آینده های چین

مارتین بولارد ترجمه شیرین روشار

اگرچه گروه جدید رهبری چین تقریباً به طور کامل عوض شده است، اما در مورد راهی که پکن بتواند (یا بخواهد) در پیش گیرد، ابهام کامل وجود دارد. هدف کتاب «روش چینی» (۱)، نوشته میشل آلییتا و گوئو بای، یکی اقتصاددان برجسته دانشگاه پاریس ۱۰- نانتر و دیگری دکتری جوان، فارغ التحصیل دانشگاه پکن، شناسائی همین موانع کنونی و آنهائی است که احتمالاً در حال شکل گیری هستند. شاید این رساله مانند یک رمان پلیسی هیجان آور نباشد، ولی جزو کتاب های مرجع به حساب می آید ، زیرا نویسندگان آن، برای درک ورود ناگهانی چین به صحنه جهانی و ارزیابی توان دگرگونی آن، به اعماق تاریخ فرهنگی و سیاسی چین فرو رفته اند.

یکی از امتیازات این اثر، کنار گذاشتن این برداشت رایج است که بر اساس آن رهبران چین، با به کارگیری نیروی تازه کار و قدرت دیکتاتوری، کشور را در یک سرمایه داری وحشی فرو برده اند. وفادار نسبت به مطالعات پیشین خود درباره کنترل و نظارت، آلییتا یادآور می شود که بازار اقتصادی چین خود را در نظام سرمایه داری بازنمی شناسد، حتی با وجود ارتباط تنگاتنگ این دو با یکدیگر. نویسندگان کتاب «روش چینی» خنده شان می گیرد از برداشت تفسیرگرانی که «می پندارند کشور چین به سرمایه داری بازار می گرود» که ناگزیر کشور را «به دمکراسی پارلمانی غربی » هدایت می کند : «پایان تاریخ»، به تعبیر چینی… آنها خاطرنشان می کنند که اقتصاد بازار در چین از قرن نهم میلادی ظهور کرده است بی آنکه سرمایه داری در آن مستقر شود، چون سیستم امپراتوری و دستگاه اداری آن مانع از انباشته شدن پول می شدند. «امپراتوری، با طبقات اجتماعی بیگانه بود»، و «به وجودآمدن اموال اشتراکی متضمن یکپارچگی ملی ».

نخستین موج صنعتی شدن، در زمان مائو تستونگ، با وجود فجایع سیاسی، شاهد نرخ رشد نسبتاً مداومی بود، و سیاست های بهداشتی و آموزشی به نتایجی قابل توجه دست می یافتند (۸۰% جمعیت در ۱۹۵۲ بیسواد بودند ، در مقابل ۱۶% در ۱۹۷۸). همانند امپراتور و صاحب منصبانش در گذشته، مائو و کمونیست ها به وحدت ملت شکل می دهند. با تکیه براین واقعیت است که رهبران چین در ۱۹۷۸ به اصلاحات دست می زنند، و از روستاها شروع می کنند. سطح زندگی دهقانان بالا می رود، و این امر به جهت گیری های حزب مشروعیت می بخشد. نویسندگان کتاب توضیح می دهند که آنچه در آن زمان موجب موفقیت می شود، نه دستیازی به بازار بلکه ساختارهای سوسیالیستی بوده است.

با اینهمه، زمانی که مسئله گذار از روستا به شهر پیش می آید، و یا دقیق تر، مسئله تبدیل اداره جات به مؤسسات تجاری و تبدیل قیمت های تجویزی به سود، تضادها آشکار می شوند : تورم، کاهش درآمدهای عینی… کنترل از دست حزب خارج می شود؛ تانک های سرکوب ملت بیرون می آیند ، پیش از آنکه فاز دوم اصلاحات از سال ۱۹۹۲ ، در ارتباط با خارج از سر گرفته شود ، که با بحران مالی جهانی سالهای ۲۰۰۸-۲۰۰۷ خاتمه می یابد. سیصد میلیون انسان از فلاکت بیرون می آیند؛ چین به دومین اقتصاد دنیا تبدیل می شود، اما به قیمت عدم توازن های خطرناک : نابرابری های اجتماعی، آسیب های محیط زیستی، مقروض شدن انجمن های محلی …

با اینهمه، دولت ابزارهائی برای نظارت حفظ کرده و حتی به وجود آورده (سیستم مالیاتی، دارائی، پژوهش…) که می توانند پشت سر گذاشتن مرحله بعدی را برای دولت میسر سازند. زیرا مسئله، به قول نویسندگان کتاب، تنزل دولت نیست بلکه اختصاص دادن مکانی بکر و مؤثر به آن است در کنار بخش خصوصی که آنطور که باید تنظیم و سازماندهی شده ، برای پیشبرد یک اقتصاد مختلط که محرک های اصلی آن، رشد «سرمایه انسانی»، توسعه محیط زیست و شهرسازی تحت کنترل است. موفقیت به «دمکراسی واقعی» بستگی خواهد داشت، که « مشارکت بی وقفه شهروندان در موقعیت های عینی زندگی روزمره را میسر سازد» و « سازماندهی جامعه مدنی» را ترغیب کند.

فرانسوآ گودمان، در کتاب «چین چه می خواهد؟» (۲)، از ابراز چنین پیش بینی هائی پرهیز می کند. او که مورخ و متخصص سرشناس چین و منطقه آن است، با موشکافی به تحلیل امتیازات و مشکلات می پردازد. بدین سان، با اینکه پیشرفت های اقتصا دی و اجتماعی در طول ده سال حکومت رئیس جمهور هو ژین تائو را می پذیرد، اما نشان می دهد که چرا این دوران، در عین بیداری جامعه، برای اصلاحات سیاسی «دهه ای از دست رفته» بوده است ، و به تشریح تجربیات آشوب و مشارکت می پردازد. و سرانجام، در طول صد صفحه، نقطه عطف دیپلماسی چین در سال ۲۰۰۹ را تجزیه و تحلیل می کند، هدف ها، انعکاس آن در بین مردم، خطرهای آن… این مبحث نکته تازه ای است که این کتاب قابل دسترس همگان را به یک اثر مهم برای کسی که مایل به شناختن چین است، تبدیل می کند.

زیرنویس :

۱-

Michel Aglietta et Guo Bai, La Voie chinoise, Odile Jacob, Paris, 2012, 432 pages, 39,90 euros .

۲-

François Godement, Que veut la Chine ? De Mao au capitalisme, Odile Jacob, Paris, 2012, 283 pages, 22,90 euros.

این مقاله در چارچوب همکاری انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود و در فرانسه در دسامبر ۲۰۱۲ به انتشار رسیده است.

پرونده ی «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007