احساسات در قرون وسطا

بنوا برویل برگردان مهرداد میرزائی

تاریخ

تصویر:اویزینگااندک اند کتابهایی که با گذشت یک قرن از انتشارشان همچنان در دانشگاهها مورد مطالعه و پی در پی چاپ میشوند. خزان قرون وسطی، نوشته ی ژوان اویزینگا از آن دست است(۱). در دورهای که تاریخ قرون وسطی به نقل هایی از جنگ، شاه و رویدادهای بزرگ خلاصه میشد، این اثر در سال ۱۹۱۹ در هلند با بررسی افراد جامعه و احساساتشان به درک جامعه ی قرون وسطایی از رهگذر ادبیات و هنر میپردازد: در قرون چهارده و پانزده، چه چیز باعث ترس، خشم یا حسادت میشده؟ به چه چیز میخنیده اند؟ چگونه یکدیگر را دوست میداشته اند؟

در دنیای صداهایی که آغازگرشان ناقوس هایی است که از بام تا شام خبر از شادی، غم، آرامش و خطر می دهند، این اثر تداعی گر حضور همه جانبه ی اشک است، حتا حین رویدادهای بزرگ. برای مثال هیچ کس متعجب نمیشود از اینکه فرستاده ی پادشاه فرانسه هنگام خطابه ی خود به فیلیپ-لو-بن(۲) ، غرقه ی اشک میشود. این کتاب یادآور بازی حیرت آور پاریسی ها است که در ۱۴۲۵ از تماشای جنگ چهار نابینای مسلح برای تصاحب یک خوکچه لذت میبردند، یا ابداع اهالی مونز Mons که خلافکاری از شهر همسایه میخریدند فقط برای آنکه از تماشای به صلیب کشیدن اش سرگرم شوند: مردم حتا از آن دم که پیکری مقدس احیا شده باشد هم خوشنودتر بودند.

حاصل یک قرن بررسی، چین و چروک هایی است به این تصویر انسان قرون وسطایی، حتی اگر بعضی الهامات اثر، برای مثال ماهیت اروتیک ایده آل جوانمردی، همچنان به جا هستند. به همین ترتیب، دامین بوگت و پیروسکا ناگی(۳) بیانگر آن هستند که عواطف در قرون وسطی با آنکه منجمد شده بودند، در اقشار مختلف جامعه فرق داشته و نسبت به موقعیت و زمان تغییر میکرده اند – حس خشم، از آن صاحبان قدرت، شرم از آن زنان و نوجوانان. با به مسحیت درآوردن احساسات(۴) که از قرن سوم غرب را به تصرف خود درآورد، احساسات از مفهوم اولیه ی گناه جدا و به نشانی از ضعف انسانی تبدیل شد. این شک هزار سال پا برجا بود: در قرن سیردهم، سن-لویی هرگز جمعه ها نمیخندید.

بعدها نگاه ها تغییر کرد و بیان احساسات مردم رایج شد. چنان که در قرن پانزده، در واخنیگن (۵)، گیلدها (۶)، به مجردی که تهدیدی سر راه اهالی جامعه ی خود میدیدند، چوب به دست و خروشان گرد میدان بازار میآمدند و آنجا خشم و ناکامی خود را فریاد میزدند. احساسات جامعه وسیله ای برای جلب توجه حاکمیت و وادار کردن آن به مذاکره شده بود.

اویزینگا انسان تسلیم شده ی قرون وسطی را تعریف کرده است. او مینویسد: برای انسان آن زمان، جهان به همان خوبی یا بدی ای که میتوانست باشد به نظر میرسید (…). ایده ی تلاشی هوشیارانه در جهت بهبود و اصلاحات نهادهای سیاسی و مدنی وجود نداشت. حال آنکه پس از فلاندر(۷) در ایتالیا، آرمانهایی برای تغییر و تاثیر بر روال سرنوشت شکل گرفت. پاتریک بوشرون به سال ۱۳۳۸ در رساله ی خود (دفع ترس)(۸) که اختصاص دارد به نقاشی سالن صلح واقع در کاخ محلی سیِن la Paix du palais communal de Sienne به نام «نقاشی دیواری دولت خوب»، نمونه ی خوبی در این زمینه خلق کرده است. شهر در گذار از بحران مالی، سیاسی و اجتماعی بوده است. نه نمایندهی منتخب که اداره کنندهی اموراند بیم از آن دارند که خلق، در فکر جلوگیری از جنگ داخلی، با تکیه بر فردی قدرتمند مُهر پایانِ جمهوری را بزند. بنابراین دستور میدهند آمبروجیو لورنزتی (نقاشِ دیوارنگار) اثرش به نام تاثیر حکومت خوب و بد (۹) را در معرض دید عموم قرار دهد. با بررسی موشکافانه ی تمام جزئیات، بوشرون در پی درک آن است که این اثر برانگیزاننده ی چه احساساتی در آنهایی بوده که به مشاهده ی آن میپرداخته اند و نشان میدهد که با وجود سادگی تمثیل، این اثر دفاعیه ای برای جمهوری بوده است – ابزاری در جهت دور کردن تنشِ بازگشت به استبداد و راهی برای آرامسازی.

۱-Johan Huizinga, L’Automne du Moyen Age

۲- Philippe le Bon

۳- Damien Boquet و Piroska Nagy شخصتهای کتابی تاریخی بهنامِ “تاریخ احساسات در غرب زمان قرون وسطی”

۴-christianisation des émotions

۵- Wageningen شهر تاریخی هلند

۶-Gildes در قرون وسطی، افرادی که فعالیتی مشترک داشته (عموما فروشنده) و از حقوقی خاص برای درخواست از حکومت بهره میبرده اند.

۷- Flandre مکتب نقاشی ایتالیا

۸- Patrick Boucheron, Conjurer la peur رسالهای در باب قدرت سیاسی نقاشیها

۹- Les Effets du bon et du mauvais gouvernement

لوموند دیپلماتیک، آوریل ۲۰۱۶

انسان شناسی و فرهنگ ناشر رسمی نسخه فارسی لوموند دیپلماتیک در ایران است.

صفحه لوموند دیپلماتیک در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/cooperation/566

اویزینگا در ویکیپدیا
https://en.wikipedia.org/wiki/Johan_Huizinga