انسان شناسی و فزهنگ
انسان شناسی، علمی ترین رشته علوم انسانی و انسانی ترین رشته در علوم است.

اشکال بیان هنری (بخش سوم)

نوشته: جیمز پیپلز و گریک بایلی

گرچه هنر به تمام وجوه فعالیت‌های بشر از پوشش و مبلمان تا موسیقی و تأتر نفوذ می کند، ولی محدودیت این متن به ما این اجازه را نمی دهد که دربارۀ تمامی اشکال بیان هنری بحث کنیم. به این منظور، بحثمان را به دسته های مشخصی محدود می کنیم: هنرهای بدنی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی.

هنرهای بدنی: به معنی افزایش مصنوعات هنری یا زیبایی بدن انسان از طریق نقاشی، خالکوبی، تیغ‌زنی یا راه‌های دیگر است. مردم سراسر دنیا در تغییر ظاهر فیزیکی خود بسیار خلاق هستند. تقریباً هر آنچه که می‌تواند بر روی بدن انجام شود احتمالاً همینک انجام می‌شود، یا در گذشته انجام می‌شده است. برای سهولت، ما بر تغییرات فیزیکی هنرهای بدنی تمرکز می‌کنیم، نقاشی بدن، و خالکوبی و تیغ زنی.

تغییرات فیزیکی: در اغلب جوامع، مردم می‌کوشند تا در بدنشان تغییرات فیزیکی بدهند. موهای سر و بدن به شیوه‌های بسیار متفاوتی به کار می‌روند. در جوامع غربی، موها مدل داده می‌شوند و به صورت هنری رنگ می‌شوند. برخی از مردم سرشان، ریششان، حتی پاها و زیر بغلشان را می‌تراشند. دیگران اجازه می‌دهند ریش و سبیلشان رشد کند و آنها را به شیوه‌های متنوعی مدل می‌دهند. باز هم دیگرانی، مشخصاً مردان میان‌سال، برای جابه‌جایی رشد مو بر روی سرشان مذبوحانه تلاش می‌کنند. در اغلب جوامع غربی، این کار عمدتاً موضوعی مربوط به مد یا سلیقۀ شخصی است؛ در سایر جوامع، چنین عملی می‌تواند معانی فرهنگی عمیق‌تری داشته باشد.

در قسمت‌هایی از آفریقا، موقعیت‌های یک زن –برای مثال، اینکه آیا ازدواج کرده یا نکرده است، یا اینکه مادر است یا بیوه- به وسیلۀ سبک موهایش نشان داده می‌شود. در میان هاپی‌ها، دختران نوجوان در سن ازدواج موهای خود را در یک حلقۀ بزرگ در هر طرف سر درست می‌کنند، که مشخصاً مدل موی پروانه‌ای نامیده شده است. آنها بعد از ازدواج موهایشان را بلند و از وسط باز می‌کنند. بچه‌ها، در میان مردم اوسیج، موهایشان را، در قالب الگوهایی که نشان دهندۀ عضویت قبیله‌ای آنها ست، کوتاه می‌کنند.

ریش گذاشتن همیشه یک مسئلۀ شخصی و مد نیست. در بسیاری جوامع، مانند یهودیان حسیدی، منونیت‌ها، آمیش‌ها، برخی فرقه‌های مسلمانان، و سیک‌ها، ریش گذاشتن عملی‌ است که از روی باورهای اعتقادی انجام می‌شود. در دنیای باستان، موقعیت‌های اجتماعی به وفور مرتبط با ریش بود. در مصر، تنها نجیب‌زادگان اجازه داشتند ریش بگذارند. نه تنها مردان نجیب‌زاده ریش می‌گذاشتند، بلکه زنان نجیب‌زاده نیز، به عنوان نشانه‌ای از طبقۀ اجتماعی خود، ریش ساختگی می‌گذاشتند. در مقابل، در یونان باستان، تنها نجیب‌زادگان اجازه داشتند که ریش خود را کامل بزنند. مردان غیراشرافی باید می‌گذاشتند تا ریششان بلند شود.

تغییرات مو معمولاً قابل بازگشت است، چرا که مو رشد خواهد کرد. سایر قسمت‌های بدن به طور دائمی دگرگون می‌شوند. تغییر شکل جمجمه‌ای یا فرم سر به طور گسترده‌ای در بین مردم سراسر دنیا انجام می‌شود. کاسۀ سر بچه نرم است و، اگر سر بچه بسته شود، شکل کاسۀ سر او می‌تواند برای همیشه تغییر کند، مانند تخت شدن پشت سر و پیشانی یا کشیده شدن سر. در قسمت‌هایی از فرانسه، تغییر شکل جمجمه‌ای تا قرن ۱۸ تقریباً همگانی بود. سر یک بچه، برای تخت کردن سر و گوش‌ها، در نواری محکم پیچیده شده بود. در هلند، بچه‌ها سابقاً کلاهی با اتصالات تنگ می‌پوشیدند که بخش جلوی کاسۀ سر را تحت فشار قرار می‌داد. طبقۀ اشراف در تمدن‌های باستانی آند، مانند مصریان باستان، کاسه سر را کشیده می‌کردند. برخی از مردم آفریقای مرکزی سر نوزادان دختر را می‌بستند تا کاسۀ سری ایجاد کنند که به سمت یک نقطه‌ در پشت سر کشیده است.

همچنین برخی از مردم سایر بخش‌های بدن را به طور دائمی تغییر می‌دهند. در چین، پای فرزندان دختر خانواده‌های سطح بالا در سن پنج یا شش سالگی بسته می‌شود تا پاها را تغییر شکل داده و آنها را کوچک نگهدارند. پای کوچک نه تنها جذاب است، بلکه بستن پا به عنوان نشانۀ قابل رویتی از این بود که خانواده به قدر کافی ثروتمند هستند و نیاز نیست تا زنانشان کار فیزیکی زیادی انجام دهند. در میان کارن پادامونگ میانمار (برمه)، در سن پنج یا شش سالگی، دختران حلقه‌های برنجی دارند که دور گردن قرار می‌گیرد. وقتی بزرگتر می‌شوند، حلقه‌های بیشتری اضافه می‌شود، تا زمانی که به سن بلوغ می-رسند شانه‌هایشان به پایین فشرده شود و گردنشان بلندتر به نظر برسد. در جوامع غربی، جراحان پلاستیک در ظاهر فیزیکی تغییر می‌دهند، با تغییر شکل چشم‌ها، بینی، دهان و گونه، یا بوسیلۀ افزایش یا کاهش اندازۀ سینه‌ها، لب‌ها، ران، باسن و دور کمر.

رایج‌ترین شکل تغییرات فیزیکی بدن سوراخ کردن بخشی از بدن برای آویختن تزئینات است. سوراخ کردن گوش احتمالاً معمول‌ترین و گسترده‌ترین آنهاست. یک یا چند مجرای کوچک روی یک یا هر دو گوش برای آویختن تزئینات فلزی یا پر سوراخ می‌شود. با این حال، برخی گروه‌ها –مانند مایا، آزتک، و بسیاری از جوامع بومی آمریکا- گوش خود را باز می‌کنند و نرمۀ آن را می‌کشند، برای همین می‌توانند تزئینات سفالی، چوبی، سنگی، یا فلزی گوش را به صورت بافته با قطر دو اینچ یا بیشتر درآورده و در نرمۀ گوش قرار دهند.

در بخش‌هایی از آفریقا و برخی از مردم بومی آمریکا، لب‌ پایین یا بالا و یا هر دوی آنها سوراخ می‌شوند و باز می‌شود به طوری که لب‌وارۀ بزرگی با قطری بیش از سه اینچ می‌تواند در آن قرار ‌گیرد. گاهی تنها زنان این صفحه‌ها را می‌اندازند و در مواقع دیگر تنها مردان و در بعضی موارد هر دو. شدیدترین آنها تغییر شکل تیغۀ بینی است که در آمریکا، آفریقا و اقیانوسیه یافت شده است. در برخی موارد، برای باز کردن بینی حلقه‌های طلا و برنج قرار داده می‌شود اما سایر موارد استخوان، عاج، یا صدف‌های تزئینی یا پر قرار می‌گیرد.

امروزه، بیشترین درجه از تغییر بدنی درآمریکای شمالی و اروپا یافت می‌شود. نه تنها بسیاری از افراد گوش، بینی و لب تغییر شکل یافته دارند – برخی در زبان، ابرو، پل بینی، سینه، و اندام تناسلی نیز تغییر شکل ایجاد می‌کنند.

 

Peoples, J. And Bailey, G. (2012) Humanity: An Introduction To Cultural Anthropology (9th Edn) Wadsworth, Cengage Learning: Belmont. Pp. 344-345