استرالیا شیفته چین: رقیبی برای آمریکا، شریک سنتی استرالیا (لوموند دیپلماتیک: ژانویه ۲۰۱۵)

الیویه زاجک برگردان باقر جهانبانی

به نظر می رسد که در بازتاب نگرانی های کشورهای جنوب شرق آسیا از هدفهای اقتصادی ومرزی چین، استرالیا نقش خود را در استراتژی آمریکا برای برقراری مجدد توازن در حوزه اقیانوس آرام حفظ کرده است. با این حال جایگاه اقتصادیش در منطقه، سیاست بسیار پیچیده تری را بر ملا میکند که نشان از خواست رهائی از قیمومیت و یک کشش به سوی چین دارد.

به مناسبت گرد همائی گروه۲۰ در بریسبان ۱۵ نوامبر ۲۰۱۴، اوباما نشستی با هم تایان ژاپنی واسترالیائی خود ترتیب داد. این گفتگوهای غیر رسمی با آقایان آبه شینزو وانتونی آبوت بر محور مسائل دفاعی متمرکز بود. این دو که به ترتیب در سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ انتخاب شده اند، پایه های سیستم امنیتی آمریکا در غرب اقیانوس آرام را نمایندگی می کنند که تایوان وکره جنوبی را نیز در بر می گیرد.آنها از فشارهای مرزی چین بر همسایگانش نگرانی مشترکی دارند.

مواضع توکیو نسبت به پکن شناخته شده است: هنوزنشانه های بی اعتمادی به دلیل تنشهای مکرر در مورد جزایر سنکا کو و دیائو، با وجود ارتباط فزاینده اقتصادی بین دو کشور، بر طرف نشده است. و موضع کامبرا(پایتخت استرالیا) نشان از پشتیبانی قوی از واشنگتن دارد که از طریقپیمان قدیمی نظامی شصت و سه ساله با هم در رابطه هستند. یکی از بزرگترین پایگاهای اطلاعاتی ماهواره ای بیرون از سر زمین آمریکا، در مرکز استرالیا قرار دارد(پین گپ نزدیک آلیس سپرینگ). استرالیا که در سیستم یکپارچه جهانی نظارت و رد گیری به رهبری پنتاگون شرکت دارد، آمریکارا در تمامی مداخلات نظامی در عراق و افقانستان دنبال کرده است. با افزایش بودجه دفاعی ۶% در سال ۲۰۱۵ (۱) استرالیا در حال برنامه ریزی تقویت قدرت نیروی دریائی خویش بوده و در ۱۲ اوت ۲۰۱۴ قرار داد جدیدی با آمریکا برای استقرار ۲۵۰۰ تفنگدار دریائی در پایگاه داروین در شمال استرالیا بسته است. و همچنین، نمی توان فراموش کرد که ۱۷ نوامبر ۲۰۱۱ آقای اوباما، در پارلمان استرالیا بود که رسما برقراری استراتژی «پایه یا محور»، یعنی توازن حضور آمریکا بسوی آسیا را اعلام نمود(۲).

با این وجود، رابطه بین آقای آبوت بشدت محافظه کار، که گرم شدن کره زمین را بچالش می کشد وخواهان متوقف کردن آنست، وآقای اوباما که آنرا عامل مهم سیاستش قرار داده است، بسردی کشیده است. از ۱۷ تا ۱۹ نوامبر ۲۰۱۴ در طول نشست گروه ۲۰ در بریسبان، استرالیا، از حضور رئیس دولت چین، اقای شی چین پینگ برای ایجاد حسن روابط بی سابقه ای با چین وبدون در نظر گرفتن هشدار های غیر منتظره همتای امریکا ئیش، استفاده کرد.

آقای اوباما قبل از ترک بریسبان خلاصه وضعیت در اقیانوس آرام را چنین توصیف کرد:« مسئله ای که با آن مواجه هستیم از این قرار است: چه آینده ای، آسیا واقیانوسیه برای قرن پیش رو در نظر خواهند گرفت؟ آیا بیشتر بسمت یک پارچگی ، عدالت وصلح می رویم؟ یا بسوی اختلال ودر گیری؟ جنگ ویا همکاری؟ اینها انتخاب هائی است که در پیش روی ماست: جنگ یا همکاری؟ ظلم وستم یا آزادی؟(۳)»

این سخنان بشکل بارزی ما را به یاد دکترین معروف ترومن، انتخاب بین « مدلهای زندگی» در آستانه جنگ سرد می اندازد. مطبوعات استرالیا به این اظهارات واکنش نشان دادند، در حالیکه آقای آبوت آنها را نا دیده گرفته و با گرمی همکاری بین چین واسترالیا را جشن می گرفت. باز دید رئیس جمهور چین که توجه تما م کشور را بخود جلب کرده، فرصتی بود برای تقویت روابط دو جانبه، بویژه با امضاء توافق نامه تجارت آزاد گسترده(۵)و افتتاح اولین گرد همائی مسئولان منطقه ای دوکشور.

آقای شی رئیس جمهور چین، استرالیا را بخوبی می شناسد. او قبل از رسیدن به بالاترین مقامش در سال ۲۰۱۳، تقریبا همه ایالتهای استرالیا را ، باز دید کرده است. تعهدات او توسط مطبوعات بسیار مثبت ارزیابی شد، « دو خواسته» در سخنرانی او در برابر پارلمان مورد تشویق قرار گرفت:« یکی اینکه تولید ناخالص ملی سال ۲۰۱۰ را تا سال ۲۰۲۰ دو برابر کند (…) ودوم اینکه چین را تا اواسط این قرن، به کشوری سوسیالیستی، مرفه، دمکراتیک واز لحاظ فرهنگی توسعه یافته و هماهنگ بدل نماید (۶)». فقط سبزها از طریق رهبرشان خانم سناتور کریستین میلن، جرات نمودند آقای شی را در مورد وضع هنگ کنگ و شرایط زندانیان سیاسی چین به چالش بکشند. آقای ابوت رئیس جمهور استرالیا در مورد « خورشید تابان» روابط کامبرا و پکن صحبت نمود.

صدای برخی منتقدان نیز شنیده شد. برای آقای هوگ وایت استاد مرکز تحقیقاتی راهبردی ودفاعی از دانشگاه ملی استرالیا، سیاست آقای ابوت، تعادلی که استرالیا همواره بین آسیا و همبستگی با غرب حفظ کرده را به خطر می اندازد:« آقای ابوت بدون هدف، بین دو قطب قدرت منطقه در نوسان است، یک روز به طرف آمریکا وروز بعد بسوی چین، بدون درکی مشخص از مقصد نهائی(…) در واقع ما نمی توانیم در مسیر هیچکدام قدم بگذاریم. سخنرانی آقای اوباما نشان می دهد که او هیچ پاسخی به جاه طلبی های چین ندارد بجز مقاومت سازش ناپذیر استراتژی «محور»- بدون قدرت- وما می دانیم که کارآمد نیست. و هدف چین آنست که آمریکا را به کلی از آسیا حذف کند واین برای ما قابل قبول نیست(۷).» با این حال این دیدگاه اگر چه دشواری استرالیا در حفظ توازن اتحادش را درجنوب شرقی وشرق آسیا بخوبی نشان میدهد، ولی به نظر می رسد نزدیکی استرالیا وچین را دست کم گرفته است که در طولانی مدت وحتی فراتر از مورد بسیار متناقض آقای ابوت، قرار است تحکیم یابد.

در آخرین کتاب سفید دفاع استرالیا چاپ ۲۰۱۳، بیان «کامبرا چین را بعنوان دشمن» تلقی نمی کند خلاف بیانات تهاجمی نسبت به پکن در سال ۲۰۱۰ بود. چاپ آینده این کتاب در سال ۲۰۱۵ منتشر خواهد شد، محققا به لحن چاپ ۲۰۱۰ بر نخواهد گشت. بی تردید مفهوم« هند واقیانوس آرام» را در آن خواهیم یافت که نشان دهنده تلاش استرالیا در گسترش وتوازن بخشیدن به حوزه فعالیتهای ژئوپلیتیک خویش از جمله با شراکت هند می باشد. پس از بازدید اقای ابوت از هند در ماه سپتامبر۲۰۱۴، نخست وزیر هند آقای نارندرا مودی از ۱۶ تا ۱۸ نوامبر دیداری رسمی از استرالیا داشت و در مقابل دو پارلمان که در یک جا جمع شده بودند(اتفاقی بی سابقه) بیاناتی اظهار داشت. ولی با وجود این و همچنین مخالفت استرالیا با سیاست دریائی تهاجمی پکن(۸) بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که روابط دیپلوماتیک به نقطه عطف قابل توجهی رسیده به ویژه در دوره دولتی که اجرای چنین سیاستهای واقع بینانه از آن متصور نبود.

در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۴، چند هفته قبل از بریسبان، سیاستمداران استرالیا به اتفاق آرا یاد بود مرگ گوف ویتلام در ۹۸ سالگی را محترم داشتند. او که خارج از کشورش ناشناخته است، نخست وزیر از حزب کارگر، اولین رهبر استرالیاست که چین کمونیستی را در سال ۱۹۷۲ برسمیت شناخت. تصمیمی که بشدت در آن زمان مورد انتقاد قرار گرفت. زمانه تغییر کرده است و امروز ویتلام چون پیش گو معروف شده است. چین با فاصله زیاد اولین شریک تجاری استرالیاست. از پرورش ماهی گرفته تا معادن آهن، صادرات استرالیا بشدت وابسته به تحولات مصرف و سرمایه گذاری غول آسیائی وابسته است. در سال ۲۰۱۳ صادرات به چین از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار استرالیائی گذشت(۶۸ میلیارد یورو) در مقابل ۱۶ میلیارد دلار صادرات به آمریکا. در حالیکه واردات کالاهای چینی ۵۰ میلیارد دلار(۳۴ میلیارد یورو) می باشد(۹).

یک میلیون شهروند چینی تبار در استرالیا زندگی می کنند. آگاه از تحولات منطقه ای که در جریان است وایجاد وابستگی های متقابل تازه بین دو کشور، برخی از نخبگان استرالیائی خواهان نگاهی تازه به سوی چین هستند. آقای ریچار هوکس نحست وزیر سابق بر این باور است که « سیاست بین المللی آسیائی در حال زیر ورو شدن است(…) ما در ابتدای روند آگاه شدن از قدرت و رفاه وهمچنین تمایلات چین و نگاه منطقی وعمیقتری به هویت چین هستیم(۱۰).

همچنین برای یافتن پاسخ به این درون نگری بی سابقه، یک موسسه روابط استرالیا وچین در ماه مه ۲۰۱۴ به ریاست وزیر امور خارجه سابق آقای ریچارد کار تا سیس شد. آقای جیمز لورنسن معاون این موسسه، هدف وچالش این رابطه دو گانه را چنین خلاصه می کند:« فرصت ها وچالشها برای پیوستن ۵۰۰ میلیون چینی به سطح طبقه متوسط تا سال ۲۰۲۱ چه اندازه است؟ این توسعه تاریخی پیامدهای عظیمی برای استرالیا، از معدن گرفته تا کشاورزی وخدمات خواهد داشت(۱۱).

صنعت گردشگری، در حال حاضر به دولت ابوت فشار می آورد که تعداد روادید صادره برای شهروندان چینی بطور قابل توجهی افزایش یابد تا فعالان در سطح استرالیا بتوانند از فرصت ایجاد شده توسط پیمان تجارت آزاد جدید که به تازگی در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۴ امضا شده استفاده نمایند. معلوم نیست که استراتژی «محور» آمریکا بتواند با وجود همه انگیزه های نهان-واقعی- در مورد امنیت، با جاذبه ای که روابط چین واسترالیا ایجاد کرده است مقابله کند.

آقای شی در پارلمان استرالیا، تقریبا ۳ سال پس از سخنرانی اوباما در همان محل، در سخنرانی خود از استعاره حساسی استفاده کرد : « چین مانند مرد بزرگی است که در میان جمعیت راه میرود. دیگران از خود میپرسند که این مرد بزرگ چگونه حرکت و عمل خواهد کرد(۱۲)». استرالیا بیش از دیگران نظاره گر این پدیده مسلط بر مجموعه نگران همسایگان است. ولی علائم بسیاری نشان از آن دارد، که بر خلاف دیگران، نگاه استرالیا بر این«مرد بزرگ» آماده است تا دلهره احتیاط را با کنجکاوی مجذوب معاوضه نماید.

۱-Zachary Keck, « Australia boosts defense Spending 6.1% », The Diplomat, 16 mai 2014.

۲-« Remarks by president Obama to the Australian Parliament », Maison Blanche, 17 novembre 2011.

۳-Lenore Taylor, « G20 : Barack Obama uses visit to reassert US influence in Asia Pacific », The Guardian, Londres, 15 novembre 2014.

۴ – ۱۲ مارس ۱۹۴۷، هاری ترومن رئیس جمهور در مقابل کنگره امریکا در سخنرانیش با دو قطبی کردن خود را قهرمان «دنیای ازاد» معرفی کرد

۵ – این رویداد در مطبوعات استرالیا دیدار فرانسوا اولاند رئیس جمهور فرانسه در همان روز را تحت اشعاع قرار داد

۶ – سخنرانی در پارلمان استرالیا، ۱۷ نوامبر ۲۰۱۴

۷– Hugh White, « Abbott clueless on how to handle US and China », The Sydney Morning Herald, 25 novembre 2014

۸-Kirk Spitzer, « Australia chooses sides – And it’s not with China », Time, New York, 6 mai 2013.

۹ – پیام وزارت امور خارجه وتجارت، ۲۱ مه مه ۲۰۱۴.

۱۰ – سخنرانی در نشست آسیا اقیانوسیه دانشگاه کوئینزلاند، ۲۶ نوامبر ۲۰۱۴

۱۱-Maggie Wang, « China economy specialist to set research agenda for new think tank », UTS Newsroom, 1er août 2014.

۱۲ – سخنرانی در پارلمان استرالیا، ۱۷ نوامبر ۲۰۱۴

نوشته الیویه زاجک*

* استاد علوم سیاسی و روابط بین المللی در دانشگاه ژان مولن لیون