دین دایره گسترده ای برای تبین باورهای قدسی شکل داده است اما لزوما همه مفاهیم قدسی دراین دایره معنا نمی یابد. تداوم امور مقدس در دنیای مدرن گاه پیشینه ای به دوران تاریک و ناشناخته بشری دارد که خدایان عذاب هایشان و قدرت شان را بی واسطه بر سر مردمان نازل می کردند . و همه امور طبیعی همچون زلزله ، سیل ، رعد و برق و…… برای تادیب بشر خطاکار بر زمین نازل می شد. از این روی همواره امور قدسی با نوعی ترس و واهمه ، انسان را به اطاعت و تسلیم در برابر نیروی برتر وا داشته اند.
ردولف اتو[i] متأله مسیحی،کتابی به نام امر قدسی[ii] در ۱۹۱۷ م به چاپ رساند. این کتاب نقطه عطفی در نگرش به مفهوم قدسی محسوب می‌شود. اتو برای نخستین بار به تجربه دینی دینداران می پردازد و امر قدسی را در این راستا با دیدگاهی پدیدار شناختی بررسی می‌کند.
نوشته‌های مرتبط
از نظر اتو “قدسی صرفاً به معنای کاملاً خوب نیست، بلکه دارای معنایی فراتر یا “ اضافی ” است که قابلیت درک شدن دارد. این امر انتراعی نامحسوس در درون خویش صاحب قدرتی است ـ البته برای باورمند ـ که او را به نوعی خشوع و خضوع خالصانه و یا به زبان اتو “ هیبت ناک ” وا می‌دارد. این “ هراس مینوی ” در شرایط مختلفی قابل ادراک است.[iii]
الیاده نیز امر قدسی را مفهومی مرتبط با یک ساحت کاملا متفاوت از واقعیتهای طبیعی می‌داند. او نخستین تعریف از امر قدسی را چنین بیان می کند: “ در مقابل و مخالف امر عرفی است ”. این تفاوت به خودی خود موجبات ادراک و تفکیک مقدس از نامقدس می گردد(الیاده، ۳۰ ؛۱۳۸۰).
از نظر دورکیم ملاک تمیز دین از غیر دین به واقع همین عنصر قدسی است.اما از نظر او ماندگاری دین مدیون کارکردهای اجتماعی آن، وجود“ باورهای مشترک که از طریق اعمال مناسکی ” تقویت شده می باشد نه امر قدسی یا هراس مقدسی که باورمندان را در بر گرفته است(تامسون،۱۸-۱۷ : ۱۳۸۱). پس امر قدسی علی رغم هویت انتزاعی، قابلیت عینی شدن و درک ملموس تر را نیز دارد که بخشی از آن به وسیله مناسک امکان پذیر می شود یا در جریان برگزاری مراسم مذهبی امکان تبلور و بروز آن فراهم می گردد. در واقع این همان تجلیات امر قدسی است که با نوعی انفکاک از اصل به نوعی توان باززایی خود را در یک بافت جدید امکان پذیر می کند.
کلود ریویر [iv] نیز امر قدسی را “ تجربه‌ای درونی به صورتی وهم آلود از واقعیتهای بیرونی” می‌داند. این تجربه “ به مثابه عمل بیرونی یک موجودیت ارزش یافته به مثابه امر قدسی از سوی خود انسان، اندیشیده می‌شود.”از نظر وی میدان امر قدسی از حوزه دین “نهادینه ” شده فراتر می‌رود و گاه امر قدسی به صورت نوع جدیدی از تقدس با امر غیر دینی مرتبط می‌گردد، مثلاً “ پیوند مقدس ازدواج، عشق مقدس به وطن و ۰۰۰” (ریویر، ۱۸۹ ـ ۱۸۸ : ۱۳۸۱).
پدیدار شناسان دینی نیز نگرش ویژه‌ای به امر قدسی دارند، از نظر آنها امر قدسی “ موجودی ما بعد الطبیعی و متعالی و فراتر از ساحت عقل بشری است که غالباً او را به مطلقاً دیگر” یا “ به کلی دیگر” یا واقعیت غایی و واپسین ، امر مطلق موجودی فراتر از زمان و تاریخ تعبیر می‌آورند (کلیم کیت و۰۰۰،۱۹۳ :۱۳۷۹)،
آنچنان که مشهود است، امر قدسی، امری متفاوت از امر واقعی و عینی است. برخی معتقدند انسان شناسی دینی نیز انسان را به عنوان موجودی که در ارتباط با امر قدسی است، بررسی می‌کند که“ از خلال این رابطه دست به ساختن و دگرگون ساختن نمادها می‌زند” (ریویر،۱۸۵ :۱۳۸۱).
پس می‌توان تجلی امر مقدس را از طریق نمادهای قدسی پی گرفت. بخشی از این نمادها در مراسم و مناسک عبادی تجلی می‌یابد اما در عین حال نباید فراموش کرد که همواره این امر می تواند به صور گوناگونی تجلی یافته به گونه ای که گاه پیوند بین امر قدسی با اشکال مذهبی قابل رد زنی نباشد “ دریافت آدم‌ها از قدسی از یک دین به دیگر ناهمگون است، زیرا صورت ذهنی که دین ها از خدا می‌دهند، همگون نیست ”. (مالرب، ۲۵۴ :۱۳۸۱).جز این هر فرد دارای سابقه ذهنی ویژه ای است که او را از هم کیش خود مجزا می کند و نوع خاصی از رابطه با امر مقدس را فراهم می‌آورد که دیگری در همان کیش تجربه ویژه دیگری از آن را داشته است. کتاب پر آوازه و .ت . استیس ، عرفان و فلسفه، مملؤ از شواهدی است که نشان دهنده تجربه های گونه گون انسان ها از مفاهیم مذهبی و به طور خاص امر قدسی است .[v]
هدف از بررسی عنصر قدسی نیز درک عناصر مرتبط با امر قدسی است که البته نمی‌تواند مجزا و منفک از آن بررسی گردد. به عبارتی علی رغم اینکه امر قدسی یک کل واحد منسجم است، عناصرقدسی اجزاء مختلف آن را تشکیل می‌دهند. به این ترتیب هر عنصر قدسی در یک نمود عینی به تجلی نشسته است. پس ویژگی‌های عنصرقدسی عبارتند از:
۱ : در ارتباط با امر قدسی معنا می‌یابد.
۲ : قدرت خود را از کانون قدسی دریافت می‌کند.
۳ : مفهومی فرا طبیعی است.
۴ : بخشی از آن در مناسک و مراسم دینی متجلی می شود.
۵ : نمادها و سنبل‌ها، یکی از طرق تجلی آن است.
۶ : در تمامیت مرتبط با تجربه دینی فرد است.
آن چه امر قدسی را منحصر به فرد و ویژه کرده است عدم انقطاع آن از انسان امروزی است. به گونه ای که حتی آگنویست ها و آتئیست ها علیرغم دوری جستن از مفاهیم مذهبی گاه با ” هراس قدسی” مواجه می شوند. به نظر می رسد سیطره و گسترده امر قدسی گاه می تواند بیش از مفاهیم دینی بوده و حتی امور خرافی یا باورهای جمعی را نیز در برگیرد.
[i]- Rudolf Otto
[ii] – The Idea of The Holy
[iii] – نقل به مفهوم از کتاب امر قدسی، صص ۴۶و۶۳.
[iv] – Claude Rivere
[v] ن . ک . استیس، و . ت، عرفان و فلسفه، مترجم: بهاء الدین خرم شاهی. سروش، تهران
