مرکز مطالعه بر روی تغذیه و محیط زندگی مردمان بومی، که از این پس به اختصار آن را(CINE) می خوانیم، در دانشگاه مکگیل[۱] چندین سال است که در زمینه مستند کردن نظام غذایی سنتی و درمان بومی در کانادا کار میکند. تلاش و مذاکرات رهبران بومیان کانادا که از سال ۱۹۸۹ منجر به افتتاح این مرکز در دانشکده علوم کشاورزی و محیطی دانشگاه مکگیل شد. این مرکز در جهت مدیریت کردن اقدامات دولتی و کار صمیمانه با جمعیتهای مختلف مردمان بومی در رابطه با مسائل پیرامون نظام غذایی آنها، آغاز به کار نمود. روشهای مورد استفاده مرکز CINE در مطالعه بر روی تغذیه به جوامع در غرب کانادا مخصوصاً جوامعی مانند نکسالاکها در بلاکولا، بریتیش کلمبیا از دهه ۱۹۸۰ شروع شده است. از ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۱ اساتید و کارکنان مرکز CINE روشهای ارزیابی نظام غذایی بومی را با کار بر روی ۴۶ گروه جمعیتی از اقوام یوکن، اسکیموها در قسمت شمالی کانادا توسعه داده است. ضرورت گسترش فعالیتهای CINE در عرصههای بینالمللی موجب طرح استراتژیهای جدید در ۱۹۹۹ شد(کهنلاین، ۲۰۰۶: ۶).
از اینگونه کارهای بینالمللی میتوان به پروژه کاربردی مردمان بومی قبایل گارن در تایلند، میا و در لیچوان چین، بهیل در هندوستان، کشاورزان نایکریش در بنگلادش اشاره نمود. که این پژوهش با مشارکت سازمان کشاورزی و غذایی سازمام ملل، مرکز توسعه تحقیقات بینالمللی کانادا و CINE انجام شدهاست(کوهنلاین، ۲۰۰۱: ۷).
نوشته‌های مرتبط
مردمان بومی به گروه فرهنگی در ناحیه زیستبومی خاصی که معیشت موفقیتآمیزی بر پایه منابع طبیعی در دسترس دارند اشاره دارد. مردم بومی در شکل محلی آن به بیش از یک گروه فرهنگی اشاره دارد. در متون بینالمللی و سازمان ملل، مردمان بومی از طریق شیوههای زیر تفکیک میشوند:
۱- اقامت درون موقعیت جغرافیایی، یا تعلق به زیستبومهای سنتی متمایز، قلمروهای آبا و اجدادی و منابع طبیعی در این زیستبومها و قلمروها متمایز هستند.
۲- حفظ حرمت اجتماعی و فرهنگی و نهادهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن جدای از جوامع و فرهنگهای برتری است که در آن حضور دارند.
۳- درک از خود بهعنوان گروه فرهنگی بومی جدا و اظهار تمایل برای حفظ این هویت فرهنگی.
درک از خود بهعنوان بومی یا قبیله معمولاً بهعنوان معیار پایه تعیین گروههای قبیلهای یا بومی در نظر گرفته میشود، که برخی جوامع در ترکیب با دیگر متغیرها از قبیل زبان گفتاری و محل تمرکز و جغرافیایی قرار میگیرد.
در سرتاسر جهان در میان افراد جمعیتهای بومی مناطق مختلف نبست به منابع طبیعی، غذاهایی که از محیط آن تأمین میشود دانش و شناختی وجود دارد. ظرفیت توانمندسازی(تکمیل) رژیم غذایی و بهبود وضعیت سلامت کنونی جوامع با استفاده از این دانش موجب شده است که این جوامع امروز بهتر پذیرفته شوند. در پارهای از موارد، مردمان بومی با کاهش و نابودی اساسی این دانش، در نتیجهی عدم استفاده نسل جوان و مرگ کهنسالان عضو این جوامع که دانش بیشتری در مورد این منابع دارند، مواجه هستند. پس این مسأله که تحقق بخشیدن و به کارگیری عملی این دانش زودتر انجام گیرد بسیار مهم است. بهعلاوه، مردمان بومی اغلب در جوامع و ملت بزرگتری که در آن قرار دارند، از حقوق خود محروم و بسیار فقیر هستند. و آنها آماج مداخلههایی برای توسعه و افزایش سلامت هستند. هرچند که نشان داده شده که توسعه اغلب منجر به تغییرات تغذیهای شده که علت افزایش خطر بیماریهای مزمن مانند چاقی و دیابت است. این بیماریهای تأسفبار توسعه میتوانند با توجه بیشتر به اصول تغذیه و سلامتی که قبلاً در آن فرهنگ موجود بودهاند و با شناخت ویژگیهای تغذیهای منابع غذایی، خصوصاً منابع غذایی سنتی تعدیل گردند. این غذاهای محلی با توجه به مزیتهای خوبی که برای بهبود وضعیت سلامت دارند میتوانند مورد استفاده قرار گیرند.
نگرانیها در رابطه با محافظت محیطی از تنوع زیستی غذا همچنین منجر به فهم لزوم کار نزدیک با مردمان بومی میشود. در خطر انقراض قرار گرفتن بسیاری از گونههای جانوری و گیاهی در نتیجه وخامت اوضاع محیط زیست آنان در جنگل و سایر زیستبومها است. فرهنگهای بومی در سرتاسر جهان به دلایلی مختل و یا نابود شدهاند، بهخصوص به دلیل وضعیت اقتصاد کشاورزی، سلامت و تغذیه این مردم وابسته به منابع غذایی محلی آنها بوده است. در حقیقت مردم بومی در حدود ۹۹% از منابع ژنتیکی جهان را در اختیار دارند و رابطه جدایی ناپذیری میان تنوع فرهنگی و تنوع زیستی که غیر قابل چشمپوشی است وجود دارد. این رابطه میتواند منجر به حفاظت این منابع برای نوع بشر گردد. همچنین نکات مفید و شگفت انگیزی در مورد گونههای غذایی منحصر به فرد و جایگاه آنان در نظام غذایی سنتی برای یادگرفتن وجود دارد.
فرآیندهایی که برای ترسیم(بازسازی) مردمان بومی برای استفاده از دانش آنها از منابع زیستی غذاهایشان پیشبینی میشوند منحصربهفرد هستند. توسعه آموزش و برنامههای عملی برای جوانان این جوامع بهطوری که آنها در آینده به این منابع دسترسی داشته باشند، چشمگیرترین فعالیت ترسیمی هستند.
بهعلاوه اغلب مردمان بومی از فرصت پیش آمده برای تغییر دیدگاه جامعه جهانی نسبت به دانش بومی استقبال میکنند. دانش محلی در رابطه با محافظت، مدیریت و مصرف دائم و معقولانه از منابع محیطی باید به موقع شناسایی و ثبت گردد.
مروری بر پژوهش در مرکز CINE
در CINE سه حوزه علاقهمندی و فعالیت وجود دارند: علوم اجتماعی، علوم آزمایشگاهی و تحلیل دادهها. علوم اجتماعی: عوامل تعیین کننده انتخاب غذای سنتی و یا غذاهای موجود در بازار مرتبط با مسائل محیطی و فرهنگی هستند. عوامل اجتماعی مختلف، در این حوزه تغییر الگوهای تغذیهای و سلامت تغذیه نیز همچنین مورد بررسی قرار گرفتهاند.
علوم آزمایشگاهی: تعیین کردن مواد تغذیهای و آلودگی در نظام غذایی بومی، گیاهان و حیوانات وحشی مورد تغذیه، انسانها و زیستبوم.
تحلیل دادهها: تعیین میزان غذای مورد استفاده با توجه به سطوح تغذیه و آلودگی به منظور بازگشت به پرسشهای اساسی پیرامون سلامت و تغذیه انسانی و ارزیابی سود و زیان آن.
CINE برای رسیدن به اهداف زیر با مراکز متعدد مشارکت و همکاری دارد:
۱- به اشتراک گذاشتن(یک کاسه کردن) دانش سنتی.
۲- آماده کردن اعضاء جمعیت با آموزش و به کارگیری آنان در پروژها.
۳- اطمینان از اینکه روشها ضمن مفید بودن مورد قبول مردمان بومی نیز هستند.
۴- تضمین اینکه نتایج گزارش شده در اشکال مفید و قابل استفاده از طریق گزارشها، کارگاهها، ارائهها، پوستر و پرسشهای خبری ارایه خواهد شد.
فعالیتهای پژوهشی مرکز CINE در درون گروههای مردمان بومی و نیز در دانشگاه به انجام میرسند. با رهبری هیئت مدیره CINE در سرتاسر چند سال اخیر این مرکز تقریباً بر روی ۴۰ گروه جمعیتی از مردمان بومی در رابطه با موضوعهای مرتبط با نظام غذای بومی، تغذیه و محیط کار کرده است. آزمایشگاه مدیریت دادهها در CINE چندین کامپیوتر شخصی با قابلیت دسترسی به سیستم پردازنده مرکزی را دارد، که کار پردازش دادههای بسیار زیاد از غذاهای مورد استفاده و ترکیبات غذایی را آسانتر میکنند. دادههای پایهای از غذای سنتی شامل ارزش غذایی(معدنی، ویتامین A ، ریزمغذیها و اسیدهای چرب) بسیاری از پستانداران، پرندگان و ماهی که به طور دائم توسط مردمان بومی سرزمینهای شمالی مصرف شده، تشکیل شده است. بسیاری از گونههای غذایی و قسمتهای قابل خوردن آنها وجود دارند که هنوز مورد تحلیل قرار نگرفتهاند و تحلیل آنها میتواند موجب تولید دانش جدید گردد.
یکی از بخشهای مهم در مرکز CINE فعالیتهای پژوهشی در راستای آموزش تکنیکهای مناسب پژوهشی به افرادی از جمعیتهای مقیم در غالب کارگاههای آموزشی است. چندین کارگاه آموزشی از طرف CINE برای اعضاء جمعیتهای بومی بر پا شده است، که پس از آن هر یک از آن افراد بهعنوان دستیار پژوهشی در جمعآوری نمونه و مصاحبه برای جمعآوری داده به کار گرفته میشوند. هدف نهایی از این آموزشها، پرورش کارشناسان به نحوی است که جمعیتهای بومی یاد بگیرند که چگونه با پژوهشهای مربوط به خودشان ارتباط برقرار نمایند.
کرسیهای آموزشی در مرکز CINE
کرسیهای آموزشی CINE از ۱۹۹۵ شروع شدهاند. اگر چه علایق مشترکی وجود دارد اما هر گروه بومی در تلاش برای بیان شرایط منحصربهفرد خود میباشد. به همین خاطر کرسیهای آموزشی برگزارشده در مرکز CINE به گونهای به روز میشوند که برآورد کننده درخواستهای گروههای مشارکت کننده در پژوهش باشند. برای مثال مشاوران گروه بومی یوکن[۲] احساس میکنند که آموزشهای مورد نیاز آنها باید در رابطه با بیماری دیابت، سرطان و بیماریهای واگیردار که از نگرانیهای عمده این اجتماع هستند باشد. آنان تقاضا داشتند که کرسهای کوتاهمدت CINE به نقشی که غذاها، تغذیه و سبک زندگی در گسترش و جلوگیری از این بیماریها دارند بپردازد. در تمام کرسیها یک سخنران کهنسال به عنوان میهمان برای تدریس در مورد شکار، گردآوری، تدارک و ارائه غذا دعوت میشود.
فعالیتهای پژوهشی و انتشاراتی
تغییرات محیطی و فرهنگی بر روی نظامهای غذایی سنتی، گیاهان و حیوانات وحشی مورد تغذیه و درمان بومی تأثیراتی دارد. شباهتهای جهانی و چشمگیر شامل:
۱- تلاش برای حفظ کردن معیشت سنتی در درون محیطهای حساس.
۲- افزایش سطوح آلودگی در غذاهای سنتی در نتیجه آلودگی و نیز آلودگی ناشی از سموم دفع آفات.
۳- سوءتغذیه ناشی از عدم ادامه استفاده از منابع غذاهای سنتی دگرگون شده ه وسیله آلودگی محیط.
۴- افزایش بیماریهای مزمن مانند دیابت، سرطان و بیماریهای قلبی وقتی که مردم الگوهای تغذیهای و فعالیتی سنتی خود را رها میکنند.
۵- فشارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، بهعنوان مثال معاهدههای مربوط به زمین یا حق مالکیت که سبک زندگی سنتی و دسترسی به منابع غذاهای سنتی را محدود میکنند.
۶- تأکید بر تنوع زیستی.
مرکز CINE بر همکاری با سازمانهای بینالمللی که بر موضوعات نظامهای غذایی تغذیه و محیط متمرکز هستند تأکید دارد. هیئت مدیره CINE افزایش فعالیتها در سطح بینالمللی را بهعنوان یکی از برنامههای بلند مدت خود قرار داده است.
به طور کلی در این مرکز علاوه بر در نظر گرفتن نظام غذایی بومی مانند آنچه در قومنگاریها انجام میگرفت است، تلاش برای توانمند سازی جوامع بومی به عنوان دارندگان این دانش و کسانی که مالکیت فکری نسبت به این سرمایه بشری دارند، موجب پر رنگ نمودن و تاکید بر جایگاه مشارکت کنندگان در پژوهش را دارد. این مرکز در سایه امکاناتی که برای مردمان بومی در رابطه نظام غذایی و رابطه آن با محیط اطراف به وجود اورده است، امکان شناخت و تداوم این دانش که در درون خود نسبت به محیط نیز آگاهیهایی را به ارمغان میآورد از طریق گردآوری آن از کهن سالان و آموزش آن به نسلهای جوان فراهم آورده است. این مرکز با رویکرد بین رشتهای خود به مسئله خوراک سنتی علاوه بر شناخت و ثبت آن و بررسی زمینههای فرهنگی تداوم و ترجیح آن در کنار الگوهای تهیه، توزیع و مصرف غذاهای بومی، همچنین با کمک گرفتن از سایر متخصصین بخصوص با استفاده از روشهای آزمایشگاهی، ضمن بررسی ارزش غذایی خوراکهای سنتی به نقاط ضعف و کمبودهای احتمالی آنها و تلاش برای طرح ریزی برنامههای مداخلهای به منظور ارتقاء این نظامها نیز توجه دارد. این مرکز با انجام مطالعات بین المللی به توسعه و در اشتراک گذاشتن این دانش نیز کمک رسان بوده و امکان برخورداری اقوام مختلف از الگوهای استخراج شده را مهیا نموده است. آنچه که از خلال مطالب یاد شده در مطالعه غذا و تغذیه میتواند کارساز باشد، در دو حوزه روش شناسی و رویکردهای نظری به موضوع مورد پژوهش مورد توجه است. در بعد روش شناختی دیدگاه بین رشتهای به این مسئله و نگاه مثبت به مشارکت کنندگان در پژوهش به عنوان صاحبان دانش سنتی راهگشا خواهد بود. این نگاه بین رشتهای به غذا موجب اهمیت بخشی به بعد تغذیهای و ارزش غذایی خوراک سنتی در کنار دلالتهای فرهنگی خواهد شد. در حوزه روشهای مشارکتی که به دنبال توانمند سازی مشارکت کنندگان در مقام کسانی که از موضوع آگاهی دارند و ما به دنبال آگاه شدن از آن هستیم، تلاش برای فعال نمودن آنها در رویه پژوهش به منظور درک درست از مسئله از دیدگاه آنان است. این مسئله در موازات و تکمیل کننده تلاش قومنگاری برای دریافت امیک از موضوع مورد پژوهش است. در حوزه نظری نیز مفاهیمی مانند الگوهای تخصیص غذا به افراد مختلف در سنین متفاوت، دانش بومی، مصرف فصلی، رابطه غذا ومحیط، رابطه غذا و درمان و افول دانش سنتی نسبت به منابع تغذیهای در طول پژوهش الهام بخش خواهد بود.
http://anthropology.ir/node/27597
انسان شناسی نظام غذایی(۱)
http://www.anthropology.ir/node/27934
پرونده ی «غذا» در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/node/10379
[۱] .McGill UN.
[۲] . Yukon.
