقیقا به دلیل آن است که درک کرده اند باید نظام ها و ساختارهای شکلی و محتوایی خود را با اشکال جدید هماهنگ کرده و به اشکال تالیفی برسند. امید ما نیز آن بود و هست که بسیار زود تلاش کردیم و می کنیم که خود را با نظام های جدید جهان انطباق دهیم.
انسان شناسی و فرهنگ از ابتدا فرض را بر این گذاشت که در عین توجه و شناخت و درک عمیق گذشته، در دنیای امروز نمی توان موقعیت های پیشین را، ولو موقعیت هایی را که تا دو یا سه دهه پیش وجود داشتند الگوی کار خود قرار دهد، بلکه باید آینده و الگوهای پیچیده و در حال شکل گیری آن را هدف و الگو قرار دهد. به همین دلیل حرکت ما از همان نخستین گام ها، حرکتی بین رشته ای بود و نه رشته ای؛ حرکتی چند فرهنگی بود و نه تک فرهنگی؛ حرکتی ساختار شکن در برابر قالب های سلسله مراتب هایی که خود را بیهوده ابدی می پندارند (استاد، دانشجو، دانشگاهی، غیر دانشگاهی و…). و این استراتژی خوشبختانه پاسخ داد به صورتی که امروز در طول هفت سال «انسان شناسی و فرهنگ» مرز پنج و نیم میلیون بازدید را پشت سرگذاشته است، از بیش از پنجاه کشور و هزار شهر در جهان به آن رجوع می کنند، در رده ۱۴۵ هزارم آلکسا در تمام سایت های جهان(به تمام زبان ها) و در رده ۴ هزارم ایران ، و همچنین رده چهارم گوگل قرار دارد و بیش از هزار سایت به آن پیوند دائم داده اند (نگاه کنید به اطلاعات آلکسا در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۲) . «انسان شناسی و فرهنگ» با بین ۴ تا ۶ هزار بازدید در روز که بیست در صد آنها از سایر کشورها و بیش از ۶۰ درصد آنها با موتورهای جستجو (یعنی برای پژوهش) وارد آن می شوند، با فاصله بسیار زیادی از تمام سایت های دیگر در علوم انسانی و طبیعی و پایه، نخستین سایت علمی کشور است. خوانندگانی که بخواهند در این موارد، اعداد و ارقام را مشاهده کنند می توانند به سایت های شمارش «وبگذر» و به خصوص آلکسا (alexa.com) مراجعه و آمار مربوط به سایت را با هر یک دیگر از سایت های رسمی و غیر رسمی درباره ایران چه به زبان فارسی و چه به سایر زبان ها مقایسه کنند. «انسان شناسی و فرهنگ» در عین حال توانسته است به کمک تعداد بسیار زیادی از دوستان دانشگاهی و غیر دانشگاهی ، جوان و پیر، نزدیک به صد ستون و مجموعه تخصصی درون خود ایجاد کند که هم شامل مجموعه های رشته ای می شوند و هم شامل مجموعه های فرهنگ های جغرافیایی و تاریخی می شوند. امروز بیش از ۱۵ ویژه نامه نیز در حال تدوین شن در چارچوب آن هستند که برخی از آنها از جمله ویژه نامه ژاپن به انتشار رسیده و برخی دیگر همچون ویژه نامه پزشکی و فرهنگ نزدیک به انتشار هستند.
با وجود این، فاصله پیش روی ما برای رسیدن به بهترین سایت های مشابه که در جهان وجود دارند، بسیار زیاد است. و همچنین پروژه های گوناگونی که سایت برای برگزاری تعداد بیشتری نشست، دوره، کلاس، نقد کتاب، نمایش فیلم، ارائه محصولات فرهنگی و همکاری های بیشتر و بیشتر دارد و به خصوص پروژه بزرگ تاریخ فرهنگی ایران مدرن، چشم اندازهایی هستند که به دلیل مشکلات و تهدیدهای موجود، گاه ناامیدی را در دوستان و همکاران افزایش می دهد. به همین دلیل نیز مفید دیدیم به مناسبت این سالگرد بخشی از مشکلات را، که صرفا و در حال حاضر کار ما را کند می کنند و پروژه ها را به عقب می اندازند بدون آنکه آنها را متوقف کنند، مطرح کنیم:
– نخستین مشکل، مشکلی اساسی در صد سال اخیر در ایران( در سایر رسانه های مستقل فرهنگی) نیز بوده است، عدم مشارکت استفاده کنندگان از سایت در هزینه های آن است. برای این کار نیاز به برخورداری از شناخت فرهنگی بالایی وجود دارد و توجه به این امر که اگر ما بخواهیم در جامعه ای بهتر و با قابلیت های بالاتر خلاقیت اجتماعی و فرهنگی زندگی کنیم باید خود آستین بالا بزنیم و نه آنکه صرفا چشم به دست دولت داشته باشیم. دولت بی شک وظایف مهمی در سیاستگزاری های فرهنگی ، تخصیص بودجه ها و برنامه های دراز مدت در حوزه فرهنگی و پیش از آن در حوزه های مهم تری چون سلامت و بهداشت، آموزش و پرورش و غیره دارد، اما اگر ما بخواهیم به خلاقیت ها خود دامن بزنیم باید برای آنها ارزش قائل باشیم. این تصور که «انسان شناسی و فرهنگ» می تواند تا ابد با بودجه ای که به اندازه فروش کم تر از بهای فروش ده نسخه روزنامه در سال، سالیان سال ادامه یابد، و یا به رایگان بودن خود ادامه دهد، تصوری باطل است. تمام همکاران و نویسندگان ما به رایگان مطالب خود را در اختیار ما می گذارند و این مطالب باز هم به صورت رایگان به وسیله همکاران دیگری آماده انتشار شده و بارگزاری می شوند. اما این موقعیت هر چند افرادی بسیار باورمند را به ما نزدیک می کند که بی شک تمام عشق و علاقه خود را در کارشان می گذارند اما همواره این خطر را نیز ایجاد می کند که آنها با عدم پیشرفت کار و در جا زدن انگیزه های خود را از دست بدهند. برای مثال بیش از ۲۰ درصد از خوانندگان انسان شناسی و فرهنگ از ثروتمندترین کشورهای جهان (امریکا و اروپا) به آن راه می یابند و به صورت مرتب از مطالب ما استفاده و آنها را دانلود می کنند، اما میزان کمک مالی این گروه بسیار ناچیز است و اگر تفاوت ارزی را به حساب بیاوریم، حتی کمک های کوچک این گروه می تواند تحول زیادی به کار ما بدهد. وضعیت در خود ایران نیز بهتر نیست، میزان استفاده کنندگان هیچ ارتباط منطقی با کمک کنندگان ندارد. ظاهرا اغلب افراد تصور می کنند آنچه در محیط اینترنت دریافت می کنند باید کاملا رایگان باشد، در حالی که این رایگان بودن یا باید به وسیله سازمان ها یا نهادهایی تامین شود، نظیر سایت های دولتی در ایران و یا سایت های دانشگاهی در کشورهای دیگر، و یا در صورت ایدئولوژیک، محفلی بودن و یا ایجاد امتیاز کردن برای افراد به صورت های دیگر (مثلا امتیازات دانشگاهی) به وسیله خود نویسندگان، که ما در هیچ یک از این موارد نیستیم. بنابراین باز هم تکرار می کنیم که کمک های مالی علاقمندان به این سایت ولو جزئی ترین کمک ها که همه افراد چه در داخل و چه در خارج می توانند به سهولت در اختیار ما قرار دهند نقشی حیاتی در تداوم رایگان سایت دارد.
– دومین مشکل ما، بی نظمی و ساختارمند نبودن برخی از همکاری ها با سایت است چه در بین دوستانی که به صورت دائم با سایت همکاری می کنند و چه همکاران موقت، عدم شناخت سیستم های اینترنتی، صفحه بندی، تایپ، چگونگی ارسال مطالب، بی نظم بودن این ارسال ها، متاسفانه آفت بزرگی است زیرا هزینه اش به زمان های از دست رفته تبدیل می شود. این امر تا حد زیادی حاصل عدم شناخت جهان انفورماتیک جدید و الزامات آن است، همانگونه که بسیاری ترجیج می دهند که آثار خود را نخست در روزنامه ها به انتشار برسانند در حالی که اگر اندکی به دور و بر خود نگاه کنند می بینند، که تاثیر نوشتن در روزنامه (مگر به دلایل مالی) بسیار کمتر از نوشتن در سایت است. این قبیل همکاری ها را البته ما در چارچوب های همکاری میان سایت و گروهی از نشریات تبدیل کرده ایم . امیدواریم این راه حل موقت پاسخگو باشد. اما این نیز ضروری است که افراد بدانند انتشار یک مطلب در این یا آن نشریه برخلاف تصور آنها گاه حتی اگر آن نشریه دارای سایت هم باشد، سبب دیده شدن و خوانده شدن مطلب آنها به خصوص به وسیله کسانی که مایل هستند به آنها برسند، نخواهد انجامید. از این رو امید ما آن است دوستان بیشتر در این باره بیاندیشند و توجه داشته باشند که نوشتن در یک سایت علمی که کار آنها دستکم به وسیله چند متخصص بررسی می شود ارزش بسیار بالاتری از انتشار آن صرفا در یک نشریه کاغذی دارد. اینجا ابدا قصد ما مقایسه ارزشی این دو نیست، بلکه تغییر ناگزیر گذار از کاغذ به نظام های الکترونیک منظور ما است.
– سومین مشکل ما، تداوم سلسله مراتب های خیالینی است که سبب می شود بسیاری از کسانی که می توانند کمک بزرگی به ما بکنند، از این کار اجتناب میکنند همین جا بگوئیم که این امر شامل بسیاری از پیشکسوتان و دانشمندان حوزه های مختلف فرهنگ نمی شود، بسیاری ازاین دوستان که نام برخی از آنها در فهرست مدیران ما نیز دیده می شود، گواه این امر است. اما بسیاری نیز هستند که حاضر به این بازی خارج از «سلسله مراتب » نیستند. نوشتن در سایتی که در آن «دانشجویان» یا افراد غیر دانشگاهی هم می نویسند، برای آنها به نوعی کمک کردن به ساختارهای غیر علمی و «ژورنالیستی» است که احساس می کنند نظام های دانشگاهی و شخصیت کاذبی که آنها برای خود و در ذهن خودشان ساخته اند و البته با همین رویکرد نیز هر جا بتوانند کار ما را تخریب می کنند، تهدید می کنند. این امر نیز عقب ماندن و عدم درک جهان به گونه ای که هست را نشان می دهد. بهر تقدیر هدف ما جذب همکاری دوستانی است که در این زمینه تردید دارند و هنوز نتوانسته اند خود را قانع کنند و نه آنها که فکری کاملا شکل گرفته و تصوری از مرزبندی علم و غیر علم دارد که به یک یا دو قرن پیش بازمی گردد.
– و سرانجام آخرین مشکل ما، البته برای آنکه کمتر از نکات منفی گفته باشیم، مشارکت نسبتا اندک علاقمندان انسان شناسی و فرهنگ از برنامه های فرهنگی در جهان واقعی است. این البته تنها مربوط به ما نمی شود، امروز اکثر انجمن های علمی از این امر شکوه دارند که چرا دانشجویان و دیگر اندیشمندان کمتر در جلسات بحث و گفتگو مشارکت اندکی دارند . این امر طبعا سبب می شود که ما نیز در بسیاری موارد برغم آنکه تمایل به و امکان دعوت و برگزاری برنامه های بسیار مهمی را داریم، به دلیل بی احترامی ای به سخنگو (که دانش و زمان خود را به رایگان در اختیار ما گذاشته و با کمبود مخاطب روبرو می شود) اجتناب کنیم. و این در حالی است که اغلب دانشجویان ما مشارکت خود را بر اساس عناصر احساسی، «جذابیت» سخنگو، یا حواشی و یه خصوص سیاست زدگی های رایج انتخاب می کنند.
در نهایت باز هم از اینکه به هر شکل در انسان شناسی و فرهنگ مشارکت دارید، از تک تک شما تشکر می کنیم. بر خلاف سال های گذشته، از این پس ویژه نامه این سالگرد و مراسم خاص آن، برای صرفه جویی و تمرکز فعالیت ها در فروردین ماه هر سال برگزار خواهد شد. نخستین گردهم آیی انسان شناسی و فرهنگ در فروردین ۱۳۹۱ برگزار شد و به دنبال آن ویژه نامه آن نیز منتشر شد. گردهم آیی دوم و ویژه نامه هشتیمین سالگرد نیز در فروردین ۱۳۹۲ برگزار و منتشر خواهد شد. در چند ماه آینده فراخوان این ویژه نامه نیز در انسان شناسی و فرهنگ به انتشار خواهد رسید
امیدواریم سال جدید تحصیلی برای همه ما و هم میهنانمان و به ویژه برای مردم رنج دیده آذربایجان که زلزله ای ویرانگر را تجربه کردند، با کمک همه مردم، و با موفقیت بیشتری همراه باشد . باشد که همه ما بدانیم که ارزش فرهنگ هر مردمی، به آن است که تا چه حد بتوانند خود را در زبان خویش به تحقق رسانند. امروز میلیون ها و بلکه میلیاردها صفحه کتاب، هزاران فیلم و برنامه های رایانه ای و… به زبان های غالب جهان وجود دارد و بسیاری از فارسی زبانان نیز خود خواسته یا ناخواسته به زبان های دیگر تولید علم و دانش و فرهنگ می کنند، اما فراموش نکنیم که این کار جز شاید به صورتی غیر مستقیم خدمتی به فرهنگ ایرانی نیست، ما امروز باید بیش از هر زمان دیگری از حق وجود داشتن در زبان ملی خود و در زبان های محلی خود در قالب کتاب، فیلم، روزنامه و سایت های اینترنتی دفاع کنیم و گمان نکنیم که زبان های دیگر می توانند این خلا را جبران کنند. امیدواریم شما همچون همیشه در این راه همراه ما باشید.
مدیریت انسان شناسی و فرهنگ
یادداشت های ششمین سالگرد
http://www.anthropology.ir/node/10917
ویژه نامه هفتمین سالگرد
http://www.anthropology.ir/node/14190